چرایی و پیامدهای یک خروج

اعلام خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، افزون بر چرایی ناشی از نگاه ترامپی، پیامدهای راهبردی و عملیاتی بر ژئوپلتیک منطقه ای خواهد گذاشت.

شعار سال: اعلام خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، افزون بر چرایی ناشی از نگاه ترامپی، پیامدهای راهبردی و عملیاتی بر ژئوپلتیک منطقه ای خواهد گذاشت.

داستان راهبرد آمریکا در خاورمیانه به ماجراهای دنباله داری از داستان های پلیسی ابهام آلود تا نوستالژی های قدیمی و تراژدی های تازه می ماند که رنگ رمان را نیز می توان در آن مشاهده کرد.

ترامپی که بسیاری از ناظران سیاسی در دوران کارزارهای انتخاباتی با آن سخنان تند و تیز و ابهامات فراوانش در حوزه سیاست خارجی برای نشستن بر صندلی اتاق بیضی شکل کاخ سفید کوچک می دانستند، سرانجام پیروز شد اما برخی ابهام ها هنوز در سخنان و سیاست خارجی وی به ویژه در خاورمیانه ادامه دارد.

اما هرچه که باشد، گام ها و خواسته های ترامپ با خروج طیفی از تکنوکرات های میانه رو از 'رکس تیلرسون' وزیر امور خارجه گرفته تا 'جیمز متیس' سرباز کهنه کار وزارت دفاع و ورود محافظه کاران دست راست تر مانند 'جان بولتون' در مقام مشاور شورای امنیت ملی و 'مایک پمپئو' به عنوان وزیر امور خارجه شکل منسجم خود را یافت؛ هرچند هنوز اقدامات وی بر بستر معادلات ساختار حاکمیتی آمریکا دچار ابهاماتی نیز شده است.

اکنون در آمریکای ترامپ، الگوهای ارتباط اعلانی و اجرایی به یک ارتباط معنادار و همپیوندی رسیده است؛ سیاستمدارانی که درک درستی از رویکردهای یکدیگر دارند و پیش زمینه هایی که از گذشته باقی مانده است.

نگاه مرکانتیلیستی (سوداگرایی) ترامپ به جهان با سیاست زمخت قدرت بولتون و پمپئو ترکیبی را برساخته که جنگ تجاری با جهان ایجاد می کند، در عین حال نیروهای نظامی خود را از سوریه و افغانستان خارج می کند و به دنبال دیوارسازی در مرزهای خود با همسایگانش است.

اما خبری که ظرف یک هفته گذشته در صدر اخبار بین المللی قرار گرفته، اعلام خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه بود؛ خبری که بسیاری از متحدان منطقه ای این کشور همچون عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی را نگران کرد. اقدام ترامپ در وضع آشوب در امنیت منطقه ای انجام می گیرد؛ آشوبی که حاصل سال ها بحران مزمن و پارادوکس نظم در خاورمیانه است.
در این چارچوب دو پرسش عمده را می توان مطرح کرد؛ نخست ریشه ها و دلایل خروج آمریکا از سوریه چیست؟ و تأثیر ژئوپلتیکی این تصمیم بر منطقه غرب آسیا چه خواهد بود؟

** چرا ترامپ از سوریه خارج شد؟

در نگاه اولیه به سیاست خاورمیانه ای دولت ترامپ، ما شاهد نوعی پراکندگی اهداف هستیم که ترامپ تلاش کرد تا با ایجاد اجماع نظری رویکردی، این مشکل را حل کند. تشکیل تیم ترامپ- بولتون- پمپئو نشانه هایی از یک سیاست امنیتی تازه در قبال منطقه غرب آسیا با ساختاری ترامپی را نشان می دهد.

مؤلفه های این سیاست امنیتی را می توان سیاست قدرت، دیپلماسی اجبار، مرکانتیلیسم اقتصادی، محافظه کاری آمریکایی و ناسیونالیسم معرفی کرد. هریک از این مؤلفه ها در ساختار سیاسی آمریکا در طول دهه های مختلف شکل گرفته و جاری و ساری بوده است؛ اما اکنون در قالب خواسته ها و انتظارات ترامپی، شکل و قوام متفاوتی یافته است.

اکنون آنچه به عنوان اقدامات آمریکا در منطقه غرب آسیا نمایان شده، ترکیبی از سیاست خاورمیانه ای آمریکا همراه با شخصیت و انتظارات ترامپی است. نگاه کارگزار سیاست خارجی به ویژه رییس جمهوری در ساختار اجرایی آمریکا بسیار مهم است؛ به ویژه آنکه اگر ترامپ با ویژگی یک کارگزار تمامیت خواه بر صندلی کاخ سفید تکیه زده باشد.

آنچه ترامپ در مقام ریاست جمهوری و کارگزار اصلی سیاست خارجی آمریکا هدف گذاری کرده، ایجاد تعادل در هزینه و فایده و برایندهای راهبردی مرتبط با آن است. در این چارچوب، نهادهای سیاست خارجی آمریکا آغاز به سیاستگذاری در حوزه های مخلف منطقه ای و بین المللی کرده اند و نگاه به خاورمیانه در این چارچوب نیز دچار دگردیسی های راهبردی- تاکتیکی شد.

الگوی رفتاری مقام های ساکن در کاخ سفید مبتنی بر کاهش هزینه های مرتبط با حضور نظامی و فراهم آوردن شرایطی است که بیشینه منافع اقتصادی و راهبردی حاصل شود. خروج نیروهای نظامی آمریکا در ارتباط با سوریه، نمونه ای از کاهش هزینه های مالی و بیشینه سازی منافع اقتصادی به دلیل عقد قراردادهای فروش تسلیحات با کشورهایی مانند عربستان سعودی، بحرین و قطر است.

قرارداد 350 میلیارد دلاری آمریکا با عربستان که حدوداً 110 میلیارد دلار آن در جریان سفر ترامپ به عربستان اجرایی شد، نشان می دهد که دولت ترامپ اساساً سیاست هایی را پیگیری می کند که در چارچوب منافع اقتصادی قرار گرفته باشد.

** پیامدهای ژئوپلتیکی یک خروج

برخی تحلیلگران سیاسی و بین المللی، پیامد اعلام خروج آمریکا از سوریه را در شکل بدبینانه تفسیر کردند و برخی دیگر آن را خوشبینانه؛ هرچند به نظر می رسد که ارایه یک تحلیل جامع از پیامدهای اقدام دولت ترامپ هنوز زود باشد.

برخی صاحبنظران مانند 'استفان والت' استاد سرشناس روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد، معتقدند خروج سربازان آمریکایی الزاماً به معنای آن نیست که دولت ترامپ استراتژی 'عقب نشینی از خاورمیانه' را در پیش گرفته است.

'محمد جواد ظریف' وزیر امورخارجه ایران در گفت وگویی با شبکه خبری 'المیادین' لبنان نیز اظهار کرد: هنوز زود است بتوان تحلیل مفصلی درباره نیت واشنگتن در خصوص خروج از سوریه را ارایه کرد.

اما به نظر می رسد که پیامدهای خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه را می توان در دو سطح راهبری و عملیاتی مورد بررسی قرار داد.

در سطح راهبردی، خروج آمریکا از سوریه را می توان پایان ائتلاف های تحت رهبری آمریکا در خاورمیانه دانست؛ روند رقابت های منطقه ای در سوریه نشان داد که ائتلاف های راهبردی سرنوشت بسیاری از تحولات سیاسی و بین المللی را تحت تاثیر قرار می دهد. هر ائتلاف راهبردی بر اساس نشانه ای از قدرت و تهدید شکل گرفت. الگوهای رفتاری بازیگرانی همانند ایران، عربستان، رژیم صهیونیستی، ترکیه، روسیه و آمریکا زمینه های شکل گیری ائتلاف های مرحله ای را به وجود آورد.

در این چارچوب ائتلاف جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه در یک پیچش زمانی مشخص و فراز و نشیب های تاکتیکی به سرانجام رسید و در مقابل ائتلاف آمریکایی- سعودی- صهیونیستی قرار گرفت.

خروج آمریکا از سوریه وضع تعادل و موازنه راهبردی را در میان ائتلاف غربی بر هم می زند و به طور عملی پیامدهای سیاسی را در سطح منطقه ای و بین المللی نیز به همراه خواهد داشت؛ پیامدهایی که پس از این در نشست های بین المللی برای آینده سیاسی سوریه و منطقه شکل می گیرد، قابل ملموس تر خواهد بود.

اما در حوزه تاکتیکی و عملیاتی نیز با خارج شدن نیروهای آمریکایی از 19 پایگاه نظامی این کشور در نوار مرزی در شرق سوریه از مرز مشترک این کشوربا اردن تا ترکیه، عملاً فضای دفاعی نیروهای اپوزیسیون و کردها از میان برداشته خواهد شد. در این معنا، نیروهای دولتی می توانند یکپارچگی سوریه را با وسعت بیشتری تضمین کنند. همچنین با توجه به از میان رفتن خط حایل میان نیروهای آمریکایی، کردها و نیروهای ترکیه، تحول مهم دیگر می تواند تغییر از سیاست چندپارگی سیاسی به حاکمیت سیاسی دولت اسد بر سوریه باشد.

اما آنچه در دوران کنونی مهم خواهد بود، ایجاد فضا و شرایط قابل پیشی بینی و خروج از ابهام راهبردی و تاکتیکی در سوریه بحران زده است. حل و فصل بحران سوریه می تواند ترجمان قدرت سازی و ائتلاف سازی با هدف حفظ حاکمیت های سیاسی قدرتمند و ایجاد ثبات و صلح در منطقه غرب آسیا باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 10 دی 1397، کدخبر: 83153111 ، www.irna.ir