شعارسال: این روزها که بازارهای خوزستان با میوهای زرد رنگ به نام «خارک» تزئین شده اند، شاید خیلی از مردم کشورمان از دیدن و خوردن این میوههای بهشتی محروم هستند، زیرا عمر خارک یا همان شکل اولیه خرما بسیار کوتاه است و به سرعت به «رطب» یعنی نیمه خرما و نیمه خارک و سپس خرما تبدیل میشود.
اما رسیدن محصول نخل به خرما راهی طولانی را سپری میکند تا به مصرف کننده میرسد.
فصل باروری نخل در هر نقطه از دنیا با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی متفاوت است و در استان خوزستان این کار از نیمه دوم بهمن ماه و با عمل تلقیح نخلها آغاز میشود که تا اواخر اسفند ادامه دارد.
وضعیت حرارت، رطوبت و شدت گرما باعث میشود که فصل باروری در هر نقطه از کشور تغییر کند. این زمان در شهرهای دیگر همچون جهرم در استان فارس با یک ماه تقدم نسبت به استانهای جنوبی کشور از جمله خوزستان است.
عمل تلقیح نخل به ویژگیهای نخل نیز بستگی دارد. نخلهای زودرس را معمولا به دلیل زودرس بودن پیش از نخلهای میان رس و دیررس تلقیح میکنند. زمان لازم برای انجام چنین عملیاتی در نخلستانهای کشور، یک ماه تا ۴۵ روز است و همانطور که ذکر شد آغاز و پایان آن به شرایط آب و هوایی و ویژگیهای نخل بستگی دارد.
شادگان نخل خیزترین نقطه خوزستانشادگان با داشتن تقریبا بیش از دو میلیون اصله نخل در ۱۲ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کشاورزی، نخل خیزترین شهر استان است.
گرده افشانی یا همان تلقیح در نخلها در سطح هشت هزار و ۵۰۰ هکتار به صورت مکانیکی و ۵۰۰ هکتار نیز به صورت دستی انجام میگیرد که به علت مزایای اقتصادی روش مکانیکی و سودآوری بیشتر در سالهای اخیر این روش استفاده بیشتری در میان کشاورزان داشته است. نخل در استانهای جنوبی، یک نماد مقدس به شمار میرود و مردم احترام خاصی برای این درخت قائلند، به طوری که در اغلب منازل روستائیان وجود نخل امری حتمی است.
باروری نخلهای شادگانحال اینکه در شادگان علاوه بر نگاه نمادین، مردم برای کسب رزق و روزی این درخت را میکارند به گونهای که بیشتر محصولات جانبی کشاورزی شادگان را خرما و محصولات فرعی آن تشکیل میدهد.
سالانه حدود ۵۰ هزار تن خرما در نخلستانهای شادگان تولید که ۳۵ هزار تن آن به خارج از کشور صادر میشود و با توجه به وضعیت کشاورزی و بحران خشکسالی در رودخانه جراحی، این میزان تولید رو به کاهش میرود و نخلستانهای شادگان با خطر نابودی مواجه هستند.
شیوه بارور کردن نخلهاولید آلبوناصرعضو شورای شهر شادگان با اشاره به تعریف تلقیح نخل بیان میکند: تلقیح یا تلگیح یعنی بارور کردن نخل ماده با «طلع» نر است که پس از رسیدن نخل یعنی (طلعش) انجام میشود.
وی ادامه میدهد: طلع که عمل تلقیح با آن انجام میشود محصول نخل نر یا «فحل» است که نوع طلع غنامی نام دارد «غنامی» بهترین نوع طلع است.
عضو شورای شهر شادگان با اشاره به جزئیات دیگر عمل تلقیح نخیل میافزاید: در هر ماده پنج تا هفت خوشه از طلعه نر گذاشته میشود، هر نخل نر تقریبا ۲۰ تا ۲۵ طلعه دارد که هر طلعه برای لقاح ۱۰ نخل به کار میرود.
آلبوناصر بیان میکند: تشخیص زمان فرا رسیدن جدا سازی طلع از نخل نر زمانی انجام میشود که با ایجاد شکاف کوچکی متوجه شویم گرده طلع از دانههای آن بیرون زده باشد.
وی نخل نری که بیشتر سیراب شده را قویتر میداند و میگوید: هر چقدر نخل نر سیراب شده باشد طلع قویتری خواهد داشت و این امر در ارتباط به نخلی که آب مناسب به آن نرسیده عکس است البته آبیاری بیش از حد نیز ضررهایی برای نخل دارد.
عضو شورای شهر شادگان میافزاید: زمانی این خوشهها را روی نخل ماده میگذاریم که طلعه ماده شکافته میشود و خوشههای آن بیرون بزنند.
نخلستان آبپخش بوشهر خرما نخل آبیاریآلبوناصر با اشاره به راه تشخیص مرغوبیت طلع نر تاکید میکند: وزن طلع نر برای تشخیص مرغوبیت آن مهم است به طوری که معلوم میشود گرده زیادی در دانههای خوشه هایش وجود دارد، اما اگر سبک باشد تو خالی بودن دانههای خوشههای طلع را نشان میدهد.
وی در پایان میگوید: در ماههای بهمن و اسفند، اهالی و صاحبان نخلستانها در شادگان تلگیح نخلها را برای باروری وثمر دادن در تابستان شروع میکنند.
مهدی بحری از ساکنان و فعالان فرهنگی شهر شادگان نیز بیان میکند: نخل در زندگی مردم خوزستان و شادگان که بزرگترین مرکز تولید خرما در کشور است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی ادامه میدهد: عمده اراضی کشاورزی در این شهر را نخلستانهای تشکیل میدهند و از قدیم مردم، رزق و روزی خود را با فروش خرما و محصولات جانبی نخلستانها کسب میکردند.
تلقیح نخلها با دستگاه، اقتصادیترین روش استفعال فرهنگی و از اهالی شادگان میافزاید: گرده افشانی نخلها به دو صورت مکانیزه شده و دستی صورت میگیرد که معمولا در نخلستانهایی با وسعت بیشتر این کار با دستگاه انجام میشود.
وی با اشاره به تاثیر استفاده از دستگاه در گرده افشانی نخلها بیان میکند: گرده افشانی یا تلقیح به روش مکانیزه و با دستگاه اقتصادیتر بوده و بر خواص فیزیکی و شیمیایی ثمره نخل یا همان خرما تاثیر میگذارد و حجم خرما در این روش بزرگتر است.
بحری در پایان میگوید: اگر بعد از بارور کردن نخل باران ببارد، میبایست تلقیح از نو انجام گیرد چرا که تلاش کشاورز در بار اول با بارش باران از بین رفته است.
مراحل رشد میوه خرماعادل مجدم یکی از نخل داران در شادگان در خصوص مراحل رشد میوه خرما به خبرنگار مهر میگوید: رشد میوه نخل چندین مرحله را شامل میشود که از مرحله جنین آغاز میشود. این مرحله زمانی است که شکوفهها درون طاره (محفظهای که میوه ابتدایی نخل درون آن قرار میگیرد) قرار دارد. وقتی شکوفهها کمی رشد کردند و آمادگی برای تلقیح ایجاد شد، طاره شکاف بر میدارد و شکوفهها متولد میشوند.
وی افزود: مرحله دوم را «طلع» میگویند. هنگامی که شکوفهها بعد از شکافته شدن طاره، آشکار میشوند، طلع گفته میشود. تلقیح در این مرحله صورت میگیرد. مرحله سوم خلال (خلالو) نام دارد. ثمرهای که زیاد بزرگ نشده و به رنگ سبز است در این مرحله ثمره بیشتر حالت مدور دارد. مرحله چهارم «بلح» نام دارد. در این مرحله ثمر با وزن و حجم میوه زیاد شده و تقریبا شکل اصلی (همان نوع را به خود میگیرد)، ولی هنوز رنگ آن سبز است.
مجدم تصریح کرد: مرحله پنجم «خارک» نام دارد. در این مرحله میوه رنگی میشود و رنگهای زرد و قرمز را به خود میگیرد. در این مرحله میوه قابل خوردن است و هواداران فراوانی دارد. مرحله ششم مرحلهای است که میوه کاملاَ رسیده و نرم شده و شیرین و آبدار است که به آن «رطب» میگویند. نصف این میوه خارک و نصف آن خرما است. آخرین مرحله هم رسیدن محصول به خرما است. در این مرحله میوه مقدار آب خود را از دست داده و به شیرینی آن افزوده شده و آماده ذخیره سازی است و اگر ذخیره شود خراب نمیشود.
همکاری نکردن مناسب جهاد کشاورزیباوی توجه جهاد کشاورزی به نخلستانها را کمرنگ دانسته و میگوید: اخیرا با مشکل کم آبی و کم بودن سطح رودخانه جراحی بسیار سخت آب به سمت نخلستانها جریان پیدا میکند و اداره جهاد کشاورزی نسبت به این امر کم توجه است.
وی ادامه میدهد: برای کاشت یک نخل مدت زمان زیادی طول میکشد و بین هفت تا هشت سال یک کشاورز برای به ثمر رساندن یک نخل وقت میگذارد و این وضع کنونی تلاش چند ساله یک نخل دار را به یغما میبرد.
این کشاورز و نخل دارخوزستانی با اشاره به تسهیلات در نظر گرفته شده برای کشت نخل اظهار میکند: در بحث نخیلات و در قانون برای کاشت و آبیاری هرس و تکریب بودجهای در نظر گرفته شده، ولی این بودجه و تسهیلات در اختیار کشاورزان و نخلداران قرار نمیگیرد.
باوی در پایان تاکید میکند: کشاورزان برای دریافت این تسهیلات با مشکلات فراوانی روبرو میشوند و من به عنوان یک کشاورز، گاهی از اداره نخلستان خود نا امید میشوم.
کمبود بارش در سالهای اخیر، ریزگردها، منحرف کردن جریان رودخانههای استان، خشک شدن تالابها و بسته شدن مجاری رودخانه جراحی توسط وزارت نیرو، خسارتهای زیادی به کشاورزان وارد کرده است که این خسارتها در سالهای آتی بیشتر ظاهر و هزاران نخل به علت عدم رسیدگی مسئولان و حل معضلات ذکر شده از بین میروند.
رودخانه جراحی تنها منبع تأمین آب نخلستانهای شادگان با خشکی و نابودی روبروست که وزارت جهاد کشاورزی باید برای حل مشکل آن با عزمی جدی وارد عمل شود چرا که ادامه خشکسالی این رود نه تنها حیات مردم را به خطر میاندازد که میلیونها نخل را نیز به مرز نابودی میرساند. در سالهای گذشته کمبود باران و بسته شدن مجاری رودخانه جراحی توسط وزارت نیرو باعث شد که حجم زیادی از نخلهای شادگان از بین بروند که ادامه این روند باعث نابودی کامل نخلستانهای منطقه خواهد شد.
گزارش: آمنه سواری
شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت مشرق، تاریخ انتشار: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۲۸۷۲۶۰۳: www.mashreghnews.ir