شعار سال: امام خمینی در عاشورای سال ۱۳۸۳ ق. (۱۳ خرداد ۱۳۴۲ ش.) با اطلاع قبلی برای سخنرانی در مدرسه فیضیه قم حاضر شد و به شدت شاه را مورد انتقاد قرار داد. امام بر خلاف رویه معمول ابتدا روضه خواند و پس از شرح رخداد کربلا، حمله مأمورین حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه را به واقعه کربلا تشبیه کرد. مأموران حکومت پهلوی شبانه امام را دستگیر و به تهران منتقل کردند. مردم نیز با اطلاع از دستگیری امام به خیابان‌ها ریختند و ضمن مخالفت با دستگاه حاکم خواستار آزادی رهبر دینی‌شان شدند. تظاهراتی که عکس‌العمل شدید حکومت را به همراه داشت و عده‌ای در آن روز به شهادت رسیدند. عمده درگیری‌ها در شهر‌های قم، ورامین و تهران رخ داد.

پرده اول: قم

شروع درگیری‌های ۱۵ خرداد از قم بود. پس از اعلام خبر دستگیری امام زنان و مردان از روستا‌ها و شهر‌های اطراف به سمت قم حرکت کردند و با مردم قم همراه و همداستان شدند و به طرف بیت امام حرکت کردند. معترضان خواهان آزادی مرجع دینی خود بودند و شعار اصلی جمعیت «یا مرگ یا خمینی» بود. خشم مردم در بدو امر مأموران پلیس را فراری داد. آن‌ها سپس با تجهیز بیشتر و آمدن نیرو‌های کمکی از پادگان‌های اطراف آماده رویارویی قهرآمیز با مردم شدند.

هنگام خروج جمعیت از حرم حضرت معصومه (س) مردم معترض با خشم نیرو‌های نظامی مواجه شدند. نیرو‌های نظامی که شمشیر را از رو بسته بودند جواب اعتراض‌ها را با گلوله‌های آتشین دادند. چند ساعتی درگیری شدیدی بین مردم و نیرو‌های نظامی در جریان بود. مردم قم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از زمین و هوا مورد هجوم نیرو‌های نظامی قرار گرفتند. هواپیما‌های جنگی بر فراز آسمان قم به پرواز درآمدند و برای ایجاد رعب و وحشت بیشتر دیوار صوتی را شکستند. هنگام غروب درگیری‌ها فروکش کرده بود. عده‌ای آن روز کشته و مجروح شدند، اما آن روز معلوم نشد اجساد شهدا و مجروحان به کجا انتقال داده شد. غروب غم انگیز ۱۵ خرداد قم هیچگاه فراموش نمی‌شود، گویی گرد مرده بر شهر پاشیده بودند.

پرده دوم: ورامین

مردم ورامین و پیشوا در صحن امامزاده جعفر (ع) مشغول عزاداری سید و سالار شهیدان بودند که به ناگاه حاج حسن مقدس خبر از دستگیری امام و انتقال ایشان به تهران داد. حاج حسن فریادکنان به جماعت عزادار گفت: اگر در کربلا بودید از امام حسین علیه‌السلام حمایت می‌کردید؟ امروز مرجع عالیقدر ما را گرفته و به زندان انداخته‌اند؛ آیا می‌خواهید دست روی دست بگذارید؟ جماعت که به استناد برخی از اسناد ساواک بیش از ۳ هزار نفر بودند پس از شنیدن خبر دستگیری امام خمینی، کفن پوش به سمت تهران حرکت کردند. تانک‌ها و ابزار زرهی و نیرو‌های نظامی برای جلوگیری از ورود معترضان به شهر در سه راهی ورامین و دقیقا در پل باقرآباد با جمعیت درگیر شدند و آن روز هفت نفر از جوانان ورامینی به شهادت رسیدند.

پرده سوم: تهران

خبر دستگیری که به تهران رسید جماعت خشمگین از گوشه و کنار شهر و حوالی بازار تهران به سمت مرکز شهر آمدند و نقطه غایی کاخ شاه بود. طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی هم با اطرافیان‌شان از جنوب شهر آمدند. شعار مردم تهران نیز همانند معترضان قمی «یا مرگ یا خمینی» بود. مردم تهران نیز در آن روز با آتش نیرو‌های نظامی مواجه شدند. عده‌ای کشته و زخمی شدند و البته بسیاری نیز دستگیر شدند. طیب و حاج اسماعیل از جمله کسانی بودند که دستگیر شدند. این دو بعد از دستگیری متأسفانه در ۱۱ آبان ۱۳۴۲ تیرباران شده و هواداران‌شان نیز به بندرعباس تبعید شدند.

روزنامه «الاهرام» در ۱۶ خرداد در مورد قیام مردم تهران نوشت: «دیروز تهران در آتش خشم شعله‌ور شد... این شدیدترین تظاهرات ضد شاه بود و هنگامی آغاز شد که رهبر دینی، روح‌الله خمینی و یاوران او دستگیر گردیدند».

پرده چهارم: درباره پهلوی

درباره پهلوی دست و پای خود را گم کرده بود. تیمسار حسین فردوست در خاطراتش از به کارگیری تجربیات و همکاری زبده‌ترین مأموران سیاسی و امنیتی امریکا برای سرکوب و قیام مردم می‌گوید؛ همچنین از سراسیمگی محمدرضا پهلوی و دربار و امرای ارتش و ساواک در این ساعات پرده برداشته است. ارتشبد فردوست در توضیح وخامت اوضاع می‌نویسد: به اویسی (فرمانده لشکر گارد ویژه) گفتم «تن‌ها راه این است که هر چه آشپز و نظافتکار و اسلحه دار و ... در لشکرداری مسلح کنی». سرانجام مأموران نظامی و پلیس با تیراندازی‌های گسترده و مستقیم قیام مردم تهران را سرکوب کردند.

امیراسدالله علم نخست‌وزیر وقت در خاطراتش می‌نویسد: اگر ما عقب‌نشینی کرده بودیم ناآرامی به چهار گوشه ایران سرایت می‌کرد و رژیم ما با تسلیم ننگ آوری سقوط می‌کرد. در آن موقع حتی این را به شاه عرض کردم که اگر خود من هم از مسند قدرت به زیر کشانده شوم شما همیشه می‌توانید با محکوم کردن و اعدام من به عنوان مسبب آنچه واقع شده خود را نجات دهید!

شاه ایران ۲ روز پس از واقعه ۱۵ خرداد آن را بلوایی نامید که در نتیجه اتحاد ارتجاع سرخ و سیاه شکل گرفته بود. او همچنین سعی کرد آن را به خارج از مرز‌ها و جمال عبدالناصر نسبت دهد.

هرچند آن روز حکومت توانست قیام مردم را سرکوب کند، اما خون‌هایی که ریخته شد ۱۵ سال بعد ثمر داد و منجر به پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۵۷ شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از دیدار نیوز، تاریخ انتشار:۱۴ خرداد ۱۴۰۰، کد خبر:۹۴۳۲۸، www.didarnews.ir