شعار سال: اغلب کارشناسان بر این باورند که میانبر نجات استان‌های شمالی از خطر خشکسالی بهره‌برداری بهینه‌تر از آب بندان‌های موجود به‌عنوان دریاچه‌های کوچک و محلی است. بسیاری از این برکه‌های بزرگ سال‌های طولانی منبع تأمین آب کشاورزان در فصل کم آبی و ذخیره گاه این مهم بوده است. البته غیر از ذخیره آب، بهره‌برداری دیگری نیز از آب بندان‌ها صورت می‌گیرد که پرورش ماهی و استفاده‌های تفریحی و گردشگری از آن جمله است. بر اساس اعلام شیلات مازندران، سالانه 40 هزار تن انواع ماهیان گرم آبی از قبیل کپور، آزاد، سفید و فیتفاک در این مکان‌ها تولید می‌شود.

تأمین آب شالیزارها
مساحت کل آب‌بندان‌های استان‌های مازندران، گیلان و گلستان ۲۶ هزار و ۷۰۰ هکتار است. به ازای هر هکتار آب بندان تا پنج هکتار از اراضی شالیکاری مشروب می‌شود. با یک حساب سرانگشتی آب بندان‌های موجود برای آبیاری حدود 130 هزار هکتار اراضی شالیزاری در این استان‌ها کفایت می‌کند.از طرف دیگر، تأمین و ذخیره آب در آب بندان‌ها به اندازه یک دهم سد‌سازی است. در حالی که زمان سد‌سازی در ایران هفت تا 10 سال به طول می‌انجامد، اما مطالعه، اجرا و بهره‌برداری آب بندان‌های شمال در کمتر از یک سال انجام می‌شود.

مزیت آب بندان‌ها
نمونه بارز آب بندان‌های از بین رفته، آب بندان سه هکتاری واقع در روستای «اندیکلا» در بخش لاله آباد بابل است که در سال زراعی جاری به‌دلیل کمبود آب سطحی و پایین رفتن آب چاه، تقریباً خشک شده است. همین آب بندان روزگاری، آب 15هکتار زمین شالیزارهای پایین دست را تأمین می‌کرده است. با همه این مزیت‌ها خیلی از این آب بندان‌ها به‌خاطر کم توجهی‌های صورت گرفته وضعیت مناسبی ندارد. اکنون که بحران کم آبی حتی دامنگیر استان‌های پربارانی مثل مازندران، گلستان و گیلان هم شده و ساخت سدها برای جمع‌آوری آب‌های سطحی هزینه بر است و دولتمردان برای هزینه کرد در این مقوله با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند شاید نگاه ویژه‌تر به این مکان‌ها ضرورت بیشتری پیدا می‌کند و جا دارد تا اعتباراتی برای احیا و بازسازی آنها اختصاص داده شود. آب رودخانه‌ها و هرز آب ناشی از بارندگی در فصل‌های غیرکاشت از طریق کانال‌ها و پمپاژ به آب بندان‌ها هدایت شده و در فصل بهار و تابستان برای آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لایروبی آب بندان‌ها
«امرالله براری» مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای مازندران، مالکیت و اداره بیشتر آب بندان‌ها را در اختیار دولت می‌داند و اعتقاد دارد که بسیاری از این مکان‌ها قبل از اصلاحات ارضی به وجود آمده است. وی اعتقاد دارد که لایروبی آب بندان‌ها ضرورت دارد و در یک دهه گذشته توجه به این مهم از سوی دولت‌ها بیشتر شده و اعتبار ویژه‌ای نیز به آن تخصیص یافته، اما اندک است.هر چند که به‌دلیل باتلاقی بودن این مکان‌ها تنها در ایام فصل گرم تابستان امکان لایروبی وجود دارد و در بقیه فصول چون کشاورزان از آن استفاده می‌کنند نمی‌توان کاری انجام داد.

ذخیره آب در آب بندان‌ها
«عزیزالله شهیدی فر» رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم بر این باور است که با وجود 800 قطعه آب بندان با 17 هزار هکتار وسعت در استان با لایروبی، بازسازی و تقویت آنها، قادر خواهیم بود تا با به ثمر رسیدن سدهای در دست احداث، کمبود منابع آبی زمین‌های زراعی و باغی استان را جبران کنیم.
بنا بر اظهارات این مقام ارشد در جهاد کشاورزی مازندران، در حال حاضر ظرفیت نگهداری آب آب بندان‌های موجود استان 345 میلیون متر مکعب است که به طور یقین با اتمام عملیات لایروبی و بازسازی، ظرفیت ذخیره آب به حدود دو برابر افزایش می‌یابد. وی با اشاره به اینکه 300 میلیارد ریال در سفر هیأت دولت یازدهم به مازندران برای اصلاح و لایروبی آب بندان‌های استان تخصیص یافته، گفت: تاکنون 80 میلیارد ریال از این اعتبار پرداخت شد و عملیات لایروبی و بازسازی چند قطعه از آب بندان‌های استان نیز در حال اجراست.
محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی نیز هنگامی که مرداد ماه امسال برای شرکت در آیین بهره‌برداری از طرح تجهیز و نوسازی شالیزارهای شهرستان سیمرغ در مرکز مازندران به این استان سفر کرده بود، بی‌توجهی به آب بندان‌ها در شمال کشور را خسرانی برای کشاورزی این منطقه دانست و اعلام کرد که احیای این منابع آبی به‌عنوان میراث ماندگار اجدادی در دستور کار دولت تدبیر و امید قرار گرفته است. به گفته وی، دولت تدبیر و امید با همکاری کشاورزان، لایروبی و ایجاد دیواره‌های بتنی آب بندان‌ها را آغاز کرده تا این سرمایه و میراث گذشتگان احیا شود.

بهسازی آب‌بندان‌ها
«عبدالمهدی بخشنده» معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی نیز خبر از امضای تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی برای بهسازی آب‌بندان‌ها در سه استان‌ شمالی کشور داده و تأکید داشته که با وجود بارش‌های زیاد در این سه استان تنها به طور متوسط حدود 15 درصد از آب‌های سطحی مهار شده و بقیه بدون بهره‌برداری مناسب وارد دریا می‌شود.
در چنین اوضاع و احوالی بود که موضوع مهار آب‌های سطحی و از جمله بهسازی آب‌بندان‌ها از اولویت‌های وزیر جهاد کشاورزی شد که با مساعدت رئیس سازمان برنامه و بودجه، برنامه عملیاتی بهسازی آب‌بندان‌ها در سه استان‌ شمالی در دستور کار قرار گرفت و تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی بهسازی آب‌بندان‌ها در استان‌های مازندران، گیلان و گلستان به امضا رسید. هدف از این اقدام، تأمین آب مطمئن بخش کشاورزی، مهار و کنترل سیلاب، تغذیه آب‌های زیرزمینی، افزایش تولید آبزی‌پروری، توسعه گردشگری و ورزش‌های آبی بوده است. حالا طرح بهسازی آب بندان‌ها در سطح ۲۴ هزار هکتار از اراضی سه استان شمالی اجرا خواهد شد.
گفتنی است، این سازه ذخیره ساز آب کشاورزی، مختص استان‌های شمالی کشور است که در مازندران به آن «اندون»، در گیلان «سل» و در گلستان «بندسار» می‌گویند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار 10 مهر97، شماره: 484040