شعارسال :نشست خبری روز گذشته وزیر امور خارجه در حالی برگزار شد که ظریف دست پر به میان اهالی رسانه آمده بود. او در خلال پاسخ‌هایش به سوالات خبرنگاران، درباره موضوعات مهمی سخن گفت و درباره بخش قابل‌توجهی از گره‌های ذهنی رسانه‌ها شفاف‌سازی کرد.

از ایده پرسر و صدای «بیشتر در برابر بیشتر» که این روزها به سوژه اول بسیاری از محافل سیاسی و خبری تبدیل شده تا دیدار با یک سناتور آمریکایی در جریان سفر به آمریکا و تحریم شخص وزیر، از گام سوم ایران در مسیر کاهش تعهدات تا ماجرای توقیف نفتکش ایران در جبل‌الطارق و حتی برنامه آقای دیپلمات برای 1400 و... موضوعاتی بود که در این نشست به آنها اشاره شد.

ظریف البته در این میان یک موضوع مهم را از قلم انداخت. مذاکرات ایران با فرانسه که این روزها در قامت پلیس خوب ماجرا به نیابت از سایر طرف‌های اروپایی پیش‌قدم شده و سفر احتمالی مکرون به تهران در روزهای آتی، موضوع مهمی بود که در این نشست به کلی مسکوت ماند. مذاکراتی که البته در هفته‌های اخیر در سطوحی دیگر ازجمله سفر فرستادگان روسای‌جمهور دو کشور و تماس‌های تلفنی مقامات در جریان بود و حالا یکی از مهم‌ترین موضوعات روی میز کار دیپلمات‌ها در روز‌های پیش‌رو محسوب می‌شود.

آن‌طور که از برآیند مواضع طرف‌های غربی برجام به‌نظر می‌رسد، اروپایی‌ها عزم‌شان را جزم کرده‌اند تا ایران را از ادامه مسیری که از چندی‌پیش در کاهش تعهدات برجامی آغاز کرده، متوقف سازند. گویا آنها حالا سر کیسه را هم قدری شل کرده‌اند و حاضر شده‌اند خرید کسری از میزان صادرات نفت ایران را هم تضمین کنند؛ کسری که البته شنیده‌ها حاکی است فاصله زیادی تا انتظار ایران دارد.

با این حال آقای همیشه خندان کابینه جدی‌تر از همیشه بدون اشاره مستقیم به مخاطبان حرف‌هایش در پاریس، از شرط و شروطی سخن گفت که اروپایی‌ها برای متوقف‌کردن ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای خود، باید فکری برای آنها بکنند. ظریف با اشاره به تعهدات 11گانه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام و بی‌عملی آنها در عمل به این تعهدات، کف مطالبات ایران را از اتحادیه اروپا بازگشت فروش نفت ایران به قبل از خروج آمریکا از برجام دانست.

وزیر امور خارجه دراین‌باره گفت: «برای ادامه کار و اینکه جمهوری اسلامی ایران اقدامات خود را به قبل از کاهش تعهدات برجامی بازگرداند بر دو موضوع تاکید ویژه داریم؛ نخست بازگرداندن میزان فروش نفت ایران به قبل از خروج آمریکا از برجام و دوم بازگشت منابع مالی آن به ایران.» او البته تصریح کرد که این کف تعهدات اروپایی‌هاست و آنها تعهدات دیگری نیز دارند که باید انجام دهند. همین اظهارات را روحانی هم هفته قبل در گفت‌وگوی تلفنی 100 دقیقه‌ای با امانوئل مکرون مورد تاکید قرار داد و به‌صراحت اعلام کرد: «عادی‌سازی روابط نفتی و بانکی ایران، گام اول تعهدات مورد انتظار از اروپاست.»

ایران پس از اجرای توافق هسته‌ای موفق شد صادرات نفت خود را در سال 2016 به چیزی حدود 2.5 تا 2.8 میلیون بشکه در روز برساند و این یعنی هیچ پیشنهادی کمتر از این میزان نمی‌تواند تهران را نسبت به بازگشت به قبل از گام‌های کاهش تعهدات متقاعد کند. همین موضوع احتمالا کار را تا حد زیادی برای مکرون و باقی رفقا دشوار خواهد ساخت؛ چراکه گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که فرانسه احتمالا اختیار تضمین خرید چیزی بیش از یک‌میلیون بشکه نفت ایران در روز توسط اروپا را نخواهد داشت و تازه بعد از آن ماجرای مبادله مالی دو طرف محل مناقشه خواهد بود؛ مبادله‌ای که فرانسه تلاش دارد آن را به تامین اعتباری مشخص در چارچوب اینستکس محدود کند و در عوض آن، پیشنهاد خرید کالا صرفا از سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه یا نهایتا اتحادیه اروپا را روی میز بگذارد. جزئیات پیشنهادهای احتمالی فرانسه و شروط ایران در شماره دیروز «فرهیختگان» طی گزارشی به تفصیل مورد بحث قرار گرفت و به همین واسطه این گزارش بنایی بر موشکافی دراین‌باره ندارد.

اما به‌نظر می‌رسد شرایط تحقق مطالبات ایران و اقتضائات آن، موضوعی است که باید بیش از پیش درباره آن سخن گفت. کاهش تعهدات هسته‌ای در چارچوب دیپلماسی واقع‌گرا، برگ‌های برنده‌ای را در اختیار ایران قرار داده که اروپا را بعد از 15 ماه انفعال به تکاپو انداخته است. این دقیق‌ترین صورت‌بندی‌ای است که از مجموعه تحولات ماه‌های اخیر می‌توان ارائه داد.

شیب مثبت تغییر پیشنهادها در همین مدت محدود و مثلا جایگزینی طرف‌های اروپایی با مشتریان سنتی نفت ایران (هند، چین، ژاپن و...) برای تضمین خرید یک‌میلیون بشکه در بسته پیشنهادی فرانسه، به حرکت در آمدن اینستکس و... قرائنی است که حکایت از آن دارد که مسیر درست انتخاب شده و احتمالا ادامه آن به نتایج مناسب‌تری ختم می‌شود.

این یعنی ایران باید گام سوم را جدی‌تر و پرهزینه‌تر از قبل برای اروپایی‌ها بردارد؛ اتفاقی که با بهبود پیشنهادهای طرف مقابل ارتباطی مستقیم دارد و می‌تواند پشتوانه مناسبی برای نقد شدن مطالبات ایران در پای میز مذاکره تلقی شود. اروپایی‌ها هم و غم‌شان را بر توقف گام‌های بعدی ایران گذاشته‌اند و ایران درست از همین نقطه می‌تواند آنها را به تعهدات‌شان برگرداند؛ تعهداتی که به گفته روحانی عادی‌سازی روابط نفتی و بانکی محور آنهاست.

از سوی دیگر طرح برخی مواضع مبنی‌بر اینکه گام سوم احتمالا آخرین گام ایران در چارچوب برجام خواهد بود، اقتضا می‌کند گستره اقدامات ایران در این گام قدری متفاوت از گام‌های پیشین باشد تا به میزان کافی به تولید نگرانی میان اروپایی‌ها و اقدامات عملی متعاقب آنها منجر شود.

گستره‌ای که به باور کارشناسان می‌توان مواردی چون افزایش سطح غنی‌سازی تا سقف20 درصد و آغاز غنی‌سازی در فوردو، ازسر‌گیری بازطراحی رآکتور اراک، افزایش تعداد سانتریفیوژهای عملیاتی IR1 و حرکت به سمت عملیاتی‌کردن سانتریفیوژهای نسل‌های بالاتر (IR2 و IR3)، کنار گذاشتن محدودیت‌های تحقیق و توسعه درباره سانتریفیوژهای IR8، افزایش حجم غنی‌سازی، تولید صفحات و میله‌های سوخت 20 درصد و حتی کاهش سطح دسترسی‌ها و بازرسی‌های آژانس را دربر گیرد.

حسین آبنیکی با اشاره به گام‌های ایران در مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای، در توضیح مختصات گام سوم ایران به «فرهیختگان» گفت: «به‌طور طبیعی ما باید محدودیت‌هایی را کم کرده و از محدوده تعهدات‌مان خارج کنیم که بتواند پاسخگوی نیازهای کشور در صنعت و فناوری هسته‌ای باشد و ما را در این حوزه توانمند‌تر کند.»

وی با بیان آنکه گزینه‌های پیش‌روی ایران برای گام سوم متعدد است، افزود: «یکی از پیشنهادهایی که می‌توان دراین‌باره داد، ناظر به رآکتور اراک است. رآکتور اراک برای ما اهمیتی‌ کلیدی دارد و قرار بود جایگزین رآکتور تهران شود و در تولید طیف وسیعی از رادیوداروها مورد استفاده قرار گیرد.»

آبنیکی ادامه داد: «این رآکتور می‌تواند کاربرد آزمایشگاهی هم داشته باشد تا محققان پژوهش‌هایشان را با استفاده از تجهیزات آن انجام دهند؛ لذا تجهیز کلیدی و تکمیل رآکتور اراک به‌عنوان یکی از محدودیت‌هایی که بر ما اعمال شده بود، می‌تواند در دستورکار قرار گیرد.»

این کارشناس مسائل هسته‌ای خاطرنشان کرد: «موضوع دیگری که به‌نظر می‌تواند یکی از گزینه‌های انتخابی ما در گام سوم یا گام‌های بعدی در کاهش محدودیت‌ها باشد، بحث غنی‌سازی است.» وی سوخت رآکتور تهران که مسئولیت تولید رادیوداروهای مورد نیاز برای بیماران را برعهده دارد، رو به پایان تلقی کرد و تصریح کرد: «برای ما کلیدی است که بتوانیم این سوخت را تامین کنیم.»

آبنیکی اضافه کرد: «به‌طور طبیعی با فضایی که وجود دارد، غربی‌ها به‌هیچ‌وجه سوخت 20 درصد را در اختیار ایران قرار نمی‌دهند، لذا ما می‌توانیم غنی‌سازی 20 درصد را در گام بعد به‌واسطه آنکه یکی از نیازهای کلیدی ما در حوزه پزشکی محسوب می‌شود، شروع کنیم؛ اتفاقی که گامی بلند رو به جلو تلقی می‌شود.»

معاون سابق سازمان انرژی اتمی ادامه داد: «گزینه دیگری که می‌تواند در این راستا مورد بررسی قرار گیرد و از قضا جنبه کاربردی و حیاتی نیز برای ایران دارد، خود تولید سوخت 20 درصد است. به این معنا که خط تولید میله‌ها و صفحه‌های سوخت را که هم‌اینک متوقف کرده‌ایم، می‌توانیم هم برای رآکتور 20 درصد تهران و هم برای رآکتور 3.5 درصد شروع کنیم.»

وی با تاکید بر اینکه همه اینها گزینه‌هایی واقعی و عملیاتی است، خاطرنشان کرد: «اینها نیازهای روز صنعت هسته‌ای ماست و رفع هریک از آنها بخشی از نیازهای کشور به‌طرف خارجی در صنعت هسته‌ای را برطرف می‌کند.»

آبنیکی اضافه کرد: «محدودیت‌هایی که به ما تحمیل شده بود کشور را دچار مضیقه کرد؛ ما حق‌مان است که این تنگناها را کنار بگذاریم، از این رو با توجه به اینکه طرفین مجموعه برجام به‌هیچ‌وجه به تعهدات‌شان عمل نکردند و نقض‌های متعدد داشتند و آمریکا هم از توافق کنار کشید، حق کاهش تعهدات برای ما نیز محفوظ است.»

این کارشناس مسائل هسته‌ای در پاسخ به این سوال که پس از این چه آیتم‌های دیگری در اختیار ایران باقی خواهد ماند تا درصورت نیاز با اتکا به آنها به سمت گام‌های بعدی حرکت کند، گفت: «صنعت هسته‌ای کاربردهای فراوان و متعددی دارد. در این ارتباط گام بعدی‌ای که ما می‌توانیم برداریم و جزء دیگری از فناوری مورد نیاز ماست و مجلس هم به سازمان انرژی اتمی تکلیف کرده تا در این حوزه برنامه‌ریزی کرده و مقدماتی را فراهم کند، مساله موتورهای هسته‌ای است.»

وی افزود: «موتور‌های هسته‌ای نیاز صنعت ماست. به‌خصوص در صنعت کشتیرانی و صنایع دریایی به‌شدت می‌تواند قابل استفاده باشد و اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ایران دارد. لذا می‌توانیم در مراحل بعدی روی این موضوع نیز کار کنیم.» آبنیکی با اشاره به دستور چند ماه قبل رئیس‌جمهور به رئیس سازمان انرژی اتمی دراین‌باره گفت: «تا جایی که ما اطلاع داریم تاکنون اتفاقات خاص و موثری در حوزه عملیاتی نیفتاده است، ولی به هر صورت این یک نیاز کشور است و ما باید قطعا روزی به این سمت برویم.»

رئیس سابق مرکز توسعه سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: «در برنامه‌های صنعت هسته‌ای این نیاز پیش‌بینی شده بود و برای پاسخ به آن نیز برنامه داشتیم، اما حالا با توجه به شرایط برجام این محدودیت را پذیرفتیم؛ ولی با شرایط فعلی دیگر اصراری بر این محدودیت‌ها نیست و ما می‌توانیم آنها را کنار بگذاریم و وارد این حوزه شویم.»

وی یادآور شد: «علی‌القاعده موتورهای هسته‌ای ممکن است به سوخت بالاتر از 20 درصد هم نیاز داشته باشند، بنابراین گام‌های بعدی ما می‌تواند تولید سوخت با غنای بالای 20 درصد را نیز دربر گیرد، چراکه نیاز این موتورهاست. هرچند این موتور‌ها می‌توانند با غیر از این هم کار کنند ولی به هر حال سوخت مورد اشاره می‌تواند یک آلترناتیو برای ایران باشد.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضاف برگرفته از  روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار14 مرداد 98، کدخبر: 178373،www.newspaper.fdn.ir