شعارسال: سعید نائب، اقتصاددان و نویسنده کتاب «کتاب تحولات تکنولوژی و آینده توسعه در ایران» – در همایش بزرگداشت میرمصطفی عالی نسب – که در موسسه دین و اقتصاد برگزار شد با تاکید بر نقش مهم کارآفرینان در توسعه گفت: کارآفرینان حلقه‌های مفقوده توسعه در جهان و موتورهای محرک هستند.

او گفت: مساله اجرای توسعه از چند زاویه قابل طرح است؛ اولین مسأله لازم، «اطلاعات» است. فرض کنید وقتی در زمین فوتبال که باشد بازیکنان نمی‌توانند به خوبی بازی کنند. و چه بسا این بازی منجر به آسیب دیدگی بازیکنان هم شود. بحث دوم، «هماهنگی» است. همه دوستان می‌دانند همه مردم دنیا در هر جامعه‌ای صبح بیدار می‌شوند و شروع به کار می‌کنند، اما مجموعه کار در یک کشور وقتی بسامان می‌شود و درآمد ایجاد می‌کند که بین فعالان هماهنگی باشد. در کشورهای توسعه یافته این هماهنگی به بهترین وجه وجود دارد، اما در کشورهای توسعه نیافته این هماهنگی کم است. حتی تلاش‌های بیشتر افراد جامعه باز هم درآمدهای کمتری به همراه دارد.

او در ادامه گفت: سومین مساله، «منافع» است. ممکن است همه به دنبال تولید ملی باشیم، اما منافع یک فرد در قاچاق باشد و علیه منافع دیگران عمل کند. این مساله باید حل شود، و الّا در یک کشور توسعه یافته بحث اصلی این است که منافع آدم‌ها به ترتیبی در یک راستا قرار بگیرد.

او با بیان این که هر جامعه‌ای که توان تولیدی داشته باشد بیشتر ثروت تولید می‌کند، گفت: مساله این است که ما از توان تولید غفلت تاریخی داریم. ضمن این که ظرفیت‌های تولیدی جامعه تابعی از توان تکنولوژیکی آن جامعه است. در زمینه تکنولوژی کشور ما با غفلت‌های تاریخی روبروست و این غفلت‌ها را کارآفرینان می‌توانند حل کنند.

*مرحوم عالی نسب قدرت سازماندهی بالایی داشت

نائب گفت: من دو بار برای تعدادی از مدیران صنعتی رده بالای کشور پرسشنامه‌ای فرستادم و در کمال تعجب دیدم که وقتی از آن‌ها درباره تکنولوژی می‌پرسم تصورشان صرفا ماشین آلات صنعتی است. آن‌ها به «سازمان» و «نیروی انسانی» به عنوان دو وجه دیگر تکنولوژی توجه ندارند. در حالی که کارآفرینان این طور نیست. مثلا مرحوم عالی نسب هم قدرت سازماندهی بالایی داشت و هم به نیروی انسانی توجه می‌کرد. در عین حال ماشین آلات مدرن را هم وارد می‌کرد. ما باید بدانیم تکنولوژی فرآیند جمعی است. باید به یاد بیاوریم که همه اجزا و سازمان برای رشد تکنولوژی لازم است.

این اقتصاددان اضافه کرد: تا وقتی کارآفرینان به میدان نیایند تکنولوژی منجر به توسعه نمی‌شود؛ به عنوان مثال، ساخت ماشین بخار توسط جیمز وات اتفاق افتاد، اما صد سال طول کشید که تکنولوژی ماشین بخار در بنگاه‌های اقتصادی نهادینه شود و این کار را کارآفرینان کردند. بر همین اساس معتقدم در کشورهای در حال توسعه ممکن است دانشگاه‌های خوبی داشته باشیم، اما مساله این است که جایی باید این دانش‌ها را به کار گیرد. بار اصلی این اتفاق توسط کار آفرینان صورت خواهد گرفت؛ یعنی کارآفرینان هستند که می‌توانند زمینه ساز رشد تکنولوژی باشند چون آن را درک می‌کنند. عالی نسب در کتاب‌هایی که من مرور کردم به خوبی چهار اجزای تکنولوژی را درک می‌کرد و نو آوری‌های نهادی را انجام می‌دهند.

*عالی نسب به دنبال خرید و فروش زمین نبود

او افزود: کارآفرینان به نیروی انسانی اهمیت می‌دهند و آن‌ها را به آموزش ترغیب می‌کنند. همین طور قیمت‌های نسبی را به هم می‌زنند. یعنی مفهوم هزینه را تغییر می‌دهند. مثلا به کارگران ناهار می‌دهند و آن را نوعی سرمایه‌گذاری ثمر بخش می‌دانند. مرحوم عالی نسب این طور بود؛ بر اساس آنچه من بررسی کردم ایشان در تمام عمرشان زمین خرید و فروش نکردند. در حالی که به قاعده سرمایه‌گذاری امروز همه ما می‌دانیم بهترین سرمایه‌گذاری زمین است. این کار به این دلیل بود که ایشان برای خود هدفی داشت و آن را دنبال می‌کرد

*عالی نسب در دهه شصت از امتیازات استفاده نکرد

نائب با بیان این که کارآفرینان به دنبال جنگیدن و مبارزه هستند، گفت: معیارهای انگیزشی کارآفرینان متفاوت از معیارهای انگیزشی دیگران است. استعداد و دانش ضمنی خود را صرف کشف مرزهای فعالیت اقتصادی سودآور می‌کنند. مرحوم عالی نسب در دهه شصت می‌توانستند از خیلی از امتیازات بهره ببرند، اما این کار را نکردند. یکی دیگر از خصیصه‌های کارآفرینان این است که اهل عدد و رقم هستند. بر خلاف برخی مسئولان امروز که حتی نمی‌دانند مثلا همت چیست! مرحوم عالی نسب عدد و رقم را می‌فهمید به همین دلیل توانست راهکارهای خوبی در دهه شصت برای شرایط اقتصادی کشور ارائه دهد.

*عالی نسب نه یک ریال ربا گرفت نه یک ریال ربا داد

او با بیان این که کارآفرینان مرزهای نهادی را برای ارتقاء فناوری جابجا می‌کنند، گفت: کارآفرینان به وضع موجود نهادهای سیاسی و اقتصادی بسنده نمی‌کنند و در دل این نهادها مرزهای نهادی را تغییر می‌دهند. در آن زمان مرحوم عالی نسب بن کارگری به کارگرانش می‌داد؛ این یعنی او قراردادهای جدیدی با کارگران داشتند و نوآوری می‌کردند. او اصلا اهل گرفتن یا دادن ربا نبود و خودشان می‌گفتند که در زندگی خود نه یک ریال ربا دادند و نه یک ریال گرفتند.

*زمینه حضور کارآفرینان در ایران محدود شده است

او با بیان این که مرحوم مفهوم بازدهی را خیلی زودگذر نمی‌دیدند توجه به نیروی انسانی داشتند توجه به یادگیری نیروی انسانی داشتند از رقابت استقبال می‌کردند، گفت: حضور کارآفرین‌هایی مثل عالی نسب فضا را برای دیگر فعالین و عاملین اقتصادی شکل می‌دهد، اما واقعیت این است که وقتی به کشورهای در حال توسعه گاه می‌کنیم می‌بینیم کارآفرینان در این کشورها توفیق چندانی نداشته اند. هم اکنون از ۲۰۰ کشور جهان ۱۷۰ کشور در حال توسعه است. یک دلیل وجود دارد که من با کمال تاسف باید بگویم زمینه حضور کارآفرینان در کشورهای در حال توسعه خیلی فراهم نیست. هم اکنون در کشور ما فضا برای فعالیت کارآفرینان کم شده است، در حالی که فضا باید به گونه‌ای باشد امکان ریسک‌پذیری برای کارآفرین فراهم باشد. اما اگر فضا محدود باشد که هم اکنون این طور است کارافرینان نمی‌توانند نقش آفرینی کنند.

وی یادآور شد: البته افرادی همچون عالی نسب که انگیزه‌های غیراقتصادی هم داشتند، در بدترین فضاها هم به کار خود ادامه دادند؛ اما همه کارآفرینان این طور نیستند. این که عالی نسب در دهه سی فعالیت می‌کند در مسلمان بودن او است. در نگاه او به عدالت و مثلا رهایی از انحصار کارتن ساز یهودی است که او را وادار به فعالیت در این حوزه و کارآفرینی می‌کند.

نائب در پایان گفت: در دهه اخیر به واسطه بازی خطرناکی که دولت از سال ۸۸ در زمینه نرخ ارز و حامل‌های انرژی انجام داد شرایط اقتصادی ایران بی‌ثبات شده است. در حالی که کارآفرین باید بتواند برآورد هزینه مثل نرخ ارز داشته باشد. و تنها چیزی که باید امید داشته باشیم این است که کارآفرینانی با انگیزش‌های فرامالی و اقتصادی فعال شوند. افرادی مثل عالی نسب که انگیزه‌های غیراقتصادی هم داشتند.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت دیارمیرزا، تاریخ انتشار: 18تیر1402، کدخبر: 791582، diyarmirza.ir