شعار سال: غلظت آلاینده‌های کلان‌شهر‌ها به خصوص تهران در شرایط بحرانی قرار دارد. هر چند ساکنان کلان‌شهر‌ها سال‌هاست با پدیده افزایش آلودگی و بالا رفتن غلظت آلاینده‌ها و بوی بد شهر دست به گریبان هستند،   مشکلات مربوط به آلودگی هوا جدی‌تر بوده و براساس برخی تخمین‌ها و برآورد‌های غیررسمی سالانه ۴۵ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که افزایش غلظت آلاینده‌ها به خصوص غلظت ذرات معلق می‌تواند بیماری‌های دیگری نیز ایجاد کند. با وجود اینکه آلودگی هوا به خصوص در کلان‌شهر‌ها تقریبا در تمام فصل‌های سال وجود دارد، اما در فصول سرد بحرانی‌تر می‌شود چراکه با برودت هوا وزارت نفت اولویت تامین گاز را به مصارف خانگی اختصاص می‌دهد. در این صورت نیروگاه‌های برق مجبورند از سایر سوخت‌هایی که برای این کار درنظر گرفته می‌شود مانند گازوییل و نفت کوره برای تولید برق استفاده کنند. این در حالی است که کمبود یا نبود گازوییل نیز استفاده از مازوت را افزایش می‌دهد. گفته می‌شود، نتیجه استفاده از این سوخت نیز همان چیزی است که طی روز‌های اخیر مشاهده و تنفس می‌شود. از سوی دیگر گزارش‌های ماهانه صنعت آب و برق در مهر سال جاری نشان می‌دهد که تنها ۸۳۸ مگاوات برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تولید شده که سهم یک درصدی از کل ۸۴ هزار و ۷۲۸ مگاواتی تولید تا پایان مهر دارد. با وجود تشدید مشکلات آلودگی هوا به خصوص در شهر‌های بزرگ، چرا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک برای تولید برق همچنان در اولویت نیروگاه‌ها  نیست؟

 

مازوت یکی از فرآورده‌های نفتی است که در نیروگاه‌های تولید برق و البته کارخانه‌های صنعتی برای تولید انرژی کاربرد دارد. این فرآورده اصطلاحا سنگین است و در کشور‌های غربی شکسته و به گازوییل تبدیل می‌شود. با این وجود در برخی کشور‌های در حال توسعه همچنان در نیروگاه‌های برقی به خصوص در فصل سرما مورد استفاده قرار می‌گیرد. مازوت نسبت به گازوییل قیمت کمتری دارد، اما میزان آلایندگی آن بالاست. با این حال در برخی کشور‌ها به عنوان منبع درآمدی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما نوعی از آن که دارای ۰.۵ درصد سولفور است از ابتدای سال ۲۰۲۰ تنها کشتی‌هایی اجازه تردد در آب‌های آزاد را دارند که از مازوت با سولفور بسیار پایین استفاده کنند. مازوت بر چند نوع است؛ با سولفور پایین که بین ۰،۵ تا یک درصد سولفور دارد. سولفور مازوت نرمال بین یک تا ۲ درصد است و مازوتی بین ۲ تا ۳.۵ درصد سولفور دارد. قرار بود همزمان با اجباری شدن استفاده کشتی‌ها از سوخت با سولفور بسیار پایین، کشور نیز در راستای تولید این نوع مازوت گام بردارد چراکه مازوت با سولفور بالا پس از ممنوعیت استفاده از آن در سوخت کشتی‌ها عملا تقاضایی ندارد و این نوع سوخت تنها در داخل مصرف می‌شود. براساس آنچه گزارش‌ها نشان می‌دهد، مازوت تولیدی ایران همچنان بالای ۳ درصد سولفور دارد. یعنی ۷ برابر سولفور بیشتر از آنچه استاندارد‌های بین‌المللی سازمان کشتیرانی جهانی برای سوخت کشتی‌ها مجاز می‌داند. نکته در این است که استاندارد‌ها برای سوخت کشتی‌ها در آب‌های آزاد است بنابراین مازوت مورد استفاده در نیروگاه‌ها نیز باید براساس این استاندارد‌ها باشند. با وجود اینکه برخی مسبب آلودگی هوا را استفاده مازوت توسط نیروگاه‌ها می‌دانند، اما وزارت نفت آماری از توزیع مازوت در نیروگاه‌های تهران نمی‌دهد. دو هفته پیش فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در گفتگو با یکی از رسانه‌ها از منتفی شدن توزیع مازوت در نیروگاه‌های تهران خبر داد. کاهی درباره میزان مصرف مازوت در کشور گفته بود: «به خاطر شرایط خاص کشور برای گرفتن آمار مصرف فرآورده‌های نفتی محدودیت وجود دارد.» با استناد به صحبت‌های سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، نیروگاه‌های تهران مازوت نمی‌سوزانند.  

تا پیش از اجبارکشتی‌ها به استفاده از سوخت با سولفور پایین در سال ۹۷ بیش از ۶۰ درصد نفت کوره تولیدی ایران به کشور امارات صادر می‌شد و ۷ درصد نیز سوخت کشتی‌ها بود. در واقع امارات از این نوع سوخت برای سوخت‌رسانی به کشتی‌ها استفاده می‌کرد. به عبارت دیگر در سال ۹۷ به طور متوسط روزانه ۶۰ میلیون لیتر نفت کوره تولید می‌شد که ۳۵.۵ میلیون لیتر آن صادر و ۴.۳ میلیون لیتر نیز به عنوان بانکرینگ استفاده می‌شد و مابقی که حدود ۲۰ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر بوده در داخل مصرف می‌شد. پس از اجبار به استفاده کشتی‌ها از سوخت با سولفورکم، نفت کوره یا همان مازوت تولیدی در کشور نیز بدون مشتری ماند چراکه تنها در صورتی به فروش می‌رسید که سولفور آن کم شود بنابراین تولید در داخل به عنوان تنها گزینه برای سوخت مازوت‌ها وجود داشت. مازوت نوعی فرآورده نقتی است که امکان بازگرداندن آن به چاه‌ها وجود ندارد و از آنجایی که قیمت کمتری نسبت به گازوییل دارد برای نیروگاه‌ها منبع مقرون به صرفه‌تری برای تولید برق است. در زمستان به دلیل مصرف بالای گاز و افزایش احتمال افت فشار گاز در لوله‌ها، اولویت‌ها بر رساندن گاز به مصارف خانگی است بنابراین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. در این راستا محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران در دومین روز از زمستان سال جاری ضمن هشدار درخصوص مصرف بالای گاز در کشور گفت: «مصرف در این روز در مقایسه با دوره مشابه پارسال ۵۵ میلیون مترمکعب افزایش یافته و به ۷۴۰ میلیون مترمکعب رسیده است. سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده از این مقدار ۵۶۵ میلیون مترمکعب بود که نسبت به مدت مشابه پارسال ۱۱درصد افزایش یافته است. مصرف صنایع عمده هم ۱۲۰میلیون مترمکعب و نیروگاه‌ها ۵۵ میلیون مترمکعب بوده که گازرسانی به نیروگاه‌های کشور نسبت به زمان مشابه پارسال ۲۴ درصد کاهش یافته و دلیل آن افزایش مصرف مشترکان بخش خانگی است.» ۵۵ میلیون متر مکعب مصرف گاز توسط نیروگاه‌ها در واقع یک‌پنجم نیاز آن‌ها به گاز است به همین دلیل از سایر سوخت‌ها یعنی گازوییل و مازوت برای تولید برق استفاده می‌کنند. با وجود تکذیب توزیع مازوت برای نیروگاه‌ها، اما زهرا نژادبهرام، عضو هیات‌رییسه شورای شهر تهران دو هفته پیش گفته بود: «آلودگی مازوت (نفت کوره) تهران افزایش قابل‌توجهی داشته است.»
 او مهم‌ترین دلیل سوزاندن این نوع سوخت را تحریم‌ها و نبود مشتری برای آن می‌داند.  

با وجود اینکه کارشناسان محیط‌ زیست و اعضای شورای شهر نسبت به افزایش غلظت آلاینده‌ها در کلان‌شهر‌ها به خصوص تهران هشدار‌هایی دادند، اما عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است: «دست ما در محیط‌ زیست برای تعطیلی نیروگاه‌هایی که از سوخت مازوت استفاده می‌کنند، بسته است زیرا در این صورت با کمبود شدید برق مواجه خواهیم شد.» به نظر می‌رسد سازمان محیط‌زیست استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها را تلویحا تایید کرده، اما محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی تولید برق حرارتی در گفت‌وگویی که چند روز پیش با یکی از سایت‌های خبری داشت، استفاده از هرگونه سوخت مازوت توسط نیروگاه‌های تهران را رد کرد. به باور او «تن‌ها دو نیروگاه بعثت و منتظر قائم در کرج است که می‌توانند مازوت مصرف کنند، اما تا به حال مازوت مصرف نکرده‌اند.» با وجود همه تایید و تکذیب‌های استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها، سوال این است که چرا تاکنون برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده نمی‌شود تا استفاده از مازوت به کلی منسوخ شود؟ براساس گزارش‌های ماهانه صنعت آب و برق در مهر سال ۹۹ میزان برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر تا پایان مهر ۱۲۹ میلیون کیلووات ساعت بود که نسبت به شهریور که ۱۷۵ میلیون کیلووات ساعت گزارش شده ۲۶ درصد کاهش داشته است. در ۳ ماهه دوم سال ۹۹ تعداد ۹ نیروگاه تجدیدپذیر با سرمایه‌گذاری ۱۰۴ میلیون دلاری برنامه‌ریزی شده که ظرفیتی به اندازه ۹۴.۳۴ مگاوات به کشور اضافه می‌کنند. این درحالی است که میترا غلامی مدیرکل دفتر پتانسیل‌سنجی و ارزیابی منابع ساتبا روز گذشته گفت: «از سال ۱۳۹۷ تاکنون با انجام مطالعات پتانسیل‌سنجی تئوری موفق به شناسایی ۱۲۱هزار و ۵۰۰ مگاوات پتانسیل احداث نیروگاه تجدیدپذیر و پاک در کشور شده‌ایم.» تعلل دستگاه‌های ذی‌ربط برای استفاده از منابع تجدیدپذیر برای تولید برق تنها به تلنبار شدن مشکلات آلودگی هوا می‌انجامد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از خبرگزاری روزنامه اعتماد، تاریخ انتشار: ۱۴ دی ۱۳۹۹، کد خبر: ۱۶۱۴۲۸، www.etemadnewspaper.ir.