شعارسال: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های یادمان‌های تاریخی و فرهنگی کشور در بیرون شهر‌ها و در روستا‌ها و آبادی ها، عملیات معدن کاری است که بلای جان بیشتر یادمان‌های میراث فرهنگی و زیست بوم شده است. باید پذیرفت که شوربختانه بیشتر عملیات معدن کاری و عمرانی کشور دارای پیوست‌های زیست بومی (محیط زیست) و میراث فرهنگی نیستند و نهاد‌ها و اُرگان‌های گوناگون خود را ملزم به درخواست آگاهی (اِستعلام) از اداره‌های میراث فرهنگی و حفاظت از محیط زیست نمی‌دانند. این در حالی است که برپایۀ قانون و ضابطه‌های موجود کشور، هر نهاد یا اُرگان و یا اِداره و بخش خصوصی موظف است برای اَنجام کوچک‌ترین کار عمرانی و ساخت و سازی از اداره‌های میراث فرهنگی و محیط زیست شهرستان مربوطه درخواست آگاهی کرده و پروانه (مجوز) کار بگیرد.

اما آتشکدۀ بسیار اَرزشمند ساسانی نامدار به «گِرِه» یا «جِره» در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می‌برد. ساخت و گسترش کارخانۀ سنگ شکن در حریم درجه یک و بخش جنوبی و جاده کشی در باختر (غرب) آن، که کمابیش یک دهه است آغاز به کار کرده، تهدیدی جدی و بزرگ برای یادگار ساسانیان به شمار می‌آید. همچنین معدنی که این کارخانه از آن سنگ برداشت می‌کند، سنگ‌های رودخانه‌ای و دامنۀ رودخانه در نزدیکی محوطۀ باستانی «گِره» و چهارتاقی آن است. بی گمان برداشت سنگ از رودخانۀ گِره در بخش خاوری (شرقی) این محوطۀ بسیار اَرزشمند تاریخی، در پایان منجر به از میان رفتن آثار و بقایای کشف ناشدۀ بازمانده از روزگار ساسانیان در محوطۀ باستانی «گِره» خواهد شد.

از سویی، در اَوایل دهۀ نود و همان آغاز ساخت کارخانۀ سنگ شکن نیز نمایندۀ میراث فرهنگی شهرستان کازرون دربارۀ این کارخانه به رسانه گفته بود: «این کارخانه که در حریم درجه یک محوطۀ باستانی «گِره» و چهارتاقی آن جای دارد، تنها پروانۀ (مجوز) سنگ شکن دارد و نه بهره برداری از کوه‌های پیرامون چهارتاقی و محوطۀ باستانی آن». همچنین مدیر میراث فرهنگی شهرستان کازرون از پیگیری پروندۀ کارخانۀ سنگ شکن و تعیین حریم و عَرصۀ چهارتاقی ساسانی «گِره» در ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و مرکز خبر داده بود. با این همه، و پس از گذشت بیش از پنج سال همچنان همان دشواری‌ها برجای خود باقی است و در نبود نظارت و پیگیری‌های بیشتر مسولان، کارخانۀ سنگ شکن گسترش بیشتری پیدا کرده و حتا استخر آبی هم در کنار کارگاه ساخته است که همگی تخلف به شمار می‌آید و باید برچیده شود.

با این همه، نگارنده بر پایۀ مسولیت اجتماعی خویش به ادارۀ میراث فرهنگی مرکز استان رفته و پیگیر داستان و چالش‌های پیش روی آتشکدۀ «گِره» شده است. کارشناسان میراث فرهنگی استان نیز در همین زمینه و با بیان این که، کارخانۀ سنگ شکن در حریم درجۀ یک محوطه و چهارتاقی «گِره» جای دارد و باید از دنبالۀ کار آن پیشگیری شود، دخل و تصرف به حریم یادگار ساسانیان را از چالش‌های بزرگ آن دانسته که باید بخش حقوقی وزارت خانه میراث فرهنگی استان پیگیر داستان باشد و پروندۀ شکایت آن نیز، دنبال شود.

*حفاری‌های غیرمجاز پِیاپِی در محوطۀ باستانی «گِره» و کنار چهارتاقی آن.

اما کَند و کاو‌های گستردۀ غیرمجاز سوداگران اَموال تاریخی - فرهنگی و قاچاقچیان میراث فرهنگی به بهانه‌های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد، در جای جای عَرصه و حریم محوطۀ باستانی «گِره» و کنار چهارتاقی آن به چشم می‌خورد که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد. کَند و کاو‌هایی که از گذشته وجود داشته و هم اینک نیز، بر شمار آن‌ها اَفزوده شده که جای نگرانی شدید دارد و باید نظارت و سرکشی‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی بیشتر شود. از سویی، کمبود نیروی اِنسانی در یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود تجهیزات مورد نیاز سبب شده است تا وزارت میراث فرهنگی نتواند به درستی از یادمان‌های تاریخی و ملی پاسداری و حفاظت کند. به باور کارشناسان میراث فرهنگی باید وزیر میراث فرهنگی هر چه زودتر و فوری موضوع کمبود نیروی یگان حفاظت را در دولت پیگیری کند و این مورد از همۀ کار‌های وزارت خانۀ میراث فرهنگی مهم‌تر بوده و اولویت دارد. همچنین کارشناسان میراث فرهنگی بر این باور هستند که اگر به زودی چالش کمبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی تعیین تکلیف نشود و نیرو‌های اِنسانی در یگان حفاظت به چندین برابر تبدیل نشود، در آینده‌ای نه چندان دور باید بینندۀ نابودی بیشتر یادمان‌های تاریخی و باستانی کشور از سوی سوداگران نابخرد و فرومایه بود.

یکی از اَنگیزه‌های گسترش روزاَفزون کَند و کاو‌های غیرمجاز در کنار یادگار‌های تاریخی و فرهنگی نبود آموزش و پالایش نکردن فرهنگ است. همچنین نداشتن عشق به میهن و عِرق ملی و نبود اهلیت سرزمینی و نبود سواد میراث فرهنگی و شناخت تاریخ گذشته در میان تودۀ مردم است. از سویی، آز و سودجویی و توهم در میان تودۀ مردم و بالاتر از همه، فقر فرهنگی سبب شده تا یادمان‌هایی که سَده‌ها و هزاره‌ها به دست پدران و مادران همین مردم حفظ و پاسداری شده، اِمروزه به تاراج رود و در یکی دو سالِ گذشته، اَبعاد تازه تری پیدا کند. شوربختانه اِمروزه به هر بنا و محوطه و اثر تاریخی در بیرون از شهر‌ها نگاه کنیم، مورد دستبرد سوداگران جای گرفته است. به هر روی، قاچاقچیان میراث فرهنگی داعش وار به یادمان‌های تاریخی کشور می‌تازند و یکی پس از دیگری را نابود می‌کنند و ما تنها بینندۀ نابودی و پایمال شدن شناسنامۀ بالنده و غرورآمیز خویش هستیم!

*فرونشست زمین در محوطه و نزدیکی چهارتاقی «گِره»

یکی دیگر از دشواری‌های محوطۀ باستانی نامدار به «گِرِه»، موضوع شکاف زمین بوده، که چند سالی است گریبانگیر این کهن شهر ساسانی شده و شکاف بزرگ و ژرفی (عمیق) بر روی زمین و در نزدیکی چهارتاقی پدیدار شده است که در تازه‌ترین بازدید میدانی نگارنده، شکاف زمین رو به گسترش بوده و تبدیل به فرونشست زمین شده است. یکی از اَنگیزه‌های فرونشست زمین، برداشت بی رَویۀ آب از سفره‌های زیر زمینی و تهی شدن آبخوان‌ها است. به هر روی، در نزدیکی چهارتاقی ساسانی بخشی از زمین شکاف بزرگی خورده و خاک به اصطلاح شُسته و خُورده شده است و یک خط بزرگی اِمتداد پیدا کرده است. نیاز به یادآوری است که، در این زمینه، باید کارشناسان مربوطه موضوع را بررسی کرده و نظر دهند و به دنبال پیشگیری از آن باشند و نگارنده تنها بر پایۀ شواهد موجود به این موضوع پرداخته است.

از دیگر دشواری‌های پیش روی یادگار ساسانیان، حضور پِیاپی ولگردان و معتادان در کنار چهارتاقی «گِره» است که در چندین جای محوطه، می‌توان خاکستر آتش آن‌ها را ردیابی کرد و در جا‌هایی یادگاری نویسی‌های این نابخردان را بر روی چهارتاقی دید. همچنین تابلو معرفی بنا که در کنار یکی از پایه‌های چهارتاقی بر روی زمین نصب شده بود از بیخ و بُن از جا کَنده و رُبوده شده است که زنگ خطری برای یادگار ساسانیان به شمار می‌آید.

چالش‌ها و دشواری‌های آتشکدۀ ساسانی «گِره» یکی دوتا نیست و اگر بخواهیم به همۀ آن‌ها بپردازیم باید " مثنوی هفتاد مَنی را نگاشت" و در این جا نمی‌گنجد. اما مهم‌ترین و بدترین درد یادگار ساسانیان ساخت کارخانۀ سنگ شکن است که آینده‌ای تاریکی را پیش روی یکی از مهم‌ترین و اَرزشمندترین بنا‌ها و محوطه‌های ساسانی کشور قرار خواهد داد. همچنین باید راه چاره‌ای بُنیادین برای کَند و کاو‌های غیرمجاز سوداگران اَموال تاریخی – فرهنگی اَندیشید و به کار بست. زیرا با وضعیت موجود و با نگرش به این که، محوطۀ تاریخی «گِره» مورد مطالعه و کاوش‌های باستان شناسی تا کنون قرار نگرفته است، به لایه‌های باستان شناختی محوطه آسیب‌های برگشت ناپذیری وارد خواهد شد و نهشته‌های فرهنگی را از میان برده و برای همیشه نابود خواهد کرد.

*بازشناسی آتشکدۀ ساسانی «گِره»

آتشکدۀ ساسانی نامدار به «گِره» که درمیان مردم بومی به "چهارتاق" نیز، پر آوازه است در ۵۵ کیلومتری کازرون و شمال خاوری روستای بالاده ساخته شده است. این یادمان تاریخی که برروی تپه‌ای مُشرف به رودخانۀ گِره جای گرفته، بنایی چهارگوشه‌ای از سنگ وگچ است که اندازۀ هرپهلوی (ضلع) آن نزدیک ۱۴ متر است وگنبدی سنگی برفراز آن ساخته شده است. بقایای ساختمان‌های ویرانه‌ای که در پیرامون آتشکده وجود دارد، بیانگر آن است که این محوطه درگذشته شهر بزرگی بوده است که مجموعه‌ای از آثار در آن وجود داشته که هم اینک چهارتاقی گِره از آن برجای مانده که از اَرزش بسیار فراوانی نزد باستان شناسان برخورداراست.

آتشکدۀ گِره یا جِره با چهارتاقی‌های دیگری که دردوران ساسانی ساخته شده است، همانندی بسیاری دارد. به گفتۀ " تَبری" این آتشکده را مهرنرسی (مهر نرسه)، وزیرخوش نام بهرام پنجم ساسانی برای فرزندانش ساخته و تا سده‌ی سوم مَهی (قمری) آباد بوده است.

این چهارتاقی سال‌ها است که بدون هرگونه دیوارکشی (حصار) و حفاظت فیزیکی رها شده است. با این همه مِهرازی (معماری) این سازه چنان است که در درازای این همه سالیان خود را از گزند بلایا سالم نگه داشته است. وجود درگاه‌های بزرگ و شکل ویژه سقف آن نیز از دیگر ویژگی‌های مِهرازی آن به شمار می‌آید.

آتشکده گِره درتاریخ ۲۱ آبان ماه ۱۳۱۷ خورشیدی با شمارۀ ۳۱۲ به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف در حریم آن به موجب قانون مجازات اسلامی ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت مهرگان، تاریخ انتشار: 24تیر1402، کدخبر: 20872، www.mehrganaria.ir