شعار سال: پس از این ماجرا اعلام شد که کردها با حضور نیروهای دولتی سوریه در منبج موافقت کرده و حتی پرچم سوریه نیز در این مناطق برافراشته شده، اما همزمان گزارش‌هایی نیز منتشر شد که نیروهای سوریه در شرق فرات دیده نشده و ارتش ترکیه در حال حمل ادوات نظامی به سمت منبج و اطراف آن است. در همین راستا و طی تازه‌‌ترین تحولات که گفته می‌شود وضعیت منبج به میزان زیادی آینده تحولات میدانی سوریه را تحت شعاع قرار خواهد داد، ارتش ترکیه تجهیزات نظامی گسترده‌ای را شامل تانک، توپخانه، نفربر و کامیون‌های حامل سلاح و مهمات به مرز با سوریه گسیل کرده و رجب طیب اردوغان روز گذشته مجددا کردهای سوریه را تهدید و اعلام کرد: ما برای از بین بردن گروه‌های داعش، فتح الله گولن و حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) و نیز حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان سوریه که گروه‌های تروریستی هستند و گروه‌های شر از آنها حمایت می‌کنند، تلاش می‌کنیم. در همین رابطه و در حالی که شرایط میدانی سوریه با توجه به بازپس‏گیری 70 درصد از خاک این کشور توسط نیروهای دولتی، مذاکرات برای کمیته تدوین قانون اساسی، خروج نیروهای آمریکا، بازگشایی سفارتخانه برخی کشورهای عربی، بازگشت بعضی از سفرای کشورهای غربی و نیز احتمال پیوستن مجدد سوریه به اتحادیه عرب در مرحله‌ای سرنوشت‌ساز قرار داشته و مسئله شرق فرات و خلا قدرت آمریکا در این مناطق تاثیر بسزایی در تحولات آتی سوریه دارد، در گفت و گو با دکتر اردشیر پشنگ پژوهشگر ارشد مطالعات خاورمیانه، به بررسی وضعیت میدانی شمال سوریه پرداخته‌ایم
در هنگامه حمله قریب الوقوع ترکیه به شرق فرات و اینکه گفته می‏شد این مسئله خطر رویارویی نظامیان ترکیه با آمریکا را افزایش می‌دهد، دونالد ترامپ دستور خروج نیروهای آمریکا از سوریه را اعلام کرد. به نظر شما این تصمیم چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد و آیا آنطور که گفته می‌شود محصول هماهنگی و توافق میان ترکیه و آمریکا است؟
همانطور که شواهد نشان می‌دهد خروج متحمل نیروهای ایالات متحده از شمال سوریه دارای پیامدهای مختلفی خواهد بود. مهم‏ترین آنها این است که موقعیت کردها به شدت به خطر افتاده و آنها را در مقابل ترکیه کاملا آماده و مسلح قرار خواهد داد. از سوی دیگر این مسئله باعث می‌شود موقعیت کردها در میدان عملیاتی و دیپلماتیک بحران سوریه تضعیف شود. در میدان عملیاتی ترک‌ها از شمال و دولت سوریه از جنوب تهدیدی جدی برای کردها خواهند بود که این امر ممکن است آنها را به سمت نیروهای دمشق متمایل کند؛ کما اینکه طی روزهای اخیر چنین بحث‌هایی نیز مطرح شده است.
همچنین اعلام خروج نیروهای آمریکا از سوریه از منظر دیپلماتیک زمانی صورت گرفته که مذاکرات برای کمیته تدوین قانون اساسی سوریه و تعیین نظام سیاسی این کشور آغاز شده و در این مرحله دو ایده فدرالیسم و حکومت مرکزی برای آینده سوریه مطرح می‌شود. در همین راستا خروج آمریکا باعث می‌شود که ایده فدرالیسم که مورد نظر کردهاست تحت الشعاع قرار گرفته و در سرنوشت آتی آنها در سوریه تاثیر به سزایی داشته باشد.
با توجه به توئیت‌های مختلفی که دونالد ترامپ طی چند روز اخیر منتشر کرده، به نظر می‌رسد این اعلام خروج ناگهانی متاثر از توافق با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه باشد. ترامپ در یک مورد از اردوغان یاد کرده بود که قول داده داعش را از بین ببرد تا بر اساس آن آمریکا با خیال راحت از سوریه خارج شود. به همین دلیل به نظر می‌رسد مذاکرات و توافقات محتملی میان آمریکا و ترکیه صورت گرفته که نتیجه آن خروج ناگهانی نیروهای آمریکا از سوریه است. امری که مخالفت‌های بسیاری در داخل و خارج از آمریکا را برانگیخته و حتی موجب استعفای وزیر دفاع و نیز نماینده ویژه آمریکا در ائتلاف مبارزه با داعش شده است.
پس از اعلام این تصمیم، خبری منتشر شد مبنی بر اینکه نیروهای ارتش سوریه در منبج مستقر شدند و برخی تحلیلگران این مسئله را حاصل پیروزی دمشق عنوان کردند، اما همزمان گفته شد که نیروهای ترکیه ورود خود را شروع کرده‌اند. به راستی در منبج و شرق فرات چه خبر است و تحولات میدانی آن چگونه رقم می خورد؟
کردها از استراتژی خط سوم پیروی می‌کنند. یعنی سعی می‌کنند در وضعیتی که اتحاد ناممکن یا سخت است، یک اتحاد استراتژیک را با دولتی پیش برده و یک خط ارتباطی با واشنگتن، مسکو، تهران و دمشق را حفظ کنند. به همین دلیل به محض اینکه خلا قدرت ناشی از خروج محتمل آمریکا از شمال مطرح شد، آنها از نظر روانی بلافاصله اعلام کردند که با دولت سوریه مذاکراتی را پیش بردند تا بخش‌هایی از نیروهای سوریه وارد اطراف منبج شوند؛ امری که مورد تائید سخنگوی ارتش سوریه نیز قرار گرفته است.
هر چند هنوز نمی‌توان به طور قاطع گفت که توافقی جدی در این زمینه صورت گرفته و به نظر می‌رسد این امر نوعی تاکتیک از سوی کردها برای تحت فشار قرار دادن دولت‌ آمریکا بوده تا این پیام را القا کند که اگر آمریکا به کردها پشت کند، آنها مجبور خواهند شد بلافاصله با دمشق و مسکو وارد مذاکره شوند. به همین دلیل است که خیلی زود، یعنی ظرف 24 ساعت بحث توافق با نیروهای دولتی سوریه مطرح شد و همین امر هم سبب بروز واکنش‌هایی در داخل آمریکا شد. به هر حال به نظر می‌رسد اگر بشار اسد در قدرت باقی بماند و آمریکا نیز از سوریه خارج شود، چاره‌ای برای کردها مبنی بر همکاری با دولت سوریه نیست؛ هر چند که همچنان کم و کیف این همکاری در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
شما زمانی در مصاحبه‌ای گفته بودید که اسد چندان هم از حمله ترکیه به کردها ناراحت نیست، چرا که در شرایط فعلی از بین رفتن یک دشمن به دست دشمن دیگر به نفع دمشق است. این امر تا چه میزان در تحولات فعلی موضوعیت پیدا می‌کند و آیا این گمانه زنی که آمریکا کردها را قربانی ترکیه و اسد کرده صحت دارد؟
یکی از مشکلات بزرگی که دولت سوریه درگیر آن بود و زمینه‌ساز وقوع بحران این کشور از سال 2011 تاکنون هم بوده است، ناکارآمدی و تبعیض جدی در دولت از جمله در مناطق کردنشین بوده است. در این مناطق شاهد هستیم که طی دوره حکومت حافظ و بشار اسد، اقلیتی به نام کردها به هیچ عنوان به رسمیت شناخته نمی‌شدند و حتی بیش از 500 هزار نفر یعنی در حدود 25 درصد از کردهای سوریه فاقد شناسنامه و اوراق هویتی بودند. طبیعی است در چنین شرایطی وقتی بحران اتفاق می‌افتد، کردها در سایه تضعیف دولت مرکزی، هویت و پرچم‏شان را افراشته و خود را تقویت می‌کنند. قاعدتا این وضعیت خوشایند تفکر بعثی دولت سوریه نبوده و نخواهد بود. ایده‌آل بشار اسد تداوم حکومت با شیوه سابق با مقداری رفورم است؛ حال اینکه کردها به دنبال خودمختاری یا نیمه خودمختاری در مناطقی هستند که تحت یک نظام سیاسی فدرال در سوریه محقق شود.
در این وضعیت، هر فاکتوری که باعث شود موقعیت کردها تضعیف شود، دولت سوریه از آن استقبال خواهد کرد. البته این مسئله به صورت خطی و در مقطعی خاص نیست. در این زمان به نظر می‌رسد ترکیه انگیزه و توانی برای جابه‌جایی دولت مرکزی سوریه ندارد و آن را خطر بزرگ محسوب نمی‌کند و تنها به حواشی مسئله، یعنی نگرانی از قدرت‌گیری کردها بسنده کرده است. در همین راستا، دمشق هم اگر مشاهده کند که با کردها نمی‌تواند به توافق و هماهنگی برسد، چندان ناراضی نخواهد بود که کردها و گروه‌های شبیه به آن توسط نیروی دیگر مورد حمله قرار گرفته و تضعیف شوند.
در شرایط کنونی با توجه به روندی که در سوریه در جریان است، از موضوع کمیته تدوین قانون اساسی تا بحث بازگشت اسد به اتحادیه عرب و بازگشایی سفارت، مواضع ترکیه و خروج نیروهای آمریکایی، تحولات میدانی بحران سوریه را در آینده چگونه می‏بینید؟
به نظر می‌رسد بحران در سوریه در حال پایان یافتن مرحله عملیات‌های میدانی گسترده است؛ یعنی از مرحله‌ای که هر گروهی بخش‌های بزرگی را در اختیار داشته به مرحله مذاکرات دیپلماتیک رسیده است. در چنین حالتی قدرت‌های فرامنطقه‌ای مانند روسیه، آمریکا و اروپا و در فاز بعدی قدرت‌های منطقه‌ای مانند ایران، ترکیه و عربستان و همچنین گروه‌های ذی‌نفوذ داخلی از دولت سوریه گرفته تا کردها، رفورمیست‌ها و مخالفان اسد حضور داشته و در تلاش هستند تا در چارچوب منافع و دیدگاه‌های خود گام بردارند.
در همین راستا به نظر می‌رسد در کوتاه مدت و طی دوره‌گذار، بشار اسد در قدرت باقی خواهد ماند؛ امری که پیش از این دولت‌های مخالف او با آن موافق نبودند. اما ادامه این وضعیت منوط به این است که مذاکرات میان قدرت‌های بزرگ و واقعیت عملیاتی میدان چگونه رقم بخورد؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ابتکار، تاریخ انتشار 15 دی 97، شماره: 128905