شعار سال:با فروپاشی قدرت عراق در سال 2003 از منظر نوواقع گرایی باعث تشدید جدال میان ایران و عربستان شده است. شکل گیری رقابت آمریکا به عنوان قدرت برتر نظام بین الملل با ایران به عنوان یک نیروی بزرگ برروابط ایران و عربستان به عنوان قدرت درجۀ دوم منطقه ای، تأثیری بسزا داشته است. یافته ها حاکی است که منازعۀ ایران ـ عربستان از تقارن تعارضهای توأمان نظام بین الملل با زمینه های تضاد منطقه ای ناشی شده است.

با توجه به اینکه ایران ـ عربستان به لحاظ هویتی دارای زمینه های منازعۀ تاریخی هستند، تنازعات رنگ و بوی فرقه ای به خودگرفته است. از این منظر، گسلهای ساختی نیز در شکل منازعۀ ایدئولوژیکی پدیدار شده زیرا جدال هویتی نه یک علت بلکه نوعی پیامد است که در شکل نبرد فرقهای بازنمایی شده است.رویکرد امنیتی آمریکا از ممانعت از قدرت گیرییکی از اضلاع مثلت موازنه در خاورمیانه شامل عراق،ایران و عربستان حکایت داشت. مسئلۀ عراق با جنگهای خلیج فارس نیز تقریبا ازبین رفته است ،  قدرت ایران به طور موقت از طریق سازوکار تحریمهای سازمان ملل  و برخی قطعنامه های شورای امنیت درحوزۀ هسته ای کنترل شد. نبرد فرقه گرایی به موازات سازوکار تحریمهای جامع هسته ای برای کنترل بیشتر قدرت ایران طراحی شد. از سوی دیگر، چون ایران ـ عربستان به لحاظ هویتی دارایزمینه های منازعۀ تاریخی بودند، این تعارض در شکل یک رقابت نیابتی ـ فرقه ای به خود بازتاببخشید و درنتیجه، گسل امنیتی نظام بین الملل به منازعۀ ایدئولوژیکی فروکاهید. بدینسان، نبردفرقه گرایانه بازتابی از منازعات ساختاری بود که در دوسطح منطقه ای و جهانی خود را در قالبجدال ایران ـ عربستان پدیدار کرد. از این منظر جدال نه یک علت، بلکه یک پیامد بود که در شکل نبرد هویتی در خاورمیانه ظهور و بروز یافت. بنابراین، کاهش تنش میان جمهوری

اسلامی و آمریکا تأثیر قاطعی بر رابطۀ ایران ـ عربستان خواهد گذاشت. در غیر این صورت،چون جدال فرقه ای ناشی از تعارضات ساختاری نظام بین الملل در خاورمیانه است امکان دارد حتی تا برخوردهای نظامی توسعه یابد. به طور خلاصه، اگر ارادۀ قدرت جمهوری اسلامی  به گسترش بیشتر تنش های  دنبال موازنۀ قدرت در برابری هژمون نظام بین الملل باشد، قاعدتا فرقه ای در منطقه خواهد بود چون فرقه گرایی نه به مثابۀ اعتقادات بنیادگرایانه، بلکه به مثابۀ ابزاری در خدمت ارادۀ قدرت ایران به لحاظ ساختاری قرار گرفته است. همچنین تأثیر فراگیر قدرت آمریکا را به لحاظ موازنۀ ساختاری یکی از عوامل منازعه است و مجالی را برای عرض اندام جمهوری اسلامی  به عنوان بازیگری نوظهور باقی نگذاشته است؛ بدین ترتیب، نبردهای نیابتی ادامه پیدا خواهد کرد، مگر آنکه جمهوری اسلامی برای توسعۀ قدرت خود وفرقه ای قاعدتا موازنۀ نیروها از ابزاری به غیر از ایدئولوژی بهره بگیرد؛ هرچند تنشهای منطقه ای ناشی از منازعۀ بزرگتری است که در جریان است و در صورت نبود نمای فرقه ای خود را در شکل دیگری احیا خواهد کرد؛ زیرا ایران تلاش مستمری برای سلطه بر منابع کمیاب منطقه کرده که موجد منازعه با قدرت هژمونیک نظام بین الملل شده است. نشانه های گسترش منازعه، خروج آمریکا از برجام و تحریمهای اقتصادی دولت ترامپ است که به تعارض وجهی بین المللی بخشیده است. بعد ازاینکه تحریمهای اقتصادی و منازعۀ نیابتی در منطقه در کنترل قدرت ایران تأثیری وافی نداشت امکان جدال مستقیم نظامی ایران با هژمونی متصور شده است؛ زیرا این مسئله نه فقط در مهار ایران به طور کامل موفق نبوده بلکه حتی به گسترش سلطه و قدرت ایران در منطقه انجامیده که صرفا ناشی از عامل مذهبی نبوده بلکه عوامل دیگری در آن دخیل است که در این مجال نمیگنجد. ازاین منظر جمهوری اسلامی باید خود را برای سناریوهای پیچیده جدالی فراتر از ایران ـ عربستان آماده کند.

خلاصه مقاله تحلیل ساختارگرایانه منازعۀ ایران ـ عربستان سعودی منتشر شده از سوی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری