شعار سال: «Nanotechnologie» یا همان نانو فناوری رشته‌ای از دانش کاربردی و فناوری است که موضوع اصلی آن نیز مهار ماده یا دستگاه‌های در ابعاد کمتر از یکمیکرومتر است که معمولاً آن را حدود ۱ تا ۱۰۰ «نانومتر» می‌دانند.

* کوتوله شگفت‌انگیز چیست؟

اما به طور کلی دانشمندان چه تعریفی از نانو ارائه داده‌اند؟ نانوریشه یونانی «نانس» به معنی کوتوله است، در واقع نانو یکی از واحدهای اندازه‌گیری خیلی خیلی کوچک است که یک پیشوند در یکاهایاس آی به معنی میلیاردم چیزی است، به عبارتی یک نانومتر (nm) یک میلیاردیم متر است که برای سنجشطول پیوندهایکربن-کربن به کار می‌رود.

از همین رو موادی که حداقل یکی از ابعاد آن‌ها در مقیاس ۱ تا ۱۰۰ نانومتر باشد، مواد نانویی یا نانومواد هستند.

* تاریخچه فعالیت نانوفناوری در دنیا

در طول تاریخ بشر از زمان یونان باستان، دانشمندان آن دوره بر این باور بودند که مواد را می‌توان آنقدر به اجزاء کوچک تقسیم کرد تا به ذراتی رسید که خردنشدنی هستند و ذرات بنیان مواد را تشکیل می‌دهند.

با رجوع به تاریخچه فعالیت نانوفناوری به این نتیجه می‌رسیم که شاید بتوان دموکریتوس فیلسوف یونانی را پدر فناوری و علوم نانو دانست چرا که در حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح دموکریتوس نخستین کسی بود که واژه اتم (در زبان یونانی به معنای تقسیم‌نشدنی)‌ را برای توصیف ذرات سازنده مواد به کار برد.

البته آغاز فعالیت‌های نانویی محققان به طور دقیق مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که نخستین محققان نانوفناوری، شیشه‌گران قرون وسطایی بودند که از قالب‌های قدیمی برای شکل‌دادن شیشه‌های‌شان استفاده می‌کردند، در آن زمان برای ساخت شیشه‌های کلیساهای قرون وسطایی از ذرات نانومتری طلا و تولید شیشه‌های رنگی زیبا استفاده می‌شد.

اما چهل سال پیش ایده و مفهوم علوم نانو و نانوتکنولوژی با سخنرانی فیزیکدانی به اسم «ریچارد فاینمن» در هم‌اندیشی انجمن فیزیک آمریکا در مؤسسه فناوری کالیفرنیا در 29 دسامبر 1959 آغاز شد.

Richard Feynman ، متخصص کوانتوم نظری و دارنده جایزه نوبل، در سخنرانی معروف خود در سال ۱۹۵۹ با عنوان ”آن پایین فضای بسیاری هست"( Ther is plenty of room in the bottom ) فرض را بر این قرار داد که اگر دانشمندان فرا گرفته‌­اند که چگونه ترانزیستورها و دیگر سازه‌­ها را با مقیاس‌های کوچک بسازند، پس ما خواهیم توانست که آنها را کوچک و کوچک­تر کنیم.

حدود 10 سال بعد پروفسور «نوریو تونیگوچی» از دانشگاه علوم توکیو، نخستین فردی بود که واژه «نانوتکنولوژی» را در کنفرانس سال 1974 برای شرح فرایندهای نیمه‌هادی مطرح کرده و ماهیت کنترل در مقیاس یک نانومتر را نشان داد و پس از آن «کی‌اریک درکسلر» مفهوم نانوتکنولوژی را بسط داد و رشته نانوتکنولوژی مولکولی را بنیان نهاد.

امروزه با توجه به کاربردهای بسیار نانوفناوری در زندگی انسان‌ها، کشورهای مختلف برای پیشرفت در این حوزه برنامه‌های بسیاری را در دستور کار خود قرار داده‌اند و بودجه‌های کلانی برای ارتقای محصولات حوزه نانوفناوری صرف می‌شود.

تاریخچه کامل تحولات نانوفناوری در دنیا از قابل دریافت است.

* نانوفناوری در ایران؛ از هیچ تا قواره‌ای قد بزرگان جهان

محققان ایرانی نیز از حدود ۲۰ سال قبل با یک برنامه‌ریزی مدون به حیطه نانوفناوری وارد شدند و پیشرفت در این حوزه را از هیچ شروع کردند تا به جایی رسیدند که به شهادت آمار جهانی، امروز نانوی ایران در میان برترین‌های دنیا جای دارد.

در سال ۱۳۷۹ جرقه‌های توجه به دانش جدیدی به نام نانوفناوری در ایران آغاز و از سال ۱۳۸۰ تیم‌ تحقیقاتی این موضوع در کشورمان شکل گرفت.

این تیم تحقیقاتی نخستین همایش ملی فناوری نانو را در اسفندماه سال 80 برگزار کرد که نتایج این همایش در پیشرفت دانش نانو در کشور بسیار مؤثر بود.

در سال 82، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به ریاست معاون رئیس جمهور و عضویت وزارت خانه‌های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت درمان وآموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، علوم تحقیقات و فناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه ریزی کشور، رئیس دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان تشکیل شد.

توجه به نانوفناوری به جایی رسید که دی ماه سال ۱۳۸۳حتی مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از روسای دانشگاه‌ها به نانوتکنولوژی اشاره کردند و فرمودند: «موضوع را زود فهمیده‌ایم، یعنی نگذاشتیم بعد از چهل سال بفهمیم که چنین چیزی در دنیا پدید آمده است، اگر بودجه داده شود، تشویق بشود و افرادی برای پیگیری این کار گماشته شوند، خواهید دید دیری نخواهد گذشت که در سطح اول دنیا قرار خواهیم گرفت.»

اواخر سال 83 حرکت بین المللی برای استانداردسازی فناوری نانو آغاز شده و پیشنهاد تشکیل یک کمیته برای استانداردسازی فناوری نانو در سازمان بین المللی استاندارد (ISO) مطرح و تصویب شد.

اما کار اصلی و مدون از جایی آغاز شد که ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، برنامه ۱۰ ساله اول را با عنوان «سـند راهبرد آینده» برای دوره زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ تدوین و اجرای آن را آغاز کرد.

ایران پس از ۱۰ سال فعالیت جایگاه خود را از رده ۵۷ جهانی به رده ششم جهانی در حوزه فناوری نانو ارتقا داد، در ابتداکشور با انتشار ۱۰ مقاله نانو در رده ۵۷ دنیا و ششم خاورمیانه قرار داشت.

امابا پایان یافتن دوره ۱۰ ساله اول و حرکت هموار نانویی‌های ایران در مسـیر تولید ثروت و ورود به بازار‌های داخلی و بین‌المللی، سـند ۱۰ ساله دوم با عنوان «گسترش کاربرد فناوری نانو در افق ۱۴۰۴» در سال ۱۳۹۶ تصویب شد.

درباره روند پیشرفت ایران در حوزه نانوفناوری توضیحاتی در فیلم زیر بیان شده است:

ایران که ورود به نانو را از صفر شروع کرده بود و به قول دبیر ستاد توسعه نانوفناوری در اوایل ورود کشور به حوزه نانو حتی ده نفر از اساتید کشورمان هم نانو را نمی‌شناختند، حالا در مقام‌های بالای جهانی قرار دارد.

سال ۱۳۸۰ محققان کشورمان با انتشار ۱۷ مقاله به رتبه پنجاه و دوم جهان رسیدند، در سال های ۸۱ و ۸۲ نیز ما هر سال ۳۰ مقاله مرتبط با نانو ارائه دادیم و براین اساس رتبه ایران در این سال ها به ترتیب ۴۸ و ۵۱ بود، در سال ۸۳، ایران با ۵۸ مقاله به رتبه چهل و دوم دنیا رسیدیم و در سال ۸۴ با ارائه ۱۳۲ مقاله به رتبه سی و ششم دنیا رسیدیم. در سال ۸۵، تعداد مقالات ایران تقریباً دو برابر شد و با ۲۸۱ مقاله، به جایگاه ۳۱ دنیا رسیدیم و همین روند صعودی ادامه یافت تا اینکه در سال ۸۶ محققان ما با ۴۶۵ مقاله جایگاه بیست و پنجم دنیا را کسب کردند.

در سال ۸۷ ایران با انتشار ۸۱۳ مقاله رتبه ۱۹ دنیا را کسب کردو در سال ۱۳۸۸ برابر با سال ۲۰۰۹ میلادیمحققانکشورمان توانستند از نظر تعداد مقالات علمی به جایگاه پانزدهم دنیا برسند.

براساس اعلام رتبه‌بندیسایمگو و بررسی‌های منتشر شده در مجله «SCImago Journal & Country Rank»،ایران درسال 2017با تعداد 735 مقاله به مقام نخست تولیدات علمی در رشته فناوری نانو در سطح کشورهای آسیای غربی رسید.

یک سال بعد در سال ۲۰۱۸ میلادی، تعداد مقالات ایران به ۱۰۱۳۸ مقاله مرتبط با فناوری نانو در WoS رسید که معادل ۵.۰۸ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۱۸ است، ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته، در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت.

آمار جهانی نشان می‌دهد، متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در ۱۷ سال گذشته حدود ۵۸ درصد بوده است و حالا محققان ایران به جایی رسیده‌اند که تا پایان سال ۲۰۱۸ در مجموع ۲۳۹ اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده‌اند، تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO سال ۲۰۱۸، تعداد ۱۸ پتنت بوده است که بر این اساس ایران رتبه ۲۳ دنیا را برای پتنت‌های ثبت شـده در USPTO در سال ۲۰۱۸ دارد.

* چه شد که ایران به جمع برترین‌های نانو پیوست؟ چه کنیم که برتر بمانیم؟

اسماعیل قادری‌فر رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با واکاوی علل پیشرفت ایران در زمینه نانوفناوری، علت پیشرفت را در توجه مسؤولان به این حوزه، بهره‌گیری از متخصصان و تلاش اندیشمندان و محققان ایرانی می‌داند و عنوان می‌کند: امروز با گذشت تقریبا ۲ دهه از فعالیت‌ دانشمندان، نخبگان و فناوران حوزه نانو در ایران به قله‌های علم نانو در جهان دست یافته‌ایم به طوریکه در حال حاضر بیش از 300 شرکت دانش‌بنیان ایرانی در زمینه تولیدات محصولات فناوریاز جمله نانو داروها فروش بسیار خوبی در کشورهای آسیایی و اروپایی دارند به طوریکه امروزه پایگاه‌های صادراتی ما در چین و کره جنوبی محصولات نانو فناوری را به کشورهای اروپایی و روسیه می‌رسانند.

سعید سرکار دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو نیز نیز با اشاره به پیشرفت ایده‌آل ایران در زمینه نانوفناوری در دنیا، نانو را الگویی پیاده شده می‌داند که تمام زیرساخت‌های نرم و سخت آن آماده شده است.

سرکار معتقد است: اگر الگوی نانوفناوری در دیگر حوزه‌ها نیز پیاده شود، کشور ما به تحول عظیم فناوری‌های پیشرفته دست می‌یابد.

به گزارش فارس، با توجه به اهمیت فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی مردم، پیشرفت در این حوزه در زندگی روزمره مردم کشورمان نیز تاثیر بسیاری دارد و می‌تواند کیفیت زندگی مردم را از چهار منظر اقتصاد، سلامت، محیط‌زیست و رفاه و در پنج دسته «درمان مؤثر»، «آب سالم»، «تنفس پاک»، «بهداشت عمومی» و «آسایش خانه» بهبود بخشد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس ، تاریخ انتشار 5 مهر 98، کد خبر: 13980702000047، www.farsnews.com