معضل مدیریتی بلای جان مرمت میراث فرهنگی

حمیدرضا حسینی ضمن انتقاد از نحوه مدیریت حوزه مرمت آثار تاریخی گفت: فرایند برگزاری مناقصات، انتخاب پیمانکاران، نحوه نظارت بر آنها و مسایلی از این قبیل، چندان شفاف نیست و این احتمال وجود دارد که در انتخاب پیمانکاران، منافع شخصی بر مصالح میراث فرهنگی غلبه داشته باشد.

شعار سال: زلزله، طوفان و سایر بلا‌های طبیعی مقوله‌هایی هستند که این روز‌ها بیش از پیش نگرانی‌ها را در حوزه میراث فرهنگی و خطر تخریب احتمالی آن‌ها دو چندان کرده است و بازنگری در خصوص مرمت که مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان است را ضروری جلوه می‌دهد.

حمیدرضا حسینی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، در این خصوص گفت: آثار تاریخی ایران بسیار پرشمار و در عین حال متنوع هستند و هنر‌های وابسته به معماری مانند کاشی کاری، گچ بری، مقرنس سازی، گره چینی، و حجاری نیز بسیار گسترده و متنوع است؛ بنابراین مرمت بنا‌های تاریخی، شاخه‌های مختلفی دارد که هرکدام نیازمند نوع خاصی از تخصص هستند.

او افزود: در این شرایط اگر به ادبیات حاکم بر وزارت میراث فرهنگی نگاه کنید، می‌بینید که مانع اصلی در راه مرمت بنا‌های تاریخی را کمبود منابع مالی می‌دانند، در حالی که وجود منابع مالی، شرط لازم برای مرمت بناهاست و نه شرط کافی. یکی از زیرساخت‌های مهم مرمت که متأسفانه به شکل فزاینده‌ای مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، تربیت مرمت گران و انتقال تجربیات در این حوزه است.

این کارشناس حوزه آثار تاریخی با انتقاد از وزارت میراث فرهنگی تاکید کرد: وزارت میراث فرهنگی به عنوان متولی حفظ و احیای بنا‌های تاریخی باید مستقیما به مرمت آثار تاریخی اقدام کند یا ناظر مرمت آثار توسط اشخاص حقیقی و حقوقی باشد و به طرق گوناگون بستری را برای تربیت مرمت گر متخصص فراهم آورد.

حسینی گفت: در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی، سازمان حفاظت آثار باستانی با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و استادکاران قدیمی ابنیه تاریخی، تعدادی از جوانان مستعد را در حوزه مرمت تحت آموزش قرار داد و بعد‌ها برخی از آن‌ها را برای تکمیل آموزش به کشور‌هایی مانند ایتالیا فرستاد که تقریبا همگی بعد از چند سال در قامت زبده‌ترین مرمت گران بنا‌های تاریخی ظاهر شدند.

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی با انتقاد از تعطیلی مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی تصریح کرد: بعد از انقلاب هم تأسیس مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در همین مسیر قرار گرفت و ثمرات قابل توجهی در حوزه مرمت داشت، اما متأسفانه چندی پیش این مرکز بدون آن‌که جایگزین مطمئنی برایش وجود داشته باشد، تعطیل شد. البته قبل از آن که تعطیل شود، بی‌اعتبار شده بود؛ چون بیشتر جایی برای تدریس مدیران و فرونشاندن عطش تظاهرات علمی آنان بود. بنابراین، روز به روز از تعداد مرمت گران زبده و باتجربه کاسته می‌شود و در این شرایط اگر منابع مالی کافی هم وجود داشته باشد، منابع انسانی لازم فراهم نیست.

او افزود: گزارش اقدامات مرمتی از طرف وزارت میراث فرهنگی و سایر دستگاه‌های ذیربط مثلا شهرداری تهران که بسیاری از آثار تاریخی را مرمت کرده منتشر نمی‌شود و در اختیار عموم قرار نمی‌گیرد. قبل از انقلاب، مرحوم اوجنیو گالدیری، مرمت گر برجسته ایتالیایی به مدت چند سال اقدامات مرمتی و برخی فعالیت‌ها معماری را در مسجد جامع عتیق اصفهان انجام داد که به فاصله کوتاهی نتایج آن را منتشر کرد.

حسینی اظهار کرد: گزارش ایشان توسط دکتر جبل‌عاملی به فارسی ترجمه شد و اکنون یکی از منابع مهم در حوزه مرمت بنا‌های تاریخی و نیز پیگیری اقدامات مرمتی در مسجد جامع اصفهان است، اما متاسفانه مرمتگران ایرانی عمدتا چنین عادتی را ندارند و گزارش‌های مرمتی خود را منتشر نمی‌کنند یا حتی نمی‌نویسند! به نظر می‌رسد، از طرف وزارت میراث فرهنگی هم این تکلیف مهم چندان جدی گرفته نمی‌شود. بنابراین، انتقال تجربه در این حوزه بسیار محدود و ابتر است.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی با انتقاد از فرآیند برگزاری مناقصات گفت: در کنار این موارد، موضوع فساد سیستماتیک که این روز‌ها همه کشور را درگیر خود کرده و صدای مقامات بالای نظام را درآورده، در حوزه مرمت بنا‌های تاریخی نیز شائبه‌هایی را ایجاد کرده است. فرایند برگزاری مناقصات، انتخاب پیمانکاران، نحوه نظارت بر آن‌ها و مسایلی از این قبیل، چندان شفاف نیست و این احتمال وجود دارد که در انتخاب پیمانکاران، منافع شخصی بر مصالح میراث فرهنگی غلبه داشته باشد.

او افزود: چند سال پیش، پیمانکاری را برای مرمت مسجد جامع اردستان که از آثار ملی نفیس است، انتخاب کردند و او شروع کرد به ایزوگام کردن پشت بام این مسجد تاریخی!

این پژوهشگر عرصه میراث فرهنگی تاکید کرد: وقتی صدای کنشگران میراث فرهنگی و رسانه‌ها درآمد و پرسیده شد که چنین پیمانکاری با این درجه نازل از سواد و تجربه مرمتی، چطور انتخاب شده و چه کسی بر کار او نظارت می‌کرده، تصور می‌کنید واکنش مسئولان مربوطه چه بود؟ شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت و انداختن تمام تقصیرات به گردن پیمانکاری که خود انتخاب کرده بودند و سپس کشیدن گونی به دور کارگاه مرمت برای این که قابل دیدن و داوری نباشد. یعنی انتقاد‌ها به جای شفافیت بیشتر به پنهان کاری بیشتر منتهی شد.

حسینی در پایان با انتقاد از نحوه مدیریت حوزه مرمت گفت: مشکل مرمت آثار تاریخی ایران قبل از هرچیز، مشکلی مدیریتی است و تا در سطح مدیریت کلان وزارت میراث فرهنگی تغییر بینش و رویه اتفاق نیفتد، گره‌ای از کار فروبسته مرمت آثار تاریخی باز نخواهد شد.