استیضاح را انگلیسی ها 377 سال پیش اختراع کردند

با توجه به نهضت استیضاح که در میان اعضای مخالف دولت دوازدهم در مجلس قانون گذاری ایرانی برای برکناری وزیران این دولت راه افتاده است و حتی برخی شاید باوردارند ممکن است حسن روحانی نیز استیضاح شود ، آشنایی با این پدیده شاید برای علاقمندان جذاب باشد. رادیو بین المللی فارسی زبان فرانسه نوشته ای ازعلیرضا مناف زاده را منتشر کرده است که درزیر می خوانید.

شعار سال: فرآیند استیضاح در قرن چهاردهم میلادی در انگلستان ظاهر شد. از آن پس، استیضاح در دست نمایندگان مجلسِ انگلستان به جنگ‌افزاری سیاسی برای محدود کردن قدرت شاه و تقسیم آن میان مجلس و دربار تبدیل شد. انقلاب ۱۶۴۱ آن کشور در پی استیضاح وزیر- مشاورِ شاه روی داد. استیضاح را آمریکایی‌ها از بریتانیایی‌ها به ارث بردند. نیکسون پیش از آنکه فرآیند استیضاحِ او به پایان برسد، استعفا کرد. بحث دربارۀ استیضاح و خلع دونالد ترامپ پیش از آنکه وارد کاخ سفید شود حتی در میان بعضی از جمهوری‌خواهان نیز درگرفته بود..استیضاح در لغت به معنای طلبِ روشنی یا درخواستِ توضیح است. در فارسی آن را به جای اصطلاحِ پارلمانیِ «ایمپیچمِنت» انگلیسی گذاشته‌اند. این اصطلاح را در بعضی نظام‌هایِ پارلمانی برای توصیفِ فرآیندی به کار می‌برند که در طی آن نمایندگانِ مجلس از رئیس جمهوری، نخست‌وزیر، هیئت وزیران یا یک وزیر با طرح پرسش‌هایی توضیح می‌طلبند و پس از شنیدن توضیحاتِ آنان با دادن رأیِ اعتماد دربارۀ ادامۀ کار آنان تصمیم می‌گیرند. رأیِ اعتماد در نظام‌های پارلمانیِ گوناگون مقدمات و پیش‌شرط‌های جداگانه دارد. فرآیند استیضاح در قرن چهاردهم میلادی در انگلستان ظاهر شد. کهن‌ترین استیضاحی که رد آن را در آرشیو مجلس آن کشور یافته‌اند مربوط به سال ۱۳۷۶ میلادی است که در طی آن به درخواستِ رئیس مجلسِ عوامِ انگلستان به نام «پی‌یر دولا مار» نمایندگان مجلس، شوالیه و دیپلمات قدرتمندِ انگلیسی به نام «ویلیام لاتیمار» را که در دربار ادوارد سوم خدمت می‌کرد، استیضاح و سپس از کار برکنار کردند.

از آن پس، استیضاح در دست نمایندگان مجلسِ انگلستان به جنگ‌افزاری سیاسی برای محدود کردن قدرت شاه و تقسیم آن میان مجلس و دربار تبدیل شد. بدین‌سان، نظام سیاسی انگلستان نخست به نظام پادشاهیِ میانه رو و سپس در پی انقلاب‌های سیاسی به نظام پارلمانی تبدیل شد که در آن دولت در برابر پارلمان جوابگو و مسئول نتایج سیاست‌های خود شد. چنان که در سال ۱۷۸۲ میلادی نمایندگان مجلس تمامیِ اعضای دولتِ «فردریک نوُرث» معروف به «لُرد نوُرث» را وادار به استعفا کردند.انقلاب ۱۶۴۱ نیز در پی استیضاح وزیر- مشاورِ شاه روی داد. ابزار سیاسیِ استیضاح در دست نمایندگان مجلس آنان را چنان نیرومند کرد که از ۱۶۷۰ تا ۱۶۸۰ یک گروهِعلیرضا مناف زاده در باره تاریخچه استیضاخ اُپوزیسیون و پشتیبانِ سیاست‌های شاه در مجلس شکل گرفت و در پی آن احزاب سیاسی پدید آمدند. شاه برای حفظ خود و به منظور کاربستِ سیاست‌های دولت ناگزیر شد گروهی پشتیبان دائمی را با پول بخرد. در زمان چارلز اول از ۱۶۲۵ تا ۱۶۴۹ در حدود ۳۰ نمایندۀ مزدور در مجلس حضور داشتند. از ۱۷۲۱ تا ۱۷۴۲ یک سوم نمایندگان و انتخاب‌کنندگان مزدبگیر دربار بودند. از دروۀ ملکه ویکتوریا که از ژوئن ۱۸۳۷ آغاز شد، رفته رفته دست شاه از قدرت دولتی کوتاه شد.استیضاح را آمریکایی‌ها از بریتانیایی‌ها به ارث بردند. ریچارد نیکسون پیش از آنکه فرآیند استیضاحِ او به پایان برسد، استعفا کرد. استیضاح اَندرو جانسون، هفدهمین رئیس جمهوری آمریکا، و بیل کلینتون، چهل و دومین رئیس جمهوریِ آن کشور، آغاز شد اما به خلع آنان نینجامید. در زمان «جُرج دبلیو بوش»، چهل و سومین رئیس جمهوری آمریکا، جنبشِ نیرومندی در جامعه برای استیضاح و خلع او به راه افتاد، اما مجلس نمایندگان اعتنایی به افکار عمومی نکرد. در سال ۲۰۱۷ بعضی از اعضای کنگره، چندین شخصیت سرشناس و گروه‌هایی چند خواهانِ استیضاح دونالد ترامپ شدند. بحث دربارۀ استیضاح و خلع او پیش از آنکه وارد کاخ سفید شود حتی در میان بعضی از جمهوری‌خواهان نیز درگرفته بود به ویژه از آن رو که گمان می‌رفت روسیه در سال ۲۰۱۶ در کارزارِ انتخاباتِ ریاست جمهوری به نفع او دخالت‌ کرده است

استیضاح در فرانسه

.در فرانسه استیضاح وجود ندارد. اما از ۲۴ نوامبر ۲۰۱۴ نمایندگان مجلسِ ملی یا نمایندگانِ سنا با دوسوم آرا می‌توانند رئیس جمهوری را خلع کنند. مادۀ ۶۸ قانون اساسی فرانسه که در پی اصلاح آن در ۲۳ فوریۀ ۲۰۰۷ به تصویب رسید، راهکارهای خلع رئیس جمهوری را توضیح می‌دهد. در قانون اساسی مشروطه در ایران مجلس شورای ملی حق داشت به موجب اصولِ ۶۵، ۶۷ و ۶۹ متمم قانون اساسی وزرا و کابینه را استیضاح، عزل و حتی مؤاخذه و محاکمه کند. اینکه در عمل آن اصول به اجرا ‌درآمد یا نه، بحث جداگانه‌ای است. اختیارات گسترده¬ای که تدوین کنندگانِ قانون اساسیِ مشروطه برای قوه مقننه در نظر گرفتند، مجلس شورای ملی را از همان آغاز رویاروی نهاد سلطنت و حکومتگران ایران قرار داد.

استیضاح در ایران

در قانون اساسیِ جمهوری اسلامی در فصل مربوط به قوۀ مقننه آمده است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌توانند در مواردی که لازم می‌دانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند. استیضاح هنگامی می‌تواند در مجلس طرح شود که با امضای دست‌کم ۱۰ تن از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.تاکنون از میان ۳۰ استیضاح انجام گرفته در ده دورۀ مجلس شورای اسلامی تنها ۹ استیضاح به برکناری وزیر انجامیده است. در ۲۱ استیضاح دیگر وزیران رأی اعتماد گرفته‌اند و به کار خود ادامه داده‌اند. تنها در ۵ استیضاح از ۳۰ استیضاح انجام گرفته رئیس جمهوری نیز حضور داشته است. از ۹ استیضاحی که در دورۀ ریاست جمهوریِ حسن روحانی انجام گرفته ۳ استیضاح به برکناری وزیر انجامیده و روحانی در هیچ‌یک از آن‌ها حضور نیافته است. احمدی نژاد در ۴ استیضاح از ۷ استیضاح انجام گرفته در دورۀ او حاضر شده و ۳ استیضاح از آن ۷ استیضاح به برکناری وزیران او انجامیده است.