شعار سال: روح‌الله کاظم‌زاده یکی از موذن‌های معاصر است. او را با اذان انتظار می‌شناسیم، اذانی که میان مردم طرفداران بسیاری دارد، اما در صداوسیما پخش نمی‌شود و برخی، اما و اگر‌هایی نسبت به آن دارند. با او تماس گرفتیم و درباره این اذان و اتفاقاتی که برایش افتاده، اذان‌گویی در دوران معاصر و چالش‌های آن و... حرف زدیم. کاظم‌زاده معتقد است جامعه امروز در شرایطی است که نیاز داریم با نگاهی بازتر مسائل را نگاه کرده و برای ترویج فرهنگ نمازخوانی میان نسل‌های جدید، شیوه و نگاهی به‌روزتر داشته باشیم. اتفاقی که البته اگر قرار باشد با همین نگاه فعلی پیش برویم رسیدن به آن چندان ممکن به نظر نمی‌رسد...

اذان «انتظار» ماجرا‌های زیادی دارد، اما قبل از اینکه برویم سراغ این ماجرا‌ها کمی از شکل‌گیری این اذان برایمان بگویید.

سال ۱۳۸۱ دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران بودم و هر شبی که دانشگاه بودم، برای نماز مغرب و عشا به مسجد می‌رفتم و اذان می‌گفتم. پیش‌تر هم تجربه خواندن قرآن را داشتم و همین موضوع به‌علاوه علاقه‌مندی‌ام به اذان‌گویی ذهنم را به این سمت برده بود که ناخواسته درگیر این باشم که کلمات اذان را چطور ادا کنم و چگونه می‌توان بر مخاطب با اذان اثر بیشتری گذاشت. این درگیری‌های ذهنی و تمرین‌ها چهار ماه و نیم ادامه داشت تا اینکه در ذهنم آن‌ها را تثبیت کردم و در ایام اعتکاف در مسجد دانشگاه به این شیوه اذان گفتم. واکنش بسیار عجیبی از مخاطب گرفتیم و حتی خودم هم از میزان استقبال‌ها متعجب بودم. بعد از اعتکاف هم وقتی من بودم، حاضران در مسجد نمی‌گذاشتند شخص دیگری اذان بگوید و می‌خواستند اذان انتظار را قبل از نماز بشنوند.

اما این اذان با دو رویکرد متفاوت از سوی مردم و مسئولان به‌خصوص در صداوسیما روبه‌رو شد.

بله، همین‌طور است. هنوز هم اذان انتظار را در صداوسیما پخش نمی‌کنند، اما در فضای مجازی می‌بینم که مخاطبان دوستش دارند و آن را می‌شنوند. این روز‌ها با فضای مجازی مردم خیلی بیشتر از قبل خودشان می‌توانند تصمیم بگیرند چه بشنوند و به نظرم همین موضوع باید مسئولان فرهنگی را حساس‌تر کند تا بخواهند خواسته و سلیقه آن‌ها را به شکلی اصولی در انتخاب‌هایشان لحاظ کنند...

حالا ایراد‌هایی که به اذان انتظار وارد کردند، چیست؟

صدای من در تلویزیون و رادیو ممنوع است. ایراد‌های عجیب و غریبی هم گرفته‌اند. اگر مساله ایراد‌هایی باشد که مطرح کرده‌اند، باید بگویم تمام مواردی که گفته شده، به زنده‌یاد موذن‌زاده بیشتر از من وارد است! می‌گویند کشدار و طولانی است که من زمان اذان‌ها را بررسی کرده‌ام و می‌بینم از اذان‌های دیگر کوتاه‌تر است. گفته‌اند در تجوید ایراد دارد که این را هم کلی بررسی کردم و دیدم من سال‌ها قرآن خوانده‌ام و نمره تجویدم در این اذان از برخی اذان‌گویان بیشتر نباشد، کمتر هم نیست. اما همین ایرادگیری‌ها فضای بدی ایجاد کرده است. مثلا برای نیمه‌شعبان دوستان مرا به مسجد جمکران دعوت کرده بودند، همین که شروع کردم به اذان گفتن، تلویزیون صدای یک اذان دیگر را پخش کرد و بعدش هم بلندگوی مسجد. مردم این اذان را در گوشی‌شان می‌شنوند، حالا شما پخش نکنید و محدودیت ایجاد کنید... این اتفاق خوب نیست، ما نیاز به صدا‌ها و نگاه‌های تازه داریم. نمی‌شود این را نادیده گرفت. من تقریبا هم‌سن انقلاب هستم و نغمه‌های اذان را از همان اول انقلاب تا امروز شنیده‌ام.

این نگاه‌ها و محدودیت‌هایی که در پس آن ایجاد می‌شود، چه آسیب‌هایی برای اذان‌گویی در کشورمان دارد؟

ضمن احترام به تمام اذان‌ها و با تاکید بر اینکه آن‌ها را در گوشی‌ام دارم و می‌شنوم، و باز هم با تاکید بر اینکه اذان‌هایی ارزشمند و ماندگار هستند، می‌گویم مردم و مخاطبان دوست دارند که صدا‌های تازه و متفاوتی را بشنوند. کسانی که اذان را شنیده‌اند، می‌گویند اذان متفاوتی بوده و توانسته‌اند با آن ارتباط برقرار کنند. همین هم نشان می‌دهد به نغمه‌های تازه‌ای در اذان نیازمندیم. به همین دلیل هم باید این فضا فراهم شود و نگاه و صدای تازه به گوش مخاطب برسد. از اذان انتظار، زیاد در کلیپ‌های موجود در فضای مجازی استفاده شده، همین‌طور در فیلم‌های سینمایی ازجمله «کتاب قانون». داعیه‌ای ندارم و هرچه این اذان بیشتر شنیده شود، بیشتر خدا را شکر می‌کنم. اما این برخورد نهاد‌های رسمی درست نیست، ما باید بتوانیم با شیوه‌های تازه، نغمه‌های تازه، نسل جوان را به نماز خواندن تشویق کنیم.
با گسترش فضای مجازی امکان دسترسی به الحان مختلف موسیقی‌های بی‌اصالت و بااصالت زیاد شده است. خیلی‌ها به‌راحتی با نرم‌افزار آهنگ می‌سازند و پخش می‌کنند و ذهن مخاطب انباشته می‌شود از موسیقی‌های نوظهور بی‌اصالت. محدودیت‌ها از سوی نهاد‌های رسمی تا حدی است که فعالان این حوزه را نگران کند و نگذارد به سمت خلق نغمه‌های تازه بروند و فضا برای صدا‌های نوظهور بی‌اصالت بازتر خواهد شد.

یک اذان‌گویی اصولی از دید شما چه ویژگی‌هایی دارد؟

تنها ویژگی از دل برآمدن و بر دل نشستن است، این خودش قاعده روزگار است و کسی آن را نصب و وضع نکرده، مثلا ربنای آقای شجریان چطور شکل گرفته یا اذان آقای موذن‌زاده سال‌هاست همگی از شنیدنش سرشار می‌شویم... هیچ قاعده‌ای نداشتند جز دل... ذکر شده به آقای موذن‌زاده گفته بودند روزه‌ات را بخور و اذان بگو، اما نپذیرفته و گفته می‌خواهد با زبان روزه اذان بگوید. نتیجه‌اش هم شده یک اذان ماندگار که همه دوستش دارند... تنها نکته این است که خالصانه و مخلصانه اذان بگویی تا خدا خودش آن را بخرد و تکثیرش کند؛ و اگر مثلا یک جوان از شما بپرسد که از چه چیز‌هایی تاثیر گرفته و اذان انتظار را گفته‌اید، چه جوابی می‌دهید؟

اولا که سال‌ها قرآن خوانده‌ام، بعد اینکه موسیقی زیاد گوش می‌کردم و هرچه ذخیره موسیقایی در ذهن داشتم، استفاده کردم. ممکن است از یک مداحی حاج‌محمود کریمی تا شجریان و موسیقی‌های بی‌کلام تا یاس شادمهر عقیلی همه در ذهنم مانده و تبدیل شده به همین نغمه‌ای که به لطف خدا مردم دوستش دارند.

شاید برخی افرادی که محدودیت ایجاد کرده‌اند با همین نگاه کنار نیایند...

وقتی مردم اذان انتظار را دوست دارند چرا باید تلویزیون اینقدر سخت بگیرد؟ من در «رادیو جوان» کار کرده‌ام و سردبیر برنامه‌ای بوده‌ام. می‌شنیدم هر روز از مسجد بلال صداوسیما این اذان پخش می‌شد، اما بیرون از مسجد و در تلویزیون ممنوع بود! اینکه مردم را از شنیدن اذانی که دوستش دارند، محروم می‌کنند، چه فایده‌ای دارد؟ مسلما نه برای من و نه هیچ‌کس دیگر فایده‌ای ندارد. اگر مشکل اسم من است، آن را خط بزنند و اذان را پخش کنند. قبول کنیم این روز‌ها با مخاطب و نسلی روبه‌رو هستیم که دارد نماز را کنار می‌گذارد، باید بتوانیم جذبش کنیم و در چارچوب‌های درست دین و نماز را به او ارائه کنیم تا جذبش شود.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: ۲۸فروردین ۱۴۰۰، کد خبر: farhikhtegandaily.com، ۵۳۵۱۸