شعار سال: مرجع تقلید شیعیان با تأکید بر اینکه امروز مشکل جامعه بشری این است که باید عقل را آزاد بگذارد، گفت: امروز مهمترین چالش این است که ما سیمایی از دین نشان می‌دهیم که با کرامت انسان، آموزه‌های قرآنی و عناوین و عبارات کلام اهل بیت (ع) همخوانی ندارد. اگر اسلام را دین خشن و مستبدانه نشان بدهیم، اسلام نیست. شرط اولیه تکلیف، عقل و یکی از ویژگی‌های آدم «فهمیدن» است.

آیت الله اسدالله بیات زنجانی طی سخنانی در آستانه عید سعید فطر گفت: انسان آزاد است و آزادی حق نیست و فوق حق است؛ آزادی مقوّم ذات انسان است. این آزادی انسان است که او را به اندیشه و پرسش وادار می‌کند. مجموعه این چالش‌ها هم برای انسان است. اگر این چالش‌ها نبود، نظرات بکر و بدیع نبود.

این مرجع تقلید شیعیان با اشاره به اینکه در طول این ۱۴ قرن، جوامع دینی و به ویژه جامعه اسلامی با چالش‌هایی روبرو بود، یادآور شد: در دوران خلفای بنی امیه و بنی عباس عمده‌ترین چالش، سیاسی بود. اگرچه منشأ این چالش سیاسی فکر و اندیشه‌های کلامی بود. چون امویان و عباسیان جبرگرا بودند و از صاحبان این نوع اندیشه حمایت می‌کردند. یکی از آرزو‌های آدمی که در رأس قدرت قرار می‌گیرد این است که کسی را در مقابلش نبیند و بتواند آنچه می‌خواهد را عمل کند.

وی تأکید کرد: طبعا وقتی که فکر جبرگرایانه شد، نه تنها کار خودش را موجه می‌داند، بلکه قدسی هم می‌داند؛ می‌گوید کار من نیست و کار خدا است. به همین دلیل یکی از مهمترین کار‌هایی که اسلام و ائمه مسلمین و در رأس آن‌ها امام علی (ع) انجام داد این بود که مبنای جبر را به صورت علمی، فلسفی و عقلانی توضیح بدهند، ریشه‌های فساد این نگاه را بیان و تبعات قضیه را گوشزد کنند.

امروز مشکل اصلی این است که معتقدند عقل و وحی نمی‌توانند در کنار هم قرار بگیرند

آیت الله بیات زنجانی اظهار داشت: امروز ما با یک چالش جدیدی روبرو هستیم که بسیار جدی‌تر از همه چالش‌هایی است که تا به حال امت اسلام با آن‌ها روبرو بوده است. امروز مشکل اصلی عبارت از این است که معتقدند عقل و وحی نمی‌توانند در کنار هم قرار بگیرند. در دوران ضفویه فیلسوفی به نام ملاصدرا پیدا شد. ایشان قدم بزرگی برداشتند که فیلسوفان قبل از او به این قدم موفق نشده بودند.

وی تصریح کرد: ایشان گفتند انسان می‌تواند از راه عقل و با راهنمایی عقل حرکت کند؛ که سرمایه آن و ابزار عقل، «استدلال و برهان» است. انسان می‌تواند از راه تصفیه جلو برود، با سیر و سلوک دل را پاک و قلب و روح را صاف کند. عقل برای آدم فهم می‌دهد. قلب و روح صاف و صیقل یافته حقایق را به انسان نشان می‌دهد. از سوی دیگر وحی هم روزنه‌ای است که از آسمان به روی بشر گشوده شده است. بنابر این بشر هم از راه وحی، هم از راه عرفان و شهود و هم از راه فلسفه و برهان می‌تواند حقایق را بفهمد.

این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: ملاصدرا این سه را در کنار هم قرار داد و گفت نه تنها این سه در مقابل هم نیستند، بلکه کمک هم هستند. وحی می‌تواند کمک عقل باشد و عقل می‌تواند مشاهدات دل را برهانی کند. ایشان این قدم را برداشت. اما امروز به جای اینکه بشر این راه فیلسوف بزرگ دنیای اسلام را توسعه بدهند، گفته اند که راه وحی و عقل نمی‌تواند به یک جا برسد.

وی افزود: به خصوص نوع ارائه‌ای که از محصول وحی می‌دهند، تعریفی که از اسلام دارند و برخوردی که به نام اسلام با جامعه اسلامی از خود نشان می‌دهند، نشان می‌دهد که راه عقل با راه وحی دو تا است. جالب این است که قرآن کتاب وحی است و از ما می‌خواهد عقل را به کار بگیریم و پیامبری که به تعبیر قرآن کریم «یُوحَی اِلَیَّ» است به انسان می‌گوید یک ساعت تفکر کردن بهتر از ۷۰ سال عبادت است.

آیت الله بیات زنجانی گفت: چگونه از دین و دستورالعمل‌های دینی، توحید، معاد، عدل، قضا و قدر، سرنوشت و آزادی انسان تعریفی ارائه بدهیم که با عقل سازگار است؟ امروز مشکل جامعه بشری این است که باید عقل را آزاد بگذارد. عقلی که امام موسی بن جعفر (ع) می‌گوید حجت ذاتی است و انبیاء و امامان معصوم (ع) حجت‌های ظاهری هستند و اگر خدا را یگانه می‌دانیم به سبب عقل می‌دانیم نه به سبب اینکه پیامبر گفته است. اگر خدا را مجمع اوصاف کماله می‌دانیم، عقلی می‌دانیم نه، چون در نهج البلاغه یا قرآن کریم آمده است. قرآن کریم تأیید قضیه و ارشاد است، اما ما با عقل این‌ها را قبول کرده ایم.

از دین طوری تعریف ارائه بدهیم که این تعریف عقلانی باشد
دینی که از عدالت، آزادی مشروع و کرامت انسان دفاع نکند، دین زیر سؤال است

وی تأکید کرد: یکی از وظایف امروز ما این است که از دین طوری تعریف ارائه بدهیم که این تعریف عقلانی باشد؛ تا بتوانیم بین عقل و وحی پیوند ایجاد کنیم. مطمئن باشیم دینی که از عدالت، آزادی مشروع و کرامت انسان دفاع نکند، دین زیر سؤال است و عدالت، آزادی و کرامت انسان زیر سؤال نیست. برای اینکه دین اسلام و کتاب دست نخورده اش صراحتا می‌گوید که ما انسان را امین می‌دانیم. اگر خدا من را امین می‌داند، به چه حقی حریم شخصی افراد مورد احترام قرار نمی‌گیرد؟! حرمت انسان مثل حرمت کعبه است. کعبه بیت الله است، چون ابراهیم خلیل با دستور خداوند آن را ساخته، ولی انسان فوق کعبه است برای اینکه نص قرآن می‌گوید «نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی». پس اگر انسان دارای روح خدایی است، دین باید انسان را آن گونه که خود قرآن معرفی کرده معرفی کند.

مرجع تقلید شیعیان اظهار داشت: امروز مهمترین چالش این است که ما سیمایی از دین نشان می‌دهیم که با کرامت انسان، آموزه‌های قرآنی و عناوین و عبارات کلام اهل بیت (ع) همخوانی ندارد. یک جا در قرآن دارد که «یا ای‌ها المکلّف»؟! امروز چالش میان این است که انسان چگونه دیده شود و دین را چگونه ارائه بدهیم. اگر اسلام را دین خشن و مستبدانه نشان بدهیم، اسلام نیست. شرط اولیه تکلیف، عقل و یکی از ویژگی‌های آدم «فهمیدن» است.

وی در پایان گفت: از خدا بخواهیم معرفت، عرفان و شناخت ما را هم نسبت به اسلام آن گونه که قرآن گفته قرار بدهد و هم شناخت ما را نسبت به انسان را آن گونه که اسلام و قرآن معرفی کرده است. ان شاء الله خداوند به ما توفیق بدهد این انسان که گوهر گرانبهای خداوند است را بشناسیم و جایگاه او را آن گونه که باید قرار دهیم.



شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از جماران، تاریخ انتشار:۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۱، کد خبر: ۱۵۵۰۵۸۴، www.jamaran.news