شعار سال: تالاب قادیکلا در هشت کیلومتری جنوب شهرستان قائمشهر در استان مازندران واقع‌شده است. این تالاب با وسعت حدود هشت هکتاری در ابتدای ناحیه جنگلی روستای قادیکلا، در نواحی بالادست شهرستان قائمشهر قرار دارد. در این تالاب شاهد حضور درختان تنومند توسکا با قدمتی چند صدساله هستیم که ساقه‌هایشان با ریشه‌هایی هوایی درون آب قرار گرفته و به‌عنوان یک جاذبه توریستی پذیرای گردشگران بسیاری به منطقه است. این منطقه رویشگاه انواع دیگری از گونه‌های گیاهی چون نیلوفر آبی، نی و انجیری بوده و انواعی از حیوانات ازجمله لاک‌پشت، سمور، قورباغه و مرغابی‌های مهاجر و چنگر زنبورخوار را نیز در خود جای‌ داده است.
تا به اینجای کار همه‌چیز درباره این تالاب با سایر تالاب‌های بزرگ و بین‌المللی کشور صدق می‌کند، اما اینجا یک تالاب کوچک است. وقتی سخن از تالاب‌ها به میان می‌آید، ذهن‌ها به سمت تالاب‌های بزرگ و بین‌المللی چون هورالعظیم و انزلی روانه می‌شود. برنامه‌های حفاظتی عمدتاً از تالاب‌های بزرگ حمایت می‌کنند و حفظ تالاب‌های کوچک در کشور اغلب نادیده یا کمرنگ گرفته می‌شود.
در ایران تالاب‌های کوچک متعددی وجود دارد که به‌دلیل کم‌اهمیت شمردن از سوی مسئولان و مردم بومی، همچنین بهره نبردن از پوشش خبری همچون تالاب‌های سلبریتی! در آستانه نابودی کامل و تصرف اراضی قرار دارند. تالاب قادیکلا یکی از صدها نمونه موجود در کشور است که باوجود قرار گرفتن در ناحیه پرباران و سرسبز شمالی با خطر نابودی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
تالاب قادیکلای قائمشهر تا سال گذشته یک تالاب یا مرداب دائمی همیشه پر آب بود، اما از سال 96 با روند تندی در حال خشکیدگی است. اگرچه استان مازندران نیز با مسأله کاهش بارش در سال آبی جاری مواجه بوده است، اما این کاهش به حدی نیست که تالاب را با این سرعت به سمت خشکیدگی بکشاند.
کارشناس آموزش و روابط عمومی اداره محیط‌ زیست شهرستان قائمشهر درباره تالاب قادیکلا به «ایران» گفت: تالاب‌ها صرفنظر از وسعت، هرچند از اکوسیستم و اکولوژی کوچکی برخوردار باشند، به‌همان اندازه تالاب‌های بزرگ دارای اهمیت هستند. حال می‌خواهد تالاب قادیکلا باشد یا تالاب اوجاکله. از نظر محیط‌ زیست تالاب و مرداب هر دو یک معنا را دارد. تالاب‌ها به‌دلیل زمستان گذرانی پرندگان اهمیت دارند. حال می‌خواهد فریدونکنار باشد یا میانکاله یا قادیکلا. متأسفانه به همین دلیل است که افراد و حتی مسئولان فکر می‌کنند چون اینجا وسعت هشت هکتاری دارد پس‌ نیاز به احیا و مراقبت ندارد. در ضمن تالاب‌ها به‌دلیل غنی بودن خاک نیز مورد هجمه قرار می‌گیرند.
خشکی تالاب قادیکلا در نگاه کلان باعث تأثیر بر مکان دفن زباله شهرستان قائمشهر می‌شود که بزرگترین معضل محیط‌ زیستی این شهر است.
یوسف رضایی در ادامه گفت: با نگاه به آمار رهاسازی پرندگان در سال‌های گذشته متوجه خواهید شد شاهد بیشترین آمار رهاسازی پرندگانی مثل جغد و عقاب تالابی هستیم که به شهر مهاجرت کرده و با کابل‌های برق فشارقوی یا شیشه منازل برخورد یا حتی با خودروها تصادف و مشکلاتی ایجاد می‌کنند و به اهمیت همین موجودات به‌ظاهر بی‌ارزش تالابی پی می‌برید. تالاب قادیکلا به حفظ تعادل چرخه حرارتی مناطق اطراف کمک می‌کند.
کارشناس اداره محیط زیست شهرستان قائمشهر در ادامه اظهار داشت: تالاب ها به حفظ تعادل چرخه اکوسیستم کمک می‌کنند که این مسأله ربطی به وسعت آنها ندارد. در شهرستان قائمشهر، تعادل حرارتی منطقه توسط تالاب قادیکلا حفظ می‌شود، قادیکلا در ارتفاعات قائمشهر قرار گرفته و از بادهای ساحلی که به سمت جنوب حرکت می‌کند جلوگیری می‌کند. به همین دلیل است که منطقه شیرگاه از منطقه قائمشهر خنک‌تر و از رطوبت کمتری برخوردار است. این تالاب با قرار گرفتن در منطقه استراتژیکی در جنوبی‌ترین بخش شهرستان به‌دلیل داشتن پوشش گیاهی و همین‌طور با استفاده از خاصیت آب که جاذب گرما و سرما است نقش فوق‌العاده‌ای در تعادل حرارتی منطقه، علی‌الخصوص جنگل‌های آن قسمت داشته است.
آب تالاب قادیکلا توسط سودجویان در حال تخلیه شدن است
یکی از فعالان محیط زیست در شهرستان قائمشهر به «ایران» گفت: آب این تالاب از دو راه تأمین می‌شود، یکی جریان آب بالادستی و دیگری چشمه فعال موجود در کف این تالاب. آب تالاب از طریق لوله‌ای به قطر شش اینچ به زمین‌های کشاورزی اطراف سرریز می‌شود که با توجه به وسعت اندک تالاب، قطر این لوله بسیار زیاد است. به نظر می‌رسد تنها منبع تأمین‌کننده آب تالاب در حال حاضر وجود چشمه‌ای در بستر تالاب باشد که باعث حیات جانوران آبزی نظیر لاک‌پشت‌ها، مارها و قورباغه‌ها در آن شده است، اما این چشمه به‌طور عمدی با ریختن گل و لای بر رویش در حال مسدود شدن است. وی می‌گوید: میزان آب ورودی از چشمه‌های بالادست این تالاب به‌دلیل بهره‌برداری کشاورزان و استخر پرورش ماهی به صفر رسیده است و فقط در شرایط بارندگی‌های شدید سیلاب وارد تالاب می‌شود. به علاوه تصرف اراضی جنگلی حاشیه اطراف تالاب توسط کشاورزان منطقه که جزء حریم تالاب محسوب می‌شود در تشدید کاهش آب تالاب قادیکلا مؤثر است.
وسعت کم، تالاب را از کانون توجه عقب نگه داشته است
این فعال محیط‌ زیست در ادامه می‌گوید: یکی از دلایل کم اهمیت بودن رسیدگی به این منطقه وسعت کم آن است. متأسفانه برای بسیاری از مردم و برخی مسئولان از دست رفتن تالابی به وسعت هشت هکتار مسأله چندان مهمی نیست و افکار عمومی هنوز با اهمیت حفظ تالاب‌های بزرگ و وسیع که بر اقلیم، کشاورزی، تثبیت خاک، پدیده گرد و غبار و بسیاری موارد دیگر اثرگذارند آشنا نیستند، چه برسد به تالاب کوچکی که برای کم اهمیت نشان دادن آن ترجیح می‌دهند از واژه آب بندان، آبگیر یا امثالهم استفاده کنند!
اما این تالاب محل زمستان‌گذرانی تعدادی مرغابی است که امسال با توجه به نبود آب در تالاب نمی‌دانیم به کجا پناه خواهند برد. در واقع خشکیدگی این منطقه بر مهاجرت و زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر نیز تأثیرگذار است.

مالکیت اراضی، حلقه گمشده پیشبرد احیای تالاب قادیکلا
این فعال محیط‌ زیست دلیل خشک کردن عمدی تالاب را از بین بردن جذابیت منطقه و کاهش توجه به آن می‌داند تا در آینده راحت‌تر بتوان زمین تالاب و زمین‌های اطراف را به تصرف درآورد. وی در ادامه گفت: این تالاب با درختان منحصر به فرد توسکا که ریشه‌های هوایی دارند و سطح یکدست پوشیده از جلبک و نیلوفر آبی بر بسترش، یک جاذبه گردشگری مهم در این منطقه محسوب می‌شود که برای ساکنان اطراف درآمدزایی نیز داشته است.
هنوز بر سر مالکیت این منطقه و زمین‌های اطراف اختلاف نظر وجود دارد و منابع‌طبیعی جواب قطعی نداده است.

مالکیت اراضی تالاب‌های کوچک به عهده منابع‌طبیعی است
یک کارشناس ارشد محیط زیست درباره کم‌توجهی به این تالاب و مالکیت و حفظ این قبیل تالاب‌ها به «ایران» گفت: متأسفانه تالاب‌هایی با وسعت کمتر از 20 تا 30 هکتار به حدی کم اهمیت تلقی می‌شوند که از آنها با لفظ آبگیر یاد می‌شود. اما از اهمیت موضوع کم نمی‌شود. در مسأله تالاب‌ها در سازمان محیط‌ زیست کلی‌تر برخورد می‌شود. مثلاً خشک کردن تالاب در بحث قانونی بیشتر زیرمجموعه تصرف کردن و تصرف عدوانی مثل مراتع و جنگل ها است. به‌طور مثال محدوده تالاب هشیلان در کرمانشاه با وسعت 40 هکتار به‌عنوان اراضی ملی(مرتع) در نقشه اجرای مقررات ماده 56 ذکر شده و برای باقی تالاب ها نیز همین قضیه صادق است.
فرزاد چشمه‌گچی می‌گوید: حفاظت از تالاب ها جزو وظایف سازمان محیط زیست محسوب می‌شود، اما خیلی مواقع خلع‌ید توسط ادارات منابع طبیعی استان ها انجام می‌گیرد. متأسفانه ادارات محیط زیست از نظر فنی خیلی قوی نیستند و از لحاظ اجرایی (خلع‌ید) امکانات سایر ارگان‌ها را ندارند.
چشمه‌گچی درباره پرداختن به تالاب‌های کوچک در برنامه‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست یا منابع‌طبیعی گفت: بستگی دارد تالاب در زمره مناطق شکار ممنوع یا حفاظت شده باشد یا خیر. خیلی از تالاب‌های ما با این عناوین حفاظت می شوند. همین طور اداره منابع‌طبیعی مسئول خلع‌ید و رفع تصرف است. مگر اینکه این تالاب در محدوده یک منطقه حفاظت شده یا پناهگاه حیات وحش باشد، اما با توجه به شواهد موجود این تالاب جزو اراضی ملی است و وظیفه منابع‌طبیعی یا امور اراضی می‌باشد که جلوی تصرف را بگیرد.
در انتها این سؤال بیولوژیکی اساسی مطرح می‌شود که آیا تالاب کوچکی چون تالاب قادیکلا واقعاً بی‌مصرف است؟ اگر این‌گونه نیست، چرا در اولویت‌های حفظ و احیا قرار نمی‌گیرد؟ یکی از مسائل اصلی این است که اطلاعات زیستی، اجتماعی و اقتصادی در مورد ارزش تالاب‌های کوچک بسیار کم است که این مسأله کم‌توجهی مسئولان به این مناطق را در پی داشته. در نتیجه عرصه برای سودجویان باز است و جزئی از یک کل رو به نابودی رفته است.
نکته اینجاست که تالاب‌های طبیعی اکثراً کوچک هستند و این تالاب‌های کوچک غنی از گونه‌های دوزیستانی هستند که به‌عنوان منبع اصلی در پذیرش گونه‌های آذوقه رسان به تالاب قلمداد می‌شوند که در تثبیت محیط طبیعی اطراف تالاب بسیار اثرگذارند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار 8 مهر97، شماره: 483663