شعار سال: وزیر امور خارجه آمریکا روز دوشنبه دوم اردیبهشت، آخرین گام در مسیر تحریمهای ایران را برداشت و معافیت برخی از کشورها در خرید نفت ایران را لغو کرد. مایک پمپئو اعلام کرد از تاریخ دوم ماه مه امسال اجازه خرید نفت و میعانات گازی ایران را به مشتریان نخواهد داد و از این تاریخ به بعد کل صادرات نفت ایران تحریم خواهد شد و هرگونه خرید نفت از ایران، نقض تحریمهای آمریکا تلقی خواهد شد.
ناظران بینالمللی اقدام تازه تاجر کاخ سفید را ایجاد هجمه سیاسی و اقتصادی تمامعیار علیه ایران میدانند. هجمهای که میتواند آرامش و ثبات منطقه را دچار چالش کند.
بااینحال تلاش آمریکا و همپیمانان او برای تحریم اقتصادی ایران میتواند با تدبیر درست و نه تنشزا به وسیلهای برای انزوای سیاسی آمریکا باشد و این مهم نیازمند انسجام ملی در داخل و تدبیر دیپلماتیک در خارج از کشور است.
** ملت ایران بنبستها را میشکند
خبر تمدید نشدن معافیتهای نفتی ایران در یکی دو روز اخیر با واکنش هوشمندانه و مقتدرانه ایران مواجه شده است؛ رهبر انقلاب اسلامی روز چهارشنبه در دیدار با کارگران ضمن تبیین دشمنی تازه آمریکا با ایران تأکید کردند: «ملت فعال و مسئولان هوشیار ایران نشان دادهاند اگر همت کنند همه بنبستها را میشکنند و قطعاً این تلاش آمریکاییها هم بهجایی نمیرسد و جمهوری اسلامی هر مقدار لازم داشته باشد و اراده کند، نفت صادر خواهد کرد.»
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود درباره راهکار ایران برای مقابله با تحریمهای نفتی، این تحریمها را نوعی فرصت دانسته و فرمودند: «کاهش وابستگی به فروش نفت را قدر و نوعی فرصت میدانیم و از آن برای تکیه بیشتر بر تواناییهای داخلی استفاده میکنیم.»
دیگر مقامات و مسئولان کشوری هم به تحریم نفتی آمریکا واکنش نشان دادند. ساعاتی پس از اظهارات پمپئو درباره تمدید نشدن معافیت نفتی ایران، «سیدعباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به این تصمیم واشنگتن اصل تحریمهای آمریکا علیه ایران را غیرقانونی توصیف کرد و گفت: با توجه به غیرقانونی بودن اصل تحریمهای موردنظر، جمهوری اسلامی ایران اصولاً ارزش و اعتباری برای معافیتهای اعطایی بر تحریمها قائل نبوده و نیست.
در ادامه واکنشهای داخلی، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه در توییتی تحریمهای تازه آمریکا را تروریسم اقتصادی خواند و گفت: «افزایش تروریسم اقتصادی علیه ایرانیها، نشاندهنده هراس و نومیدی توطئهگران رژیم آمریکا و دستنشاندههایش است. وارثان تمدن پارس باستان، استراتژی خود را بر مبنای «توصیه» خارجیها تدوین نمیکنند، چه برسد به آمریکاییها.»
وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران صفر شدن صادرات نفت ایران را رویای آمریکایی دانست که هرگز محقق نخواهد شد. «بیژن زنگنه» تأکید کرد: آمریکا و همپیمانان منطقهای آن، از نفت بهعنوان سلاح سیاسی استفاده میکنند اما منتظر باشند که دود این تصمیم به چشم خودشان برود.
«حشمتالله فلاحت پیشه» رئیس گروه امنیت مجلس هم گفته است: فروش نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز نمیرسد.
**واکنشهای جهانی به تحریم نفتی ایران
تحریم کامل نفت با توجه به اینکه ایران از بزرگترین صادرکنندگان طلای سیاه در جهان است، نوسان قیمت گستردهای را در بازارهای جهانی در پی داشته و خواهد داشت. به نظر میرسد این نوسان که عموماً به سمت افزایش قیمت است از سوی کشورهای مصرفکننده بزرگ تحمل نخواهد شد. نمودهای این عدم تحمل شاید کوتاهمدت نباشد و این کشورها به دلیل برخی منافع و ملاحظات از این تصمیم آمریکا حمایت کنند اما این حمایت دائم نخواهد بود.
در نخستین واکنشها به موضوع تحریم نفتی ایران، واردکنندگان بزرگ نفت از ایران موضعگیری کردند. وزارت خارجه چین بهعنوان بزرگترین کشور واردکننده نفت ایران، روز سهشنبه به حذف معافیتهای موردی خرید نفت از ایران اعتراض کرده و درباره تشدید نوسان قیمت نفت در بازارهای انرژی خاورمیانه و جهانی هشدار داده است.
وزیر خارجه ترکیه هم در اعتراض به عدم تمدید معافیت نفتی ایران، آن را برهم زننده صلح و ثبات در جامعه دانسته و اعلام کرد که ترکیه تحریمهای یکجانبه و تحمیل سلایق کشورهای دیگر در روابط با همسایگانش را نمیپذیرد.
عراق هم در واکنش به تحریم نفتی ایران اعلام کرده است جایگزینی برای گاز ایران نداریم و توقف واردات گاز باعث محرومیت عراق از چهار هزار مگاوات برق خواهد شد.
وزیر نفت و گاز هند هم تأمین نیازهای کشورش را از دیگر تولیدکنندگان عمده نفت راهکار قطع ورود نفت ایران اعلام کرده است.
کمیسیون اروپا هم تصمیم رئیسجمهوری آمریکا برای لغو معافیتهای نفتی ایران را تأسفبار دانست و بر پایبندی این اتحادیه بر توافق برجام تأکید کرد.
کشورهای جنوب شرق آسیا مانند کره جنوبی، تایوان و ژاپن که از واردکنندگان اصلی نفت ایران هستند تاکنون با وعدههای آمریکا واکنش خاصی به موضوع تحریمهای نفتی نشان ندادهاند. به نظر میرسد این کشورها منتظر عملی شدن قول آمریکا در جایگزینی نفت ایران خواهند ماند. دیگر ساکت تحریمهای نفتی ایران روسیه است که انتظار میرود واکنش این کشور با توجه به رابطه حسنه با ایران، منفی باشد.
** آلترناتیو آمریکا برای نفت ایران
تحریم خرید نفت از ایران بهعنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان این کالای استراتژیک، همانگونه که اشاره شد تعادل جهانی در بازار نفت را برهم خواهد زد؛ اما باید دید آمریکا بهعنوان عامل این بینظمی چه نقشه و طرح یا آلترناتیو برای آن خواهد یافت.
به نظر میرسد تنها نقشهای که آمریکا برای جایگزینی نفت ایران در نظر دارد، استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه ایران است. عربستان سعودی و امارات در صدر فهرست قرار دارند و آمریکا امیدوار است، کاهش میزان نفت در بازارهای جهانی را با نفت این دو کشور جبران کند.
نقشه آمریکا گرچه با حمایت حاشیهنشینهای خلیجفارس روی کاغذ درست و منطقی به نظر میرسد اما این یک روی سکه است. در روی دیگر اما واقعیت آن است که امارات و یا حتی عربستان برای رسیدن به سطح فنی و توان سیاسی ایران در حوزه صادرات نفت راه طولانی در پیش دارند. به نظر میرسد آمریکا درباره ظرفیت فنی دو کشور دچار نوعی خوشبینی عامدانه است که هر دو طرف را در توهم جایگزینی بازار نفت ایران راضی نگه خواهد داشت.
موضوعی که «حمیدرضا آصفی» سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه هم بر آن تأکید کرده و گفته است: بعید به نظر میرسد که سعودی و امارات بتوانند خلأ نفت ایران را جبران کنند تولیدات نفتی از هر کشوری تا یک میزانی مقرون بهصرفه است. از آن میزان اگر بالاتر رود سرمایه هنگفتی را باید هزینه کنند که اقتصادی و بهصرفه نیست.
**اقتصاد ایران واقعیات تحریم نفتی
آمریکا از زمان حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید بارها ایران را با تحریم کامل نفتی تهدید کرده بود و بر همین اساس منتظر فاجعه اقتصادی پس از این تحریمها در ایران است. طی دو روز گذشته اما برخلاف انتظارها از بازار ایران که معمولاً در اثر شوک چنین خبرهایی با افزایش ناگهانی و شدید ارز و فلزات گرانبها روبهرو میشد، این بار چندان تحت تأثیر قرار نگرفت.
ایران نمیتواند نقش پررنگ صادرات نفت و گاز را در اقتصاد خود انکار کند و از همین روست که طی چند دهه تحریمهای آمریکا برای حفظ صادرات خود در دوران تحریم چارهاندیشیهای مختلفی داشته است. کاخ سفید بهخوبی میداند که صفر کردن صادرات ایران در عمل امکانناپذیر است. دههها تحریم ایران را در فروش نفت خود «بای نحو کان» متبحر کرده است و گرچه این میان هزینههای پیدا و پنهان چنین صادراتی چند برابر خواهد بود اما هرگز صفر نخواهد شد.
همانگونه که رهبر انقلاب اسلامی هم در دیدار با کارگران تأکید کردند، این تحریمهای نفتی میتواند برای اقتصاد ایران توفیق اجباری قلمداد شود و راه را برای رهایی کشور از دام وابستگی به نفت هموار کند.
گرچه دستیابی به چنین آرمانی دستکم سالها زمان میبرد اما این تحریمها میتواند همان مصداق سبب شدن خیر عدو باشد و آغازگر مسیر عبور ایران از نفت.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری جمهوری اسلامی تاریخ انتشار 6اردیبهشت 98، کد خبر: 83292199، www.irna.ir