شعار سال: با شلیک نخستین گلوله توپ تانک تی 72 توسط صدام حسین از پادگان بعقوبه در ساعت 12 روز 31 شهریور 1359، ارتش عراق هجومی وسیع و از پیش تدارک دیده شده را در طول هزار و 300 کیلومتر مرز مشترک، به سرزمین مقدس جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد.

تجاوزی که منجر به یکی از طولانی ترین جنگ های تاریخ شد و در عین حال یکی از افتخار آمیزترین حماسه های پرشور میهن عزیزمان را رقم زد، جنگی که قریب هشت سال بر دوش مردم قهرمان ایران سنگینی کرد و هنوز نیز آثار و تبعات ناشی از آن محو نشده است.

گرچه این جنگ خونبار تلفات و ضایعات فراوانی برای ملت و مملکت اسلامی ما ببار آورد، اما برخلاف جنگ های گذشته نه تنها قسمتی از سرزمین مقدس ما منتزع نشد، بلکه ملت ما هیچگونه قرارداد ذلت بار یا عذر خواهانه ای را نپذیرفت.

بدیهی است این همه در سایه رشادت ها و ایثارگری های نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از ارتش، سپاه، بسیج و جهادگران و بالاخره ملت رشید ایران و تدبیر و تدبر سازش ناپذیر رهبری جمهوری اسلامی و در پرتو توجهات ذات بزرگ خداوند میسر شد.

ارتش جنایتکار رژیم بعثی صدام زمانی حمله ناجوانمردانه خود را به ایران اسلامی آغاز کرد که نظام نوپای انقلابی به شدت با مشکلات عدیده ای درگیر بود و ارتش نیز که خود در متن این وقایع قرار داشت، در شرایط نامساعد به تنظیم امور به هم ریخته خود مشغول بود.

صدام حسین در کنفرانس سران عرب در طایف عربستان (مرداد ماه 1359)، چنین عنوان کرده بود:« اوضاع برای توسعه مرزهای عراق و تغییر وضعیت ژئوپولیتیکی آن کشور کاملا مساعد است، ارتش ایران فاقد هرگونه توانایی برای مقابله با ارتش عراق است و از این رو حمله به ایران بیش از یک تفریح نظامی برای ارتش قدر عراق نیست.»

حال به منظور تجسم هر چه بهتر نقش نیروی زمینی ارتش در هشت سال دفاع مقدس به مروری بر روند عمومی نیروی زمینی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می پردازیم که مطالب مورد نظر د رسه بخش «نیروی زمینی قبل از آغاز جنگ»، «نیروی زمینی هنگام شروع جنگ» و «نیروی زمینی در طول جنگ و نقش اساسی آن» خلاصه می شود.

نیروی زمینی ارتش قبل از انقلاب و آغاز جنگ سه لشکر پیاده، سه لشکر زرهی، یک تیپ پیاده مستقل، یک تیپ هوابُرد، ناوگان هوانیروز، سه گروه توپخانه و دو گروه مهندسـی رزمی داشت که دارای آموزش، انضباط و تجهیزات مطلوب و کارآمد بود.

از آنجا که رژیم گذشته سودای ژاندارمی منطقه را در سر می پروراند، برای وصول بدین منظور از تلاش برای داشتن ارتشی نیرومند از هیچ اقدامی کوتاهی نکرد و در زمینه سازماندهی، آموزش و تجهیزات و توسعه فروگذار نبود.

رژیم گذشته به عنوان ابزاری برای حفظ حیات خود، احساسات وطن پرستی و ایران دوستی را در ارتش تبلیغ و زیرکانه خود را نماد و مظهر چنین ناسیونالیستی قلمداد می کرد. صیانت از حکومت سلطنتی نیز در کنار حراست از سرزمین و امنیت ملی کشور جزو وظیفه و ماموریت ارتش به حساب می آمد.

از طرفی افسران و درجه داران ارتش به ویژه نیروی زمینی از میان جوانان با استعداد طبقات متوسط و مستضعف بودند که به خاطر موقعیت اجتماعی نسبتا خوب ارتش در مقایسه با سایر مشاغل اداری یا آزاد جذب این سازمان می شدند.

سربازان وظیفه که عموما 60 درصد استعداد نیروی زمینی را تشکیل می دادند از عامه مردم و اکثرا روستاییان بودند، اقشار سه گانه با توجه به حوزه وظایف و مسئولیت خود تحت تعلیم و تربیت نظامی قرار گرفته و افرادی وطن خواه و وظیفه شناس بار می آمدند.

اما به رغم تلاش رژیم برای وابسته کردن این نیروها به خود، به دلیل علایق و رشته های ناگسستنی فرهنگی و خانوادگی و مذهبی، بیشتر به عمق جامعه پیوند خورده و خواست ها و تمایلات اکثریت را داشتند تا پیوستگی و وابستگی به اقلیت حاکم.

همین علایق و وابستگی ها بود که با مشاهده بعضی از نارسایی ها و مفاسد اجتماعی که عیان می شد، افسران و درجه داران روشنفکر نسبت به مشروعیت و مقبولیت رژیم و خانواده سلطنتی دچار شک و تردید شدند.

رگه هایی از بدبینی در آنها شکل می گرفت، به همین دلیل ملاحظه می کنیم که با افروخته شدن آتش انقلاب و اوج گیری احساسات و حرکت مردم علیه رژیم بدنه ارتش به سمت انقلاب متمایل شد.

این اعتقاد وجود داشت که با جایگزینی یک حکومت مردمی مترقی به جای رژیم فرسوده موروثی، توسعه کشور شدت یافته و با خشکانیده شدن ریشه های ظلم و فساد و اسراف و تبذیر، درآمد ملی صرفا در مسیر تعالی و پیشرفت کشور به کار خواهد رفت.

به این دلیل مقابله ارتش به ویژه نیروی زمینی با انقلاب و انقلابیون به تایید بسیاری از دست اندرکاران مقابله ای ضعیف و بی اثر بود، در واقع این نوع برخورد که برای مردم ناباورانه و غیرمنتظره بود، روند حرکت انقلابی را به سوی پیروزی سرعت بخشید.

اصولا نیروهای نظامی یک کشور آن هم از نوع جهان سوم که اهرم و بازوی مسلح قانونی برای اعمال خشونت در تامین امنیت ملی به شمار می آیند بنا به فرمان حکومت آن کشور در مقابله با تحریکات داخلی بدون توجه به ماهیت آن وارد عمل می شوند.

اما ارتش به ویژه نیروی زمینی ایران با توجه به بافت مردمی خود و حس وطن دوستی و علاوه بر آن هدایت بسیار هوشمندانه حضرت امام خمینی(ره)، هیچگاه به رفتار خشونت آمیز در مواجهه با حرکت و جنبش انقلاب اسلامی مردم دست نزد.

ولی با پیروزی انقلاب و برپایی حکوت جمهوری اسلامی، حکومت نوپا و تازه تشکیل انقلابی همانند تمام انقلاب های جهان درگیر مشکلات و گرفتاری های متعدد بیرونی و درونی شد.

در طول سال 58 یگان های نیروی زمینی در مناطق مختلف آشوب زده کشور به ویژه غرب و شمال غرب به رویارویی با جنایتکاران خارجی و خود فروختگان داخلی پرداخت.

با شکست این توطئه، استعمار جهانی به منظور خنثی کردن انقلاب و به زانو درآوردن حکومت نوپای انقلابی، یکی از مزدوران منطقه را که داعیه زعامت منطقه و رهبری جهان عرب را داشت، وادار کرد تا از طریق لشکرکشی نظامی، جمهوری اسلامی ایران را با شکست مواجه ساخته و منافع از دست رفته زورگویان را در منطقه احیا کند.

با به صدا درآمدن طبل ناخوشایند جنگ که توسط صدام حسین در طول 1300 کیلومتر مرز مشترک آغاز شد، نیروی زمینی که بیش از نیمی از توان رزمی خود را در مناطق آشوب زده آذربایجان غربی و کردستان به کار گرفته بود با سرعت به مقابله با متجاوز شتافت و در بحبوحه بحران و شرایط ناکارآمدی سیستم فرماندهی و کنترل، با استفاده از امکانات باقی مانده به بازسازی خود و تقویت جبهه ها برخاست.

پشتیبانی رهبری و فرماندهی کل قوا قوت قلبی برای فرماندهان و پرسنل دلسوز بود، فرماندهان خود را باز یافته، یگان ها با مقدورات پرسنلی و تجهیزات موجود که البته در سطح نازلی بود، یکی پس از دیگری همگام و همراه جوانان انقلابی چون سیلی خروشان به سوی جبهه ها سرازیر شدند.

در این زمان نیروی زمینی علاوه بر بازسازی خود و تلاش در ترمیم سیستم های مختلف بالاخص سیستم فرماندهی و کنترل، مسئولیت آموزش و تجهیز مردم انقلابی را به عهده گرفت و با استفاده از مساجد، تکایا، مدارس و موسسات دولتی آماده کردن جوانان انقلابی و مردمی را که مهیای دفاع از انقلاب خود بودند، با شدت و جدیت هرچه بیشتر آغاز کرد.

با آغاز تجاوز همانگونه که قبلا مطرح شد نیروی زمینی ضمن بازسازی سریع و مقابله با عملیات اخلال گرانه گروه های خودفروخته که در مناطق شرق و غرب ایجاد تشنج می کردند، با انجام یک تجزیه و تحلیل سریع وضعیت، سه اقدام اساسی را مدنظر قرار داد.

سه اقدام اساسی شامل سد کردن پیشروی دشمن در سرتاسر مرز مورد تجاوز، تثبیت دشمن در مواضع اشغالی، درگیری قاطع و انهدام متجاوز و سرانجام تامین مرز کشور جمهوری اسلامی ایران بود.

به این ترتیب همزمان نیروی زمینی با ایفای نقش موثر در آموزش منظم و پیگیر تمام داوطلبان جنگ و تجهیز آنان با استفاده از مقدورات لجستیکی خود، به منظور متوقف ساختن سیل پیشروی دشمن که با یگان های مجهز و آموزش دیده شروع شده بود، اقدام کرد.

با تجدید سازمان یگان های تابعه و کمک و همراهی نیروهای داوطلب آموزش دیده و استعانت از خداوند بزرک، توانست ضمن گسترش در منطقه و مقابله با نیروی متجاوز، پیشروی او را کند و سرانجام او را وادار به توقف کند.

نمونه این عملیات پدافند سه زرهی لشکر 81 زرهی در مقابل هجوم دشمن در منطقه قصرشیرین و سر پل ذهاب ( تاریخ شروع 31 شهریور59) است که البته باعث کندی حرکت مهاجم به سوی شهرهای خسروی و قصرشیرین شد.

پدافند تیپ دو زرهی لشکر 92 زرهی، گروه های رزمی 37 شیراز، گروه رزمی 138 پیاده و گروه رزمی 141پیاده در منطقه کرخه (عملیات تاخیری ) که در این عملیات توانست پیشروی دشمن را از خط مرز تا کرانه غربی رودخانه کرخه به عمق 50 کیلومتر و به مدت 6 روز به تاخیر اندازد.

پدافند تیپ سه زرهی لشکر 92 زرهی در منطقه الله اکبر، پدافند تیپ یک لشکر 92 زرهی در منطقه حسینیه، پدافند یگان های لشکر 21 حمزه در برابر تک دشمن در منطقه شوش، پدافند یگان های لشکر 92 زرهی (گردان 151 دژ، گردان 232 تانک و عناصری از یگان های ژاندارمری(ژاجا) در شلمچه و خرمشهر، پدافند یگان های لشکر تیپ دو لشکر 81 زرهی و تیپ سه لشکر 81 زرهی در مقابله با هجوم دشمن در مناطق سومار و گیلان غرب و گوشه ای از این حضور به هنگام ارتش برای کند کردن پیشروی دشمن بعثی است.

در شروع این عملیات لشکرهای 21 و 77 پیاده که گردان هایی از آنها در کردستان بودند و تعدادی از گردان های توپخانه و یگان های هوانیروز، تقریبا تنها یگان هایی بودند که نیروی زمینی می توانست از آنها در پشتیبانی از دو لشکر زرهی 81 و 64 پیاده که درگیر نبرد با دشمن بودند، استفاده کند.

شلیک آتشبارهای توپخانه و پرواز هلی کوپترهای مسلح هواپیمایی نیروی زمینی(هوانیروز)، در سرتاسر جبهه برای درهم کوبیدن یگان های در حال پیشروی متجاوز قطع نمی شد.

هنوز چند روزی از آغاز تهاجم نیروی زمینی و هوایی عراق علیه ایران نگذشته بود که متجاوز دریافت برخلاف تصور و برآورد او ارتش ایران بالاخص نیروی زمینی به رغم نابرابری توان رزمی نه تنها از میدان بیرون رفتنی نیست بلکه اندیشه به شکست کشاندن استراتژی تجاوز را در سر دارد.

در این زمان نیروی زمینی با تمام محدودیت ها و تنگناها و کاستی های خود و درگیری در جبهه داخلی، با کسب روحیه از حمایت امام و مردم موفق شد با تداوم و استمرار عملیات یاد شده، نیروهای متجاوز را در جبهه ها متوقف و ناچار به انتخاب حالت پدافندی کند.

6 روز از جنگ تحمیلی گذشته بود که صدام حسین با اظهار اینکه ارتش عراق به اهداف نظامی خود در ایران دست یافته است، آمادگی خود را برای ترک مخاصمه مشروط به پذیرش شرایط او از سوی ایران اعلام کرد.

با توجه به این که در طول 6 روز اول جنگ ارتش عراق به هیچ یک از اهداف از پیش تعریف شده خود، دست نیافته بود و هنوز در پشت دروازه های خرمشهر و سوسنگرد درجا می زد، این اظهارات نشانگر آن بود که حکومت عراق از همان روز ششم مهر ماه یعنی پایان هفته اول جنگ از کسب پیروزی ناامید شده است.

در همین راستا تصمیم گرفته است تا از طریق جنگ سیاسی و چانه زنی در سر میز مذاکره از موضع قدرت و بااستفاده از گروکشی مناطق اشغال شده به خواسته های توسعه طلبانه خود در ایران دست یابد.

بدیهی است نه تجاوز عراق و اشغال سرزمین های مقدس میهن اسلامی برای ارتش و مردم ایران قابل تحمل بود و نه امام راحل با آن روحیه ظلم ستیزی حاضر به مصاحبه با متجاوز بود.

ایران اعلام کرد تا زمانی که یک سرباز عراقی در خاک مقدس جمهوری اسلامی ایران باشد، مذاکره انجام نخواهد شد و به این ترتیب در جبهه های جنگ رزم آزمایی دلیرمردان ارتش با متجاوزان عراق ادامه یافت.

پس از انجام عملیات پدافندی اولیه و بازدارنده در غرب و جنوب، نیروی زمینی همراه سایر رزمندگانی که آموزش یافته و تجهیز شده بودند با اعزام گشتی های رزمی از تمام مناطق عملیاتی اقدام به طرح ریزی و اجرای تک های محدود شامل عملیات آفندی چغالوند در منطقه گیلانغرب ( چهارم دی 1359)، عملیات تنگ حاجیان در منطقه گیلانغرب ( چهاردهم دی 1359)، عملیات نصر در منطقه جنوب اهواز( پانزدهم دی 1359)، عملیات میمک در شمال مهران (19 دی 1359)، عملیات اروند در شمال آبادان (بیستم دی 1359)، کرد.

عملیات مهدی در منطقه بستان (21 اردیبهشت 1360)، عملیات دارخوئین در منطقه دارخوئین (21 خرداد 1360)، عملیات بازی دراز در منطقه سرپل ذهاب (هفتم شهریور 1360)، عملیات شهید مدنی در منطقه سوسنگرد (هفتم شهریور 1360) نیز از دیگر اقدامات نیروی زمینی در این زمان است.

با اجرای عملیات یادشده، نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی موفق شد همزمان اقدامات دیگری را به انجام رساند که می توان به بازسازی و تجدید سازمان یگان های تابعه، آموزش و تجهیز تمام نیروهای مردمی در قالب بسیج یا سپاه پاسداران در سرتاسر مملکت، طرح ریزی عملیات تهاجمی به منظور شناسایی هر چه بهتر دشمن و همچنین از بین بردن میل به جنگجویی در سربازان مهاجم، متوقف ساختن پیشروی و تثبیت دشمن در سراسر مرز مورد تجاوز اشاره کرد.

به این ترتیب یگان ها با تلاش و ایثار پرسنل و فرماندهان و توجه مسئولان شکل گرفته و نظم و نسق یافتند.

ماموریت اصلی آغاز شد، یگان ها سازمان یافتند و به تدریج به پای کار آمدند و سرانجام عملیات آفند متقابل برای باز پس گیری سرزمین های از دست رفته با پشتوانه فرمان رهبر کبیر انقلاب از منطقه حساس خوزستان شروع شد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی تاریخ انتشار 6 مهر 97، کدمطلب: 83046856، www.irna.ir