تالابها اکوسیستمهای ارزشمندی هستند که کارکرد آنها تا چندی پیش ناشناخته بود اما در دولت دوازدهم نگاهها نسبت به این حوضه آبی تغییر کرد که تصویب قانون حمایت از تالابها، تاکید بر حفاظت از آنها در اسناد بالادستی، به رسمیت شناختن حقابه تالابها، تصویب آییننامه اجرایی مربوط به نحوه حفاظت از تالاب ها و تخصیص اعتبارات مختلف گواه این ادعا است.
شعار سال: در گذشتههای دور تالاب نامی ناآشنا و غریبه بود و باتلاق بود که بر زبانها جاری میشد، قطعا داستانها و فیلمهای زیادی از فضای باتلاق شنیده و یا دیده اید که همگی آنها ترسی در وجودتان ایجاد میکردند، تاریکی، تارهای تنیده شده و آویزان از درختانی لخت با شاخههای باریک و بلند که گویی انگشتان جادوگری است که به سمتت کشیده میشود، سایههای متحرک که همواره انگار در پشت سرتان در حرکت بودند، صداهای کوتاه و بلند در دل تاریکی جنگل و گاهی صدای افتادن شیء در آبی راکد و در نهایت ترس و وحشت از این همه سیاهی، تصویری از باتلاق یا همان تالاب بود که در ذهن متبلور میشد.
اما اکنون میدانیم که تمام اینها تصور غلطی بود که شاید نویسندگان و یا فیلمسازان برای هیجان دادن به آثار خود از آن استفاده میکردند، امروزه دیگر آن تصور نادرست از باتلاق یا همان تالاب وجود ندارد و آگاهیها افزایش یافته است، همگان به کارکرد هزارگونه تالابها پی برده اند به ویژه در چند سال اخیر تالابها جای خود را در میان دولت ها، مجلس و میز مذاکرات در حد مقامات عالیرتبه باز کرده اند که جای خوشحالی و خوشبختی دارد.
به ویژه در دولت یازدهم و با شتاب بیشتری در دولت دوازدهم توجه به تالابها منجر به تصویب قانون حمایت از تالاب ها، تاکید بر حفاظت از آنها در اسناد بالادستی، به رسمیت شناختن حقابه تالاب ها، تصویب آیین نامه اجرایی مربوط به نحوه حفاظت از تالابها در هیات دولت و تخصیص اعتبارات مختلفی از سوی دولت برای احیای تالابها شده که این نشاندهنده شناخت اهمیت تالاب ها، کارکرد و نقش آنها در اقتصاد و مسائل اجتماعی و فرهنگی در میان دولتمردان، تصمیم گیران و مردم است.
علی ارواحی مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران در گفتگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در مدت چند سال گذشته شاهد این هستیم که رویکرد یا توجه نسبت به موضوع تالاب ها، اهمیت و حفاظت از آنها در اسناد بالادستی کشور تغییر کرده و توجه بیشتری به آن میشود تا جایی که در برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه مواد قانونی مشخصی تاکید میکند بر این که بخشهای مختلف اجرایی لازم است برای حفاظت از تالابها برنامه ریزی کنند و همکاری کنند و مشارکت داشته باشند و همزمان یک سری تکالیف قانونی هم سازمان حفاظت محیط زیست بر عهده دارد.
وی افزود: همزمان در سالهای اخیر شاهد تصویب قانون حفاظت و احیای تالابها در مجلس شورای اسلامی هستیم، همچنین میبینیم که آیین نامه اجرای مربوط به نحوه حفاظت از تالابها در هیات دولت به تصویب رسیده و علاوه بر این شاهد تخصیص اعتبارات مختلفی از سوی دولت برای احیای تالابها هستیم مانند تخصیص اعتباراتی برای احیاء و حفاظت از دریاچه ارومیه، تالاب هامون، انزلی و تالابهای استان فارس که نشان از اهمیت موضوع دارد.
ارواحی ادامه داد: در مدت ۶ ماه گذشته نیز ما شاهد شکل گیری ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالابهای کشور به ریاست معاون اول رییس جمهوری بودیم که نشاندهنده اهمیت و توجه دولت به موضوع تالابها است البته به این معنی نیست که این توجه تمام نیاز ما برای بحث پایداری زیست بومهای تالابی تامین میکند، اما نشان میدهد که تالابها جزو اولویتهای دولت است تا جایی که در دولت دکتر روحانی اولین مصوبات دولت بحث احیای دریاچه ارومیه بود.
نقش تالابها در معیشت
ارواحی در پاسخ به اینکه چه اتفاقی افتاد که تالابها نسبت به گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفتند، گفت: برای اینکه به پاسخ این سوال برسیم بهتر است به کارکردهای تالابها و دریاچههایی که داریم نگاه کنیم، برای نمونه از کارکرد برخی از تالابها غذا تولید میشود، مثلا اقتصاد و معیشت چند هزار خانوار به تالاب شادگان در خوزستان وابسته است، در نظر بگیرید اگر این تالاب با مشکل و چالش مواجه و تخریب شود عملا چه هزینه اقتصادی زیادی متوجه مردم و دولت خواهد شد و برای اینکه بخواهد آن خلاء را بر طرف کند تلاش زیادی لازم است.
تعدیل هوا و تثبیت شنهای روان
وی افزود: یا اینکه میبینم تالابها میتوانند در تعدیل هوا و تثبیت شنهای روان بسیار موثر باشند، زمانی که هامون دچار مشکل میشود میبنیم که از یک طرف به کانون ریزگرد تبدیل میشود از طرف دیگر شاهد این هستیم که تثبیت شنهای روان در بادهای ۱۲۰ روزه نیز اتفاق نمیافتد و نتیجه این است که در آن منطقه شاهد بروز مشکلاتی برای سلامت مردم هستیم، همچنین مشکلاتی برای اقتصاد مردم پیش میآید و حتی منجر به مهاجرت قابل توجهی از روستاییان به شهر یا از جوامع شهری به شهرهای دیگر میشود اینجا هم تبعات خشک شدن تالابها را با چشم میبینیم.
ذخیره سیلاب
مدیر ملی طرح حفاظت از تالابهای ایران اظهار داشت: کارکرد دیگر تالابها ذخیره سیلابها است، زمانی که این کارکرد تالاب اتفاق نیفتد شاهد پخش شدن سیلابها در مناطق خواهیم بود، زمانی که سیل رخ میدهد خسارات قابل توجهی را شاهد هستیم که ممکن است به تاسیسات زیربنایی وارد شود که این هم هزینه قابل توجهی برای دولت و مردم خواهد بود.
تغذیه سفره آب زیر زمینی
وی ادامه داد: تالابها میتوانند به تغذیه سفرههای آب زیر زمینی کمک کنند زمانی که در یک محدودهای و حوضهای تالاب یا دریاچهای خشک میشود عملا شاهد افزایش شدت افت سطح آبهای زیر زمینی هستیم و به دنبال آن برخی از بهره بردارهایی که قبلا در پیرامون تالاب به حیات خود ادامه میدادند با مشکل روبرو میشوند، همچنین در نتیجه افت این سفرههای زیر زمینی شاهد فرونشست زمین هستیم که نتیجه آن از دست رفتن منابع و خساراتی است که به سرزمین و اقتصاد ما وارد میشود.
تثبیت آلایندهها
ارواحی گفت: تالاب ها، چون خاصیت خودپالایی دارند میتوانند در تثبیت آلایندهها تاثیر گذار باشند و زمانی که تالابی خشک میشود عملا آلایندههایی که در آن منطقه وجود دارد جذب منابع خاک و در ادامه جذب منابع آب از جمله منابع آب زیر زمینی میشود و به دنبال آن میتوانند در یک زنجیره سلامت را تحت الشعاع قرار دهند.
توسعه گردشگری و رونق اقتصادی
وی اظهار داشت: تالابها میتوانند کارکرد تثبیت و توسعه گردشگری و رونق اقتصادی در یک منطقه را به دنبال داشته باشند و وقتی تالابی از دست برود باز هم هزینههای اقتصادی زیادی متوجه آن منطقه میشود.
از دست رفتن تالاب منجر به بروز هزینههای اقتصادی و اجتماعی زیادی میشود
ارواحی گفت: حال اگر بخواهم این موارد را جمع بندی کنیم میتوان گفت که از دست رفتن تالابها باعث میشود که هزینههای اقتصادی و اجتماعی بسیار قابل توجهی متوجه دولت و مردم شود، میتواند باعث شود که روند توسعه و به خصوص توسعه اقتصادی در یک منطقه روند معکوسی بگیرد، ممکن است باعث از دست رفتن و یا برگشت ناپذیر شدن برخی از منابع به خصوص منابع طبیعی در یک منطقه شود چیزی که در این بین میتواند آن پیوند را بر قرار کند که تالابها بتوانند اولویت دولت و مردم قرار بگیرند بحث شناخت ارزشها و کارکردهای تالابها و به وجود آمدن یک مطالبه عمومی برای حفاظت از تالابها است.
حفاظت از تالاب به مطالبه عمومی تبدیل شده است
مدیر ملی طرح حفاظت از تالابها تاکید کرد: اکنون نسبت به گذشته ارزشها و کارکردهای تالابها بیشتر شناخته شده و ما مطالبه اجتماعی و عمومی بالاتری را درباره احیا و یا حفاظت از تالابها شاهد هستیم که جای خوشحالی و امیدواری دارد.
وی ادامه داد: این کارکردها در گذشته شناخته شده نبود و در چند سال اخیر شاهد اتفاقات زیادی برای شناساندن این کارکردها هستیم از جمله بر روی معرفی این ارزشها در سطوح مختلف از جمله تصمیم گیران، سیاست گذاران، برنامه ریزان و مردم کار شد، این یکی از اتفاقاتی بود که لازم بود دنبال شود، از طرفی هم تالاب به عنوان یک ارزش مشترک بین ذینفعان مختلف معرفی شد و این موضوع کمک کرد که یک همگرایی و هم افزایی بین ذینفعان و دست اندرکاران مختلف برای حفاظت از تالابها را شاهد باشیم.
ارواحی گفت: علاوه بر اینها میبینیم که برخی از تالابها در کشور خشک و دچار شرایط بحرانی شده اند که در این شرایط بیشتر مشخص شد که خشک شدن تالابها چقدر میتواند تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مختلفی را در منطقه و کشور به دنبال داشته باشد و آنجا بود که مسوولان بیش از پیش نسبت به موضوع حساس شدند تا جایی که اکنون شاهد برگزاری جلسات متعدد و تدوین و تصویب دستورالعملهای زیادی برای حفاظت از تالابها هستیم.
وی ادامه داد: در کنار تمام اینها اسناد بالادستی هم از حفاظت از تالابها حمایت کردند الان تکلیف دولت است که نسبت به موضوع حفاظت از تالابها پاسخگو باشد وقتی در برنامههای چهارم، پنجم و ششم توسعه به آن تاکید میشود و نمایندگان مجلس به عنوان نمایندگان مردم قانون احیا و حفاظت از تالابها را تصویب میکنند به معنای این است که حفاظت از تالابها دارد به یک خواست عمومی تبدیل میشود.
ارواحی افزود: اکنون حقابه تالابها به رسمیت شناخته شده البته به این معنا نیست که کار ما تمام شده، چون با محدودیت منابع آبی مواجه هستیم، اما مساله این است که قانون دارد از تخصیص حقابه تالابها حمایت میکند این موضوع بسیار مهمی است، اما اینکه حقابه تالابها به طور کامل تخصیص یافته باشد هنوز این اتفاق نیفتاده، اما شاهد این هستیم که در برخی از تالابها از جمله دریاچه ارومیه، بختگان و شادگان وزارت نیرو و دستگاههای تابعه در سطح استانها پیگیر تخصیص حداقل بخشی از حقابه هستند.
وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست نیز برنامه ریزی جامعی کرده تا حقابه این تالابها تامین شود، اکنون برای بیش از ۳۸ تالاب حقابه تعیین شده علاوه بر آن اینکه در برنامههای مختلف دولت تلاش میکند برای حفاظت از تالابها و اجرای طرحهای جامع و برنامههای مدیریتی که برای تالابها تهیه شده، اعتبار پیش بینی کند البته این به معنای کفایت موصوع نیست، اما نشان میدهد که یک تغییر رویکردی اتفاق اتفاده که بخش زیادی از آنرا در دولت دوازدهم شاهد بودیم.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۲ مرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۸۳۸۸۳۴۰۰، www.irna.ir