شعار سال: از روزهای ابتدایی آخرین ماه سال ۱۳۹۸ شیوع کرونا در ایران به طور رسمی از سوی مسئولین تأیید شد و همین اتفاق هم فضایی را برای مردم ایران به وجود آورد که لااقل در چند دهه گذشته تا امروز مشابه آن را تجربه نکرده بودند. روزبهروز آمار مبتلایان و البته افرادی که در اثر ابتلا به بیماری کرونا در ایران از بین رفتند، بیشتر و بیشتر شد و همین افزایش آمار شرایطی را به وجود آورد که بر اساس آن و برخلاف سخنان رئیسجمهوری که گفته بود از شنبه (هفته گذشته) همهچیز به روال عادی برمیگردد، مردم خطر این بیماری را تا حدی درک کنند و بخش قابلتوجهی از جمعیت ایران دست به قرنطینه خودخواسته بزنند. البته این تعداد از جمعیت ایران را باید از گروهی که این روزها بودن در نظر گرفتن اوضاع و احوال گسترش کرونا راهی مسافرت شدهاند و تعطیلات به وجود آمده را فرصتی دانستهاند برای گشتوگذار منها کنیم، چون گروه دوم بهاحتمال درک درستی از شرایط این روزها ندارند و همین عامل سبب شده که بهخصوص با سفر به شهرهای شمالی برای ساکنان آن مناطق کرونا را سوغات ببرند.
فرصتی طلایی برای رسانه ملی
شرایط به وجود آمده حال حاضر در ایران وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی را هم مجبور کرد تعویق اجراها در عرصه فرهنگی نظیر کنسرت، تئاتر، سینما و هر نوع فعالیت سرگرمکننده دیگر را تمدید کند. خانهنشینی اجباری این روزها، اگر برای هر کس بد بود و به ضررش تمام شد، اما فرصتی طلایی برای رسانه ملی به وجود آورد تا در این گیرودار مخاطبان ازدسترفته خودش را بازیابد و بتواند از تهدید کرونا، سکوی پرشی برای خودش بسازد. در این میان، صدا و سیما هم تلاش کرد با اقداماتی سریع، مسیری را در پیش بگیرد که طی آن مردم نشسته در خانه را سرگرم برنامههایش کند. بازپخش سریالهای طنز سالهای گذشته، پخش فیلمهای سینمایی ایرانی و جهانی که پیشازاین با اقبال عمومی روبهرو شده بودند، پخش فصل جدید برنامههای پرمخاطبی همچون عصر جدید و دورهمی و البته پخش برنامههای آموزشی از شبکه هفتم سیمای جمهوری اسلامی ایران که متأثر از تعطیلی مراکز آموزشی آغاز شده بود، ازجمله این برنامه هستند. تفاوت امروز، اما در مقایسه با سالهای قبل برای رسانه ملی، اقبال عمومی بینندگان به برنامههایی است که از طریق تلویزیونهای اینترنتی پخش میشود. بر این اساس و با در نظر گرفتن آمارهای رسمی و غیررسمی در این روزها هم صداوسیما نتوانست از پس رقابت با تلویزیونهای اینترنتی بربیاید و ظاهراً باوجود فرصت بهدستآمده، این رسانه حکومتی فاصله چشمگیری از تلویزیونهای اینترنتی عقب افتاده است. البته نمیتوانیم از اقداماتی که وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات در این روزها برای اقبال مردم به تلویزیونهای اینترنتی انجام داد، صرفنظر کنیم. محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت دوم حسن روحانی از چند روز قبل در صفحه توئیترش پستی را منتشر کرد و در آن نوشت: «با مدیران تلویزیونهای اینترنتی صحبت کردم. از فردا تا آخر هفته، بخش مخصوص کودکان آنها و در برخی، تمام فیلمها و سریالها رایگان خواهد بود. خواهش میکنم در منزل بمانید و بیرون نروید. مواظب کودکان و خودتان در برابر کرونا باشید».
تلویزیونهای اینترنتی رسانه ملی را شکست دادند
سریالها و فیلمهایی هم که در شبکههای اینترنتی پیش روی مخاطبان قرار گرفته است، در این روزها توانسته با رشد چند برابری بیننده روبهرو شود و مردم به آن اقبال نشان دهند. بهطورکلی در این روزها بر اساس آمار، تعداد مخاطبان تلویزیونهای اینترنتی در ایران رشدی سه برابری داشته، اما خود صداوسیما در این ایام آمار ۲۵ درصد تماشاگر برای سریالهای پخش شده در روزهای ویژه کرونا را اعلام کرده است. البته این درصد هم مربوط به پنج مجموعه تلویزیونی است و بقیه مجموعهها درنهایت ۲۰ درصد مخاطب داشتهاند. جبار آذین منتقد و مدرس سینما و تلویزیون معتقد است که صداوسیما بهعنوان رسانه ملی باید نظرها، سلایق و اهداف فرهنگی مردم را در طول سال مدنظر قرار بدهد و تولید برنامهها، فیلمها و سریالهای ساخته شده از سوی این سازمان باید طوری باشد که در طول سال مخاطب را علاقهمند کند و بعد از آن بتواند در مسیر ارتقای فرهنگ جامعه گام بردارد.
او به مشکلات و موانع در این مسیر هم اشاره کرد و توضیح داد:، اما نقایصی نظیر ضعفهای مدیریتی، نبود هنرمندان حرفهای و ورود اسپانسرها که تولید برنامهها را تحت تأثیر نفوذ و سرمایه خود قرار دادهاند، در این سالها برنامههای مناسب و شایسته در تلویزیون به چشم نمیآید. این منتقد و مدرس سینما در ادامه به پخش برنامههایی با جذابیتهای نسبی در ایامی خاص در رسانه ملی هم اشاره کرد و گفت: بعضی فیلمها، سریالها و برنامههایی که جذابیتهایی نسبی دارند، در مناسبتهای ملی و مذهبی از تلویزیون پخش میشود، درحالیکه اگر معیار برنامهسازی در تلویزیون نگاه و نظر مردم باشد، مردم را نباید تنها در ایام خاص بیننده برنامههای تلویزیونی در نظر گرفت و در طول سال باید برای آنها خوراک مناسب معنوی و فرهنگی تولید و پخش کرد. پخش فیلمها و برنامههای تاریخمصرف گذشته خارجی یا آثار درجه چندم جدید در رسانه ملی هم یکی دیگر از اتفاقاتی است که میتواند روی آمار بینندگان تلویزیون اثرگذار باشد.
روزآمدی و کیفیت؛ فرق رسانه ملی و تلویزیونهای اینترنتی
یکی از ویژگیهای تلویزیونهای اینترنتی آن است که اغلب فیلمها و بهطورکلی محتواهای تصویری روزآمد را با کیفیت قابلقبول و در بسیاری مواقع با ترجمه فارسی در دسترس مخاطبانشان قرار میدهند، درحالیکه شاید ماهها بعد تلویزیون آن آثار را به نمایش بگذارد.
آذین دراینباره هم به برنا توضیح داد: سیل پخش فیلمهای قلع و قمع شده خارجی سلیقه مخاطبان را دچار تنزل کرده است. صدا و سیما علاوه بر اینکه باید برای تولید برنامههای درجه یک و شایسته تلاش کند، نیاز دارد که در خریداری و پخش برنامههای خارجی هم هوشیاری و نگاه کارشناسانه به خرج بدهد تا ملت را از تلویزیون دلزده نکند و عدم گام برداشتن در این مسیر باعث ریزش مخاطب رسانهای که عنوان ملی را با خود یدک میکشد، نشود. دراینبین شاید بشود سری جدید برنامه عصر جدید را موفقترین برنامه تولیدی پربیننده این روزهای صداوسیما بهحساب آورد. هرچند این برنامه در آغاز پخش فصل اول، با انتقادهای زیادی روبهرو شد و بسیاری به دلیل کپی بودنش آن را مغایر با فرهنگ و مناسبات ایرانی دانستند، اما کمکم توانست جای خودش را بین مخاطبان پیدا کند و در همان فصل نخست هم اقبال زیادی میان مردم بیابد. صرفنظر از نقدهایی که میتوان به فصل اول و حتی فصل دوم این برنامه داشت، عصر جدید در این دوره تفاوتهای جالب و البته کارسازی در قیاس با دوره قبل داشته است.
عصر جدید؛ تنها نماینده آبرومند رسانه ملی
شاید همین چندقسمتی که از مرحله راستیآزمایی و مقدماتی پخش شده، نتواند متر و معیاری مناسب برای قضاوت درباره کیفیت این دوره از عصر جدید باشد، اما لااقل تا اینجای کار میشود دریافت اتاق فکر این برنامه در این سری، نگاهی ویژه به معرفی تواناییهای اقشار مختلف داشته و علاوه بر این تلاش میکند درزمینه فرهنگسازی هم گام بردارند. حضور کودک کردستانی که به اوتیسم مبتلا بود، در قسمت دوم این برنامه آنهم با توانایی جالبتوجهی در تبدیل تاریخ شمسی به میلادی و قمری در بازی زمانی ۱۳۲۰ تا ۱۴۱۵ و تسلطش برای محاسبه ایام هفته در این دوره زمانی، میتوانست بهعنوان کلاس درسی باشد برای عموم مردم و نشان دهد اوتیسمیها میتوانند کارهای خارقالعادهای انجام دهند که انجامش برای عموم مردم غیرقابلباور است. حضور گروهی از هنرمندانِ کار با سفال از شهرستانی در استان همدان در سومین شب این برنامه هم میتوانست به مردم نشان دهد که ایرانیان فعال در این عرصه بهعنوان مردمان کشوری صاحب هنر کار با سفال در سطح جهان چهکارهایی انجام میدهند و بسیاری از ما از آن بیخبریم.
در پایان به نظر میرسد اگر برنامههایی همچون عصر جدید را از بقیه ساختههای صداوسیما منها کنیم، این رسانه در مواجهه با پلتفورمهای تلویزیونی اینترنتی در این روزها، بهطور مطلق شکست خورده است. امیدواریم که چالش کرونا برای مردم ایران هرچه زودتر حل شود، اما شاید مدیران صداوسیما لازم باشد در این فرصت باقیمانده که مردم ایران بهناچار در خانه هستند، کاری کنند برای بازپسگیری لااقل بخشی از محبوبیت دهههای قبل سازمانشان بین ایرانیان. به قول بیدل دهلوی: «من نمیگویم زیان کن یا به فکر سود باش/ای ز فرصت بیخبر، در هر چه هستی، زود باش!»
شعار سال، با اندکی تخلیص و اضافات برگرفته از روزنامه همدلی، تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۹۸، شماره ۱۳۸۲، www.hamdelidaily.ir