شعار سال: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی درباره ادب و آداب منبر، اظهار کرد: در دوره‌ای که ما طلبه بودیم اساتید تاکید می‌کردند که منبر بسیار حرمت دارد و اهل منبر باید از نظر اخلاقی، رفتاری و گفتاری بر اصولی پایبند باشد.

وی ادامه داد: اساتید اخلاق ما توصیه می‌کردند که تا خودتان را متخلق به آداب الهی نکردید، به منبر نروید و برای مردم خطابه نداشته باشید. اشارات اساتید ما بیشتر به آیات بود که در قرآن سفارش شده انسان باید چگونه باشد و چگونه رفتار کند و همچنین شخصی که می‌خواهد هدایت مردم را برعهده بگیرد، خود بایستی دارای شرایطی باشد.

آقای حشمتی گفت: شاید صریح‌ترین آیه شریفه که در مورد وعاظ می‌توان به کار برد، آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ» است که اشاره دارد به اینکه چرا آنچه خودتان عمل نمی‌کنید را به مردم می‌گویید و توقع دارید مردم بر طبق آن عمل کنند؛ این خود گناه بزرگی است.

وی خدا ترسی را از ویژگی‌های مهم وعاظ دانست و تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های بارز و مهم علمای بزرگ این است که فقط از خدا می‌ترسند و به آنچه می‌گویند، عمل می‌کنند. واعظ بایستی از اخلاق و آداب اسلامی مطلع و همچنین عمل کننده به آن‌ها باشد؛ اگر چنین بود در مرحله بعد نوبت می‌رسد به اینکه برای مردم وعظ کند و آن‌ها را به احکام اسلامی و معارف الهی دعوت کند.

آقای حشمتی افزود: خطبا باید صحبت‌های خود را مستند به آیات قرآن و احادیث معتبر کنند و از زبان خود، مردم را به آنچه خود انجام نمی‌دهند، دعوت نکنند. به عنوان مثال قرآن می‌فرماید: «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُوا لِی وَلَا تَکْفُرُونِ»؛ این آیه بدین معناست که به یاد خدا باشید و شکرگزار خدا باشید. صحیح نیست که خطیبی مردم را به این امور دعوت کند، اما خودش هنوز به این حد نرسیده باشد و عامل به این عمل نباشد.

وی گفت: یکی از سنت‌هایی که بنده روی منبر رعایت می‌کنم و از اساتیدم یاد گرفتم، این است که اگر کاری را خودم انجام نمی‌دهم با اینکه کار خوبی است و توصیه هم شده، اما، چون عامل و فاعل این کار نیستم، نباید از مردم بخواهم. مثلا برخی از ما، مردم را به نماز شب دعوت می‌کنیم، اگر کسی خودش توفیق ندارد که نماز شب بخواند، این دعوت خیلی پسندیده نیست.

مشاور سابق وزیر در امور روحانیت، نسبت به ادب سخن گفتن و مودب صحبت کردن با مخاطب توسط خطیب تأکید و تصریح کرد: بسیاری از افراد به ما می‌گویند شما جا پای پیامبر (ص) و اولیای خدا می‌گذارید و بالای منبر صحبت می‌کنید، پس ببینید که آنان چگونه با مردم صحبت می‌کردند و حتی گاهی مخاطبین، آن‌ها را اذیت می‌کردند و در جامعه آزار داده بودند، اما وقتی بالای منبر می‌رفتند بعد از حمد و ثنای الهی، کلام آنان بسیار با ادب و با متانت است. امروز هم علمای بزرگ ما سعی می‌کنند کرامت و احترام مخاطب را حفظ کنند و روی منبر افراد را متهم نمی‌کنند.

آقای حشمتی ادامه داد: یک شخصی کلامی را گفته و این کلام می‌تواند ده‌ها منظور داشته باشد، چرا به طور پر رنگ به صحبت این فرد می‌پردازید و از آن منظوری استخراج می‌کنید که طرف متهم شود! این رویه اخلاقی نیست. صحبت‌های اهل منبر نباید کلامی غیر از قرآن و احادیث باشد و روی منبر به بیان نظرات شخصی بپردازند.

وی تأکید کرد: منبر شخصی نیست که انسان مطالبات شخصی خود را برآورده کند. حتی شخصی که منبر می‌رود و موعظه می‌کند باید با مهربانی و عطوفت نسبت به مخاطبین برخورد کند و اگر کسی هم خطایی دارد به خودِ شخص بگوید و نیازی به این نیست که روی منبر خطای این شخص را علنی کند.

معاون سابق قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه بیان آیات قرآن و احادیث بر روی منابر کمرنگ شده است، گفت: اهل منبر باید کلام خود را با آیات قرآن و احادیث نورانی مزین کنند و از صحبت‌های بیهوده پرهیز کنند. امروز شاهدیم برخی از وعاظ در ابتدای منبر، آیه می‌خوانند و تا پایان جلسه صحبت‌های متفرقه گفته می‌شود که چه بسا ارتباطی با آن آیه قرآن نداشته باشد. چه عیبی دارد که آیه قرآنی خوانده می‌شود، معنی شود و پیرامون آن صحبت شود و اگر توصیه‌های اخلاقی هم داریم برگرفته از همان آیات الهی باشد.

وی ادامه دد: باید توجه داشته باشیم که در جامعه افراد و اشخاصی هستند که دچار خطا‌هایی می‌شوند، اما فریاد زدن این خطا روی منبر کار درستی نیست و می‌توانیم به اصل موضوعات بپردازیم. به عنوان مثال اگر فردی درباره «نذر» نظری را مطرح کرده، می‌توان بدون اینکه از شخصی نام برد و نظر او را مورد اشاره قرار داد، به صورت علمی و با اشاره به مستندات معتبر درباره نذر و انواع نذورات صحبت و مسایل شرعی را مطرح کنیم.

وی با تأکید بر اینکه منبر باید مصون از بی اخلاقی و بی ادبی باشد، گفت: اگر شخصی حتی فاعل به خطایی باشد، منبر جای تهمت، اتهام و نسبت ناروا زدن نیست. از سوی دیگر گاهی ما بدون اینکه مطمئن باشیم منظور افراد چیست، مسیر اتهام و تهمت را پیش می‌گیریم. از یک صحبت فرد، باطن سنجی می‌کنیم در حالی که شاید منظوری داشته که متوجه آن نشده باشیم.

وی بیان کرد: باید در منبر‌ها پرهیز داشته باشیم از اینکه نسبت ناروا به کسی بزنیم یا اخلاقیات را زیر پا بگذاریم؛ و اوضاع به گونه‌ای رقم بزنیم که جامعه نسبت به صحبت ما عکس العمل نشان دهد؛ این در حالی است که می‌توانیم نظر یک شخص بدون اینکه اشاره مستقیم و اهانتی داشته باشیم، از نظر علمی و به طور مستند تحلیل و روشنگری کنیم.

وی با اشاره به اینکه عدم رعایت ادب در گفتار یک واعظ، باعث دور شدن مردم از منابر می‌شود، گفت: در مسجد افراد مختلفی حضور می‌یابند و من شاهد بودم که اگر یک نفر کوچک‌ترین کلمه‌ای به کار ببرد که این کلمه نشان از رعایت نکردن ادب و اخلاق باشد، برخی بلافاصله در همان جلسه اعتراض می‌کنند و روز بعد حاضرین در مسجد نصف می‌شود. برای مردم مهم است که واعظ ادب و اخلاق را مراعات کند و اخلاق را با رفتار و گفتارش ترویج دهد و در زمان صحبت از ادبیات خوبی استفاده کند.

معاون اسبق فرهنگی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) عنوان کرد: امروز با توجه به گستردگی فضای مجازی شرایط بسیار متفاوت شده و صحبت‌هایی که روی منابر می‌شود از مسجد و محله عبور می‌کنند و گاهی کلمات جهانی می‌شوند؛ بنابراین اهل منبر باید دقت بیشتری در صحبت‌ها و ادبیات گفتاری خود داشته باشند تا جوانانی که به این مجالس می‌آیند را از دست ندهیم و با شیوا و مودب سخن گفتن روی منابر جوانان بیشتری را جذب کنیم.

آقای حشمتی در پایان گفت: وعاظ علاوه بر اینکه باید از هرگونه تعرض، اهانت و توهین به اشخاص بپرهیزند، باید به این نکته توجه داشته باشند که هر شخصی را که روی منبر مورد تعرض قرار می‌دهند، حامیان و طرفدارانی دارد که توهین این خطیب باعث عصبانیت طرفداران آن شخص می‌شود. بسیاری از مردم صحبت‌های اهل منبر را به اصل دین بر می‌گردانند و به دین و حتی تشیع اتهام بد اخلاقی می‌زنند.