کشاورزی و محیط زیست - جنگل و مرتع

اکولوژیست‌ها، هیرکانی را یک فسیل زنده می‌دانند چون در عصر یخبندان، تمام بیوسفر دچار یخ‌زدگی شد و بسیاری از رویشگاه‌ها از دست رفت و تنها نقطه‌ای که از شرایط سخت عصر یخبندان جان به در برد، هیرکانی بود. هیرکانی، بیش از ۵۰ میلیون سال قدمت دارد و به همین دلیل، به نام فسیل زنده نامیده می‌شود و به همین دلیل دومین اثر طبیعی ایران است که بعد از بیابان لوت در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی الیت چالوس از 10 آبان آغاز شد. روزهای نخست، آتش در نقاط محدود شعله‌ور می‌شد اما پوشش جنگلی خشک و شیب‌های تند صخره‌ای باعث شد شعله‌ها از نو شعله ور شوند. متاسفانه آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی مازندران بدلیل کمبود امکانات با سختی های زیاد خاموش شد و هیچ تضمینی هم برای عدم تکرار این بلای خانمان سوز در آینده وجود ندارد. نکته درد تور داستان الیت، حرف های کنایه آمیز رضا افلاطونی رئیس سازمان مناطبع طبیعی و آبخیزداری و حسن ساجدی نیا رئیس سازمان مدیریت بحران کشور بوده است. بعضی ها در فضای مجازی نوشتند، مجاهدان روز شنبه.

بعد از ادغام بخش های مختلف و سازمان های گوناگون فعال در حوزه جنگل و مرتع و منابع طبیعی ، شاهد ایجاد سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در چند سال گذشته بودیم. هدف اصلی این سازمان، حفظ و حمایت، احیاء، توسعه و بهره‌برداری اصولی از جنگل‌ها، مراتع، زمین های جنگلی، بیشه‌های طبیعی، زمین های مستحدثه ساحلی، حفاظت و حمایت از آب و خاک کشور از طریق مدیریت علمی بر حوزه‌های آبخیز و رعایت اصول توسعه پایدار، تعریف شده است. مقابله با آتش سوزی در جنگل ها و سایر عرصه های منابع طبیعی کشور هم جزو وظایف این سازمان است. موضوعی که بشدت در سنوات اخیر و ماضی در حال تکرار بوده و این سازمان، زیرساخت لازم برای ایفای وظایف خود را تدارک ندیده است ( شاهد داستان، آتش سوزی حاضر جنگل های هیرکانی در چالوس). متاسفانه مشاهده می شود که بخش زیادی از نیرو و توان این سازمان صرف وظیفه ای با موضوع تشخیص و تفکیک حریم قانونی زمین های ملی از مستثنیات اشخاص حقیقی و حقوقی و تثبیت حاکمیت دولت بر منابع ملی کشور می شود. موضوعی که در سطح جامعه به اعمال ماده 56 می شناسند. نکته جالب داستان هم در همین جا خلاصه می گردد. پرونده هایی از ارایه گزارشات خلاف واقع این سازمان به برخی از مراجع در دست پایگاه تحلیلی خبری شعار سال است که نشان دهنده فساد آشکار یا سو نیت کاملا قابل اثبات با قابلیت پیگیری حقوقی دارد. بعنوان نمونه به گزارش اداره کل منابع طبیعی استان تهران به شورای حفظ حقوق بیت المال در خصوص وضعیت اراضی اطراف فرودگاه مهرآباد( خرگوش دره و قریه حسین آباد) می توانیم اشاره کنیم. اگر ریاست سازمان( آقای افلاطونی) یا بازرسی سازمان نیاز به مستندات داشته باشد، خوشحال می شویم که در اختیارشان قرار دهیم. موضوعی که هیات ممیزی سازمان بخوبی می دانند درخصوص چیست؟ حفاظت اطلاعات وزارت محترم دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح هم بد نیست در جریان بعضی از کارها قرار داشته باشند.پیشنهاد می کنیم دادستان نظامی و جناب صالحی دادستان استان تهران هم در جریان قرار گیرند. توصیه مشفقانه به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور داریم تا دیر نشده جلوی انحراف منجر به فساد ( به اسم و تحت لوای مثلا بررسی قانونی که در اصل به نیت نابود کردن حق الناس و فربه کردن مثلا منافع دولت صورت می پذیرد) را بگیرند.در انتها هم شایسته است بپرسیم، وضعیت خرید ناوگان بالگردهای اتش نشان به کجا رسید جناب افلاطونی ؟

آتشی که در بخشی از هیرکانی به نام «وشتاز» در «مرزن‌آباد» چالوس شروع شد و با وجود تلاش‌های فراوان جنگلبانان و محیط‌بانان و نیرو‌های مردمی و دوستداران محیط زیست، نه تنها خاموش نشد که به دلیل خشکی جنگل به علت نبود بارش‌ها در تابستان و پاییز امسال و انباشته شدن برگ لاشه‌ها، صعب‌العبور بودن راه و نبود امکانات مخصوص اطفای هوایی ناقص و ضعیف بودن تجهیزات زمینی، هر لحظه شعله‌ور شده و به دیگر نقاط سرایت کرده است. آتش جنگل‌های الیت وارد هفته سوم سوختن و سوزاندن شد. رسول اشرفی‌پور، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور به صراحت از این ادعا دفاع می‌کند و می‌گوید که جنگل‌های شمال به گونه‌ای هستند که با هلیکوپتر و هواپیما نمی‌توان به‌طور موثر آتش را در آن اطفا کرد و بهتر است با همین تجهیزات دستی مانند بیل و شن‌کش و دمنده اطفا شوند؛ هر چند بالگرد برای آتش‌سوزی‌های زاگرس موثرتر است. معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش رسانه که «چرا برای آتش‌سوزی الیت، از هواپیما‌های شرکت کاسپین که در جولای ۲۰۲۱ -تیرماه ۱۴۰۰ برای کمک به اطفای حریق جنگل‌های ترکیه به مدت ۴ روز شرکت داشتند و در اطفای حریق «تالاب هورالعظیم» در سال ۱۳۹۷ نیز عملیاتی را انجام دادند، استفاده نشد» گفت که از این ماجرا اساسا بی‌خبر است.

در سنوات قبل متاسفانه شاهد آن بودیم که به صور مختلف قصد مداخله در طرح تنفس جنگل و استثنا وارد کردن بدان توسط برخی ذی نفعان در حال دنباله گیری بود. یکی از این طرح ها، جمع اوری خشکه دارها از کف جنگل می باشد که با وجود مخالف های عدیده، متاسفانه در برخی موارد شاهد اجرای ان هستیم. غافل از اینکه در بسیاری از موارد ، با خشکه دار مواجه نبوده و پروژه خشکه دار سازی بواسطه کندن حلقوی پوست دور درختان جنگل، در جریان است. انتشار ویدئوی شگرد تازه و عجیب قاچاقچیان چوب در جنگل‌های هیرکانی روستای گاسگر محله رویان در مازندران به تازگی واکنش‌های زیادی را از سوی صاحب نظرات در حوزه منابع طبیعی به دنبال داشته است. وزارت جهادکشاورزی چه پاسخی به ویدئوی منتشر شده دارد؟

نزدیک به ۶۵سال است که صاحب دانشکده جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری هستیم، اما طی دو دهه اخیر حتی یک طرح قابل اجرا به سازمان جنگل‌ها ارائه نشده و مدیریت بکرترین عرصه‌های زیستی در بدترین و ناپایدارترین حالت قرار دارد. جنگل آموزشی ــ پژوهشی خیرود در مساحت حدود ۸۰۰۰ هکتار ۲۴ آذرماه ۱۳۴۳براساس قرارداد در اختیار دانشکده کشاورزی کرج قرار گرفت و اکنون در مرحله دومین تمدید این قرارداد است. بی‌تردید دانشجویان متعددی در کشور در این جنگل آموزش دیده‌اند و اکنون از سرمایه انسانی تأثیرگذار در مدیریت جنگل‌های کشور به‌شمار می‌آیند و استادان متعددی عهده‌دار مسئولیت این جنگل‌ها بوده‌اند. با این وصف حدود ۵۰۰۰ هکتار از جنگل‌های در اختیار دانشکده کرج در طول مدت ۶۰ سال اخیر، بدون تهیه و اجرای طرح مدیریت شد. جداشدن حلقه‌های زنجیره تحقیقات و پژوهش و استفاده از سیستم آزمون‌وخطا و واگذاری‌های غیراصولی عرصه‌های طبیعی در کنار سوء‌مدیریت‌هایی که ویرانگرتر از هر چیز دیگری هستند، مدیریت جنگل‌های چندصدمیلیون‌ساله هیرکانی را ناپایدار و به حالت خواب و بیدار تبدیل کرده است.

مسئولان اداره کل منابع طبیعی استان قزوین از الحاق ۳۶۰۰ هکتار از جنگل‌های استان گیلان به استان قزوین خبر دادند و مدیر کل منابع طبیعی گیلان این ادعا را رد کرد و گفت: «یک متر از اراضی جنگلی گیلان را به قزوین نداده‌ایم و نخواهیم داد.» . مازیار رضوی اضافه کرد ، جنگل‌های استان گیلان در مناطق بالادست شهرستان‌های سیاهکل، رودبار و رودسر مشرف به استان قزوین است.برخی از اختلافات اراضی ملی بالادست با استان قزوین، مربوط به مراتع است که در قالب تفاهم‌نامه‌های مشترک در حال پیگیری است.

سه هزار درخت و نهال بود یا چهار هزار درخت و نهال در الیمالات، ۷۰ درخت بود یا کمتر و بیشتر در بهشهر! این گزاره‌ها از نظر جنگل‌شناسان بحث‌های فرعی است. مسئلهٔ اصلی از بین رفتن اکوسیستم است و ضربه‌ای که یا جبران نمی‌شود یا احیای آن نیاز به کوششی مضاعف با زمان‌بندی طولانی دارد.

سال ۱۳۹۶ وقتی طرح‌های گذشتهٔ جنگلداری متوقف شد، هنوز صحبت از طرح جدید در میان نبود. فرصت سه‌ساله‌ای داده شد تا طرح‌های جدید حفاظت از جنگل ارائه و اجرایی شود. در این میان دلیل اصلی توقف طرح‌های گذشته عدم برداشت چوب از جنگل بود، اما علاوه‌بر طرح برداشت چوب، سایر طرح‌ها هم متوقف شدند. همین مورد هم نقطه‌ای است که «نقی شعبانیان» معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، آن را اشتباه فاحشی بداند. او هرچند بر این نکته تأکید دارد که ممانعت از برداشت چوب جنگل‌های هیرکانی کار درستی بود، اما توقف تمامی طرح‌های جنگلداری تا تدوین طرح جدید را نادرست می‌داند. طرح جدید حدود دو سال بعد از تدوین قانون، یعنی در سال ۹۸ آغاز به کار کرد و علاوه‌بر تأکید بر حفظ عناصر اکولوژیکی جنگل، قرار شد تا مباحث اجتماعی و اقتصادی هم در آن جدی گرفته شود. این طرح به‌گفتهٔ شعبانیان به مرحلهٔ اجرایی، یعنی حضور کارشناسان جنگل در مناطق رسیده است. او در ادامهٔ این گفتگو به طرح دعوی شرکت‌های برداشت چوب علیه سازمان جنگل‌ها و تلاش برای تدوین طرح برای سایر جنگل‌های کشور هم پرداخته است. سوال اینجاست که آیا قرار است میراث هیرکانی را با کم توجهی در اختیار جماعتی مصلحت اندیش و منفعت گرا قرار دهیم؟ آیا آینده بینانسلی ما، قرار است قربانی منافع اقلیتی فرصت طلب و توجیه گر شود؟ آن‌ها از جنگل، تنها اسکناس می‌بینند و برداشت و تخریب. به ادعا‌ها و حرف‌های قشنگ شان نباید توجه کرد.

بعضی از قدیمی ترین درختان ایران(عموما از گونه هایسرو، ارس،چنار ،بنه ، بلند مازو و گردو)، قدمتی چند هزار ساله دارند و شاهد اتفاقات و دوران های تاریخی ، تغییرات اجتماعی و فرهنگی، تغییرات زیست محیطی و آب و هوایی بسیاری بوده‌اند. در ایران باستان، درختان با داشتن سه زندگي در نگاه انسان‌هاي نخستين قداست خاصی داشتند. اين سه زندگي شامل ریشه‌های درختان در زیر خاک که نمادی دنیای مردگان بود. تنه درختان شامل زندگی زمینی و شاخه‌های سر به فلك کشیده‌ي آنها كه نماد زندگاني آسماني بود. بنابراين درختان مانند ستونی زندگی بین زمین و آسمان‌ها را که جایگاه خدایان بود به هم پيوند مي‌دادند. براي همین درختان بلند، مقدس به شمار مي‌رفتند.بیش از ۲۰۰۰ نمونه درخت با عمر طولانی در ایران شناسایی و اطلاعات آنها در قالب میراث طبیعی ، ثبت شده‌است.

سال های سال است که میراث گرانبهای کشور در حوزه منابع طبیعی و جنگل ها دستخوش انواع اتش سوزی های مکرر عمدی و غیر عمدی شده و کشور فاقد ساخت، ساختار ، سازماندهی، تجهییزات تخصصی و نیروی انسانی متخصص برای مقابله با این معزل است. هر ساله خسارات های غیر قابل جبرانی به کشور وارد می شود با چند خبر رسانه ای و چند سر تکان دادن به تاسف مدیریتی ، بالا و پائین داستان بهم می اید. از مجلس کم توان یازدهم که قطع امید کرده ایم. از دیدگاه ما اگر بتواند خودش را برای این چند ماه هم سرپا نگهدارد، شاهکار کرده است. مجلسی که با افتخار به امثال ساداتی نژاد رای می دهد ذات درونی خودش را نشان داده و به راحتی قابل قضاوت است. سوال این است که چرا دادستان کل کشور ، روسای سه سازمان منابع طبیعی وزارت جهادکشاورزی، سازمان محیط زیست زیاست جمهوری و سازمان مدیریت بحران وزارت کشور را برای اخذ توضیحات و تشریح برنامه های هماهنگ و موثر نداشته برای مقابله با آتش، فرا نمی خواند؟ آقای اژه ای، سازمان بازرسی کل کشور در این حوزه ، مشغول چه کاری است؟ عزیزانمان تسبیه می چرخانند و منتظر واریز حقوق سرماه هستند؟ گویا نهیبی از جانب شما لازم است جناب قاضی القضات . این جماعت اداری را به حال خودشان بگذارید ، شعله گاز زیر چایی دم کشیده را هم پائین نمی کشند. جنگل های هیرکانی موضوع کم اهمیتی نیست که بتوان با مماشات از کنار ان گذشت، اگر لطف شما شامل حال ما نشود و ورود موثر حاکمیتی نکنید، بشکل کثیرالشاکی ورود حقوقی بر پایه جامعه مدنی می کنیم.

رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: عرصه‌های جنگلی و مرتعی و سایر عرصه‌های منابع طبیعی که جزو انفال عمومی کشور محسوب می‌شوند، براساس قانون سرمایه همه ملت ایران است که به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی، در اختیار سازمان منابع طبیعی قرار گرفته است و قطعا چنین عرصه‌هایی امکان وقف شدن ندارند.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تاکید بر این که هنوز با هجوم گونه‌های مهاجم در جنگل‌های هیرکانی مواجه نشده‌ایم، گفت: براساس برنامه زمان‌بندی کنونی، تا پنج سال دیگر تدوین طرح‌های تفصیلی برای تمام ۱۰۴ حوضه آبخیز عرصه‌های جنگلی شمال کشور به پایان خواهد رسید.

علی بناگر، رییس انجمن جنگلبانی ایران گفت که از عملکرد وزیر سابق "جهادکشاورزی" در منابع طبیعی مخصوصا جنگل‌های ایران راضی نبودیم. با انتخاب سرپرست فعلی نیز به بهبود وضعیت جنگل‌ها خوشبین نیستیم؛ مگر اینکه مسوول جدید "وزارتخانه جهاد کشاورزی" توصیه‌های متخصصین و مراجع علمی را بپذیرد و عزمی راسخ در جهت بهبود شرایط جنگل‌های ایران به کار برد که این، در وزارتخانه‌ای که برای "ماکارونی" ستاد ویژه تشکیل می‌دهد و به نابودی علنی جنگل‌های ایران بی تفاوت است بعید به نظر می‌رسد.

درختان جنگل‌های مازندران در معرض تهدید توسط عده‌ای سودجو قرار گرفته‌اند که با حذف درختان، زمین به دست می‌آورند. آنچه که مدت‌هاست در نواحی مختلف عرصه‌های جنگلی مازندران با آن مواجه هستیم، تصاحب زمین انگیزه سوء برای عده‌ای شده تا به خود اجازه دهند با آسیب زدن درخت به وسیله تَبر، کندن پوست درختان، آتش زدن تنه درخت، آسیب به ریشه و ساقه، افزودن مواد به خاک پای درخت، از وسعت حیات سبز کاسته و بر وسعت دارایی تصاحبی خود بی‌افزایند.

مافیای کثیف چوب و فشار پشت پرده برخی از سیاسیون سابق و نمایندگان سابق مجلس ( خصوصا در استان های شمالی) دارد کار دست منافع ملی و اکوسیستم آسیب دیده بینانسلی و میراثی کشور یعنی جنگل های هیرکانی می دهد. گویا با نوعی ابله بازی واقعی مواجه هستی. آقای وکیل و وزیر و مدیر، به چه کسی بگوییم که دست از سر درخت های پوسیده و کف افتاده جنگل های شمال بردارید. از ابتدای سال در خصوص طرح های آبدوغ خیاری چپاولگر هشدار می دهیم. اگر شنیده نشد، پته چند پیمانکار ، مدیر یک شهرستان و معاون یک اداره کل را بیرون می ریزیم. بشکل مستقیم از دو نماینده پیشین استان مازندران و خانواده پیمانکار آنها حرف خواهیم زد. خود دانید، اگر می صرفد و جرات دارید، بسم الله. شروع کردید، شروع می کنیم.با یکی به نعل زدن و یکی به میخ کوبیدن هم ره بجایی نخواهید برد. کاری نکنید که برای تجارت حدود 100 میلیارد تومانی، آبرو و حیثیتی ریخته شود که حداقل تاوان آن، باز شدن پرونده های کیفری است.

در هفته‎‌های اخیر انتشار بخشنامه عباسعلی نوبخت، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور خطاب به مسئولان ادارات کل منابع طبیعی استان‌های شمالی مبنی بر لزوم نشانه‌گذاری درختان شکسته، افتاده و پوسیده موجود در جنگل‌های هیرکانی و برنامه‌ریزی برای خروج این درختان از جنگل‌های شمال، موجب اعتراض بسیاری از کارشناسان علوم جنگل و دوستداران محیط زیست شده است. البته سازمان منابع طبیعی فعلا بدون توجه به این انتقادات، در حال نشانه‌گذاری درختان جنگلی است و اخیرا رئیس این سازمان در گفت‌وگویی اظهار کرده که براساس درخواست سازمان مدیریت بحران، اقدام به صدور این بخشنامه کرده است.

دکتر حسن احمدی استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران مدعی شده است که، در سال ۱۳۳۲ ایران و ترکیه ۱۸ میلیون هکتار جنگل داشتند اما اکنون وسعت جنگل‌های ایران به ۱۲ میلیون هکتار کاهش پیدا کرده و ترکیه جنگل‌های خود را به ۴۰ میلیون هکتار رسانده است.

بر اساس آمار‌ها روزانه مساحت قابل توجهی از جنگل‌های کشورمان کم می‌شود که بخش عمده‌ای از کاهش این مقدار از جنگل به خاطر قاچاق چوب توسط چوب خوار‌های قاچاقچی که همانند کرم‌های چوب خوار به جان جنگل افتاده اند رخ داده است. گردش مالی حداقل ۵۰۰ میلیارد تومانی قاچاق چوب باعث شده قاچاقچیان برای به سرقت بردن چوب جنگل‌ها روش‌های عجیب و غریب و البته وحشیانه‌ای را به کار ببندند.

احمد رحمانیان قائم مقام سازمان بازرسی کل کشور در نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی نسبت به طغیان برخی آفات و ورود خسارت به درختان در جنگل‌های هیرکانی شمال کشور هشدار داد.

با وجود اینکه جنگل‌های زاگرس نقش مهمی در حیات و ممات انسان و معیشت آن دارند، توجه زیادی به حفظ و نگهداری آن نمی‌شود و معضلات زیادی همچون چرای بی رویه دام، بهره برداری‌های صنعتی، تخریب پوشش گیاهی و... دامنگیر آن است چراکه به گفته کارشناسان نظارت کافی به وضعیت این اکوسیستم ارزشمند و نحوه بهره‌برداری از آن صورت نمی‌گیرد.