این روزها مباحثی در باب ضرورت تغییر نگرش به مسئله اخلاق در ورزش کشور در میان جامعه ورزش مطرح می باشد و مشکلات اخلاقی شماری از ورزشکاران به ویژه از جنس فوتبال در نزد مدیران ورزش کشور به یکی از معضلات فرهنگی تبدیل گشته است. قبل از پرداختن به ضرورت وجود اخلاق در حوزه ورزش باید مقصود از ورزش به وضوح واکاوی شود.

نظام جامع ورزش کشور به صورت یک هرم چهار لایه طراحی شده که ترتیب عملیاتی شدن آن از قاعده آغاز و به راس منتهی می شود. این ارکان به ترتیب شامل ورزش پرورشی با رویکرد تربیت و تندرستی، ورزش همگانی با رویکرد سلامت و نشاط اجتماعی، ورزش قهرمانی با رویکرد کسب مدال و ورزش حرفه ای با رویکرد اقتصادی می باشند. در دو مدل ورزش پرورشی و ورزش همگانی، اخلاق نقش اساسی و زیربنایی ایفا می کند به ویژه در مدل ورزش پرورشی توجه و تمسک به سجایای اخلاقی، اساس کار تعلیم و تربیت را تشکیل می دهد.

در مدل ورزش قهرمانی و حرفه ای که امروزه به صنعت ورزش تبدیل شده است همانند مکتب مرکانتیلیسم، اصالت بر منفعت و سود بیشتر است. با توجه بر حاکم بودن فلسفه برد (برد به معنای همه چیز) و یا ایده آل افلاطونی که در آن ورزشکار و تیم برنده ستایش می شود، غایت در این مدل قهرمان شدن است نه چیز دیگر و اصالت با ورزشکار و یا تیم برنده است. در این راه همانند سیاست ماکیاولی هنگامی که هدف وسیله را توجیه می کند همه چیز از جمله اخلاق قربانی فلسفه برد و اصالت منفعت خواهد شد.

جرج اورول می گوید "هر گاه از مردم می شنوم که می گویند ورزش بین ملتها الفت ایجاد می کند و اگر آنان می توانستند همدیگر را در زمین فوتبال یا کریکت ملاقات کنند دیگر علاقه اي به روبه رو شدن با هم در میدان نبرد نمی داشتند، در حیرت فرو می روم. قریب به تمام ورزشهاي دوران ما ماهیت رقابتی دارند. بازي مطلقاً به هدف برنده شدن است و براي بازیکن معنایی جز نهایت سعی و کوشش براي بردن ندارد. فقط در سبزه زارهاي روستایی که احساس وطن پرستی در طرفداري از تیم ها دخالتی ندارد به سادگی و صرفاً براي تفریح می توان بازي کرد. به محض آنکه غرور و حیثیت پا پیش می گذارد، به محض آنکه احساس می کنید واحد بزرگتري که بدان تعلق دارید در صورت بازنده شدن بی اعتبار و بی آبرو می شود، وحشیانه ترین غرایز جنگجویی در شما بیدار می شود.

این را حتی بچه هایی که در فوتبال مدرسه شان شرکت می کنند نیز می دانند. به صراحت باید گفت: ورزش در سطح بین المللی تقلید صحنه ها و خشونت هاي جنگ است. در اینجا نه رفتار بازیکنان بلکه نگرش تماشاچیان اهمیت دارد و در وراي تماشاچیان، ملت ها خشم و عصبیت خود را بر سر این رقابتها و مسابقات به حد اعلی می رسانند و حتی براي دوره اي کوتاه باور دارند که دویدن، پریدن و ضربه زدن به یک توپ بوتۀ آزمایش فضایل ملی آنان است. به محض آنکه احساس رقابت و امتیازگیري در بازیها شدت می یابد بازي کردن بر اساس قوانین، مفهوم خود را از دست می دهد. میل مردم به این سمت سوق می یابد که خود را در اوج عزت و تیم مقابل را در شکست، ذلّت و تحقیر بینند. ورزش در حالت جدي خود چیزي به نام بازي جوانمردانه را به رسمیت نمی شناسد، سرتاسرش کینه، حسادت، لاف، بی احترامی به قوانین و لذت سادیستیی ناشی از تماشاي خشونت است: به بیان دیگر ورزش جنگ منهای تیراندازي است.

زمانی که حکومت آدرس غلط می دهد و تلویزیون به طور مداوم فوتبال پخش می کند و مطبوعات ورزشی رنگارنگ نیز برای جذابیت رسانه خود از ریزترین مسائل شخصی ورزشکاران نمی گذرد و هنگامی که دستمزد فوتبالیست ها ۵۰۰، ۶۰۰ میلیون تومان است، دیگر بچه ها مثل قدیم در انشای خود نمی نویسند که می خواهیم خلبان، پلیس و مهندس شویم، می نویسند که می خواهیم فوتبالیست شویم چون هم پولدار می شویم و هم مشهور.

بنا بر گزارشات مقامات ورزشی سطح تحصیلات فوتبالیست های لیگ برتر در حد سوم راهنمایی است که موید این نکته است که آنها از بدو کودکی و نوجوانی تنها به هدف مشهور شدن می اندیشیدند و از تحصیل غافل بوده اند. میدانی که تنها هدف پول و شهرت باشد، دیگر مجالی برای سجایای اخلاقی نیست. متاسفانه در این میان رسانه ها نیز به عنوان مقصر بزرگ به جای بایکوت خبری ورزشکاران بی اخلاق و هنجار شکن، با سرپوش گذاشتن بر این حقیقت تلخ، آنها را به عنوان الگو معرفی می کنند.

این روزها بحث از اخلاق حرفه ای است البته بر اساس دیدگاه اسلام نقد جدی بر اخلاق حرفه ای وجود دارد. بنا بر تعریف به مجموعهاي از كنشها و واكنشهاي اخلاقي پذيرفتهشده كه از سوي سازمانها يا مجامع حرفهاي مقرر ميشود تا مطلوبترين روابط اجتماعي ممكن را براي اعضاي خود در اجراي وظايف حرفهاي فراهم آورد اخلاق حرفه‌اي گويند. در واقع اخلاق حرفه ای قراردادی است که با توجه به عرف هر جامعه امری نسبی و متفاوت است و سعی دارد که ورزشکار به ویژه در زمان بازی رفتار خود را کنترل و هنجارهای تعریف شده را رعایت سازد. این بدان معنی است که ورزشکار می تواند دارای آلودگی اخلاقی باشد اما آن را در زمین بازی بروز ندهد که این مسئله به نفاق می انجامد و ورزشکار به طور ظاهری در معرض عموم رفتار خود را کنترل کرده اما در محیط های دیگر می تواند از این قید آزاد باشد و قانون نیز در اینجا بی تفاوت است، به طور مثال در ماه های گذشته در فوتبال اروپا شاهد افشای فساد اخلاقی دو بازیکن مشهور باشگاه منچستر (رایان گیگز و وین رونی) بودیم اما اخلاق حرفه ای و قانون تنها در زمین بازی و در عرصه عمومی تعریف شده است و موارد این چنینی مانند فساد اخلاقی بازیکنان در عرصه خصوصی را که کم هم نیست شامل نمی شود.

اخلاق در ورزش حرفه ای جایگاهی ندارد و صرفا از اخلاق حرفه ای یاد می شود که نگاه آن تنها به زمین بازی خلاصه می شود که این دیدگاه در تضاد با قرآن است. اما اگر از منظر اسلام به مسئله ورزش بنگریم، ورزش وسیله ایست که بدن(مرکب روح) را در رسیدن روح انسان به تعالی و مقام رستگاری یاری می سازد. به عبارت دیگر هدف از ورزش خدمت به خداست و ما اعضاء و جوارح خود را با ورزش قوی می سازیم. تفاوتی که ورزش از منظر اسلام با ورزش غربی(sport) وجود دارد در هدف آن است. در sport رقابت بیرونی است و ورزشکار یا تیم با ورزشکار یا تیم دیگر رقابت می کند اما رقابت از منظر اسلام درونی است و انسان با هوای نفس خود می جنگد. گوهر گمشده در ورزش غربی تقوا است اما ورزش در اسلام محل تقوا ورزی است. به طور مثال زمانی که پوریای ولی ناله های مادر آن پهلوان خارجی را شنید که از خدای خویش برای فرزندش طلب پیروزی می کرد، پوریای ولی با تقوای خود به رقابت با هوای نفس خود پرداخت و زمانی پیروزی حقیقی شد که با وجود آن که می توانست حریف خود را بر خاک نهد به ظاهر شکست خورد.

متاسفانه دیگاه غالب اهالی ورزش، نگاه غربی به ورزش است که نباید از آن انتظاری جز بی‌اخلاقی گری داشت. بنابراین باید با تغییر نگرش، مفاهیم و تعاریفی مبتنی بر اسلام ارائه دهیم و ورزشی را پایه ریزی کنیم که اساس آن را تقوا تشکیل می دهد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبسايت الف ، تاریخ انتشار : دوشنبه 23 آبان 1390 ، کد مطلب: 129622 : www. alef.ir