شعار سال :فضای علمی و فرهنگی کشورمان در معرض تهدیدِ نفوذ و رواج انواع " شبه علم" است. دانشمند بزرگ معاصر، پروفسور روبرت پارک، هفت نشانه‌ی هشدار دهنده برای ردیابی شبه علم مطرح کرده است که در این مورد بسیار کمک کننده‌اند و فکر می‌کنم که حتی باید در آموزش عمومی مدارس گنجانده شوند. این هفت نشانه‌ی خطر از این قرارند:

1- فرار به رسانه: اصحاب شبه علم، ادعاهای خود را مستقیما به رسانه‌های گروهی می‌برند: صحت و سلامت علم وابسته به آن است که هر کشف تازه، در ابتدا به همتایان عرضه و توسط ایشان نقد شود. وجود ژورنال‌هایی دارای مرور همتا ((Peer Review دقیقاً برآوردگار همین مقصود است. اصحب شبه علم اما این مرحله را دور می‌زنند و یافته ها و بافته های خود را مستقیماً به رسانه‌های عمومی می‌یرند.

2- توطئه اندیشی: اصحاب شبه علم ادعا می‌کنند که نهادهای دارای قدرت و ثروت زیادی پشت علم رسمی قرار دارند و با توطئه و حق کشی مانع از ابراز وجود و ارائه‌ی یافته‌های ایشان می‌شوند.

3- تکیه بر همهمه (noise) به جای پیام (signal) : شبه علم بر یافته‌های اتفاقی که در اندازه‌گیری‌های علمی وجود دارند (و بهترین نمودار آن‌ها در پزشکی، اثر دارونما است) تکیه می‌کنند و با ترفندهای آماری سعی می‌کنند که به جای پیام، همهمه را عمده کنند و به تنیجه‌گیری‌های غیرمنطقی برسند. یافته‌های علمی ایشان در واقع مبتنی بر تغییرات تصادفی و یافته‌های مرزی اتفاقی در مطالعات است.

4- تکیه بر تک‌نگاری تجربه‌های شخصی: نقلِ تجربه‌های شخصی به صورت تک نگاری ادعاها، راهِ زنده ماندن خرافات در عصر علم تجربی بوده است. از همین روست که می‌گویند: " کشف بزرگ علم تجربی، نه واکسن بوده است و نه آنتی‌بیوتیک، بلکه کارآزمایی تصادفی شده‌ی دوسوکور بوده است!" در پزشکی مبتنی بر شواهد از "داده‌ها" (data) استفاده می‌شود نه از نقل مدعیات فردی (anecdote). شبه علم اما افرادی را می‌آورد تا جلوی ما بنشینند و بگویند که مدعیات آن‌ها را "شخصاً تجربه کرده‌اند".

5- تکیه بر قدیمی و باستانی بودن ادعا: اهالی شبه علم بر این ادعا تکیه می‌کنند که صدها و بلکه هزاران سال پیش، باور مورد ادعای ایشان رواج داشته و مورد تایید بزرگانی بوده است و به درست یا غلط از شخصیت‌های قدیمی شهیر یا مورد احترام، برای تایید خود نقل قول می‌آورند.

6- کار در انزوا: اصحاب شبه علم معمولاً در انزوا کار می‌کنند، شفافیت را برنمی‌تابند، و یافته‌های خود را نیز معمولاً در جمع خود و همایش‌ها و رسانه‌های ویژه‌ی خودشان طرح می‌کنند.

7- طرح کردن قوانین تازه برای طبیعت: اصحاب شبه علم برای آن که یافته‌ها و مشاهدات ادعایی خود را توجیه کنند، "قوانین" تازه و بدیعی را برای طبیعت پیشنهاد می‌کنند.

دكتر كيارش آرامش
پزشك، متخصص پزشكي اجتماعي، پي اچ دي اخلاق در مراقبت هاي سلامت
مدير و عضو هيات علمي مؤسسه اخلاق زيستي دانشگاه ادينبورو، پنسيلوانيا

برگرفته از فضای مجازی