کشاورزی و محیط زیست - شيلات

با اطلاع رسانی‌های صورت پذیرفته توسط سمیه رفیعی نماینده مجلس و رئیس فراکسیون محیط زیست در روز جمعه ۱۲ بهمن ۱۴۰۳ در رسانه‌ها، در خصوص جلسه آقای عبدالعلی زاده در نهاد ریاست جمهوری بابت تداوم بخشی به صید ترال، نگرانی صیادان، فعالان حوزه محیط‌زیست و دوست‌داران منابع طبیعی و تنوع‌زیستی خلیج‌فارس درباره بازگشت کشتی‌های صید ترال چینی به آب‌های جنوب، بیشتر شده است. در چند سال گذشته صیادان صید ترال صنعتی به‌بهانه شکار برخی گونه‌های آبزی که در اعماق خاصی وجود داشتند، با کم توجهی به حریم‌های مشخص‌شده صیادی، اقدام به شخم‌زنی دریا می‌کردند و همین مسئله عاملی شد تا ذخایر آبزیان دریا‌های جنوب از جمله در استان هرمزگان از بین برود و معیشت صیادان این منطقه به مخاطره بیفتد. صیاد‌های بومی، محلی و خُرد نارضایتی‌هایی داشتند مبنی بر اینکه کشتی‌های بزرگ وارد محوطه صید آن‌ها که ۱۲مایل ساحلی بود می‌شدند و متاسفانه هر آنچه دریا داشت جارو می‌کردند و واقعا چیزی برای قایق‌های سنتی نمی‌ماند. مکرر گزارش شده که قایق به دریا رفته و، چون توان بیشتر از ۱۲مایل را ندارد که بخواهد برود، چیزی دستگیرشان نشده است. زمانی که صید ترال متوقف گردید شرط شد که اگر قرار است مجددا راه‌اندازی شود باید گزارش پایش را مجلس و سازمان محیط زیست داشته باشند. این وظیفه هم برعهده موسسه تحقیقات شیلات ایران گذاشته شد و بابتش هم بودجه اختصاص یافت و سازوکاری‌که خواستند انجام شد و پیگیری‌ها هم بود. سمیه رفیعی افزود که تا الان (با گذشت این همه سال) هنوز گزارشی نداریم که از وضعیت دریا و توان صید دریا بابت صید کشتی‌های صنعتی به ما داده باشند.

بیماری باکتریایی نکروز عفونی حاد هپاتوپانکراس که سال گذشته برای نخستین بار در ایران مشاهده شد، قدرت شیوع بالا داشته و موجب تلفات زیادی در مزارع میگو شده است. در استان بوشهر نیز ورود بیماری به استخرهای پرورش میگوی استان موجب چالش‌های اساسی برای تولیدکنندگان شده و ۲۵۰ کانون از ۳۴۵ کانون بیماری در کشور، در استان بوشهر وجود دارد. این بیماری برداشت میگو از استخرها را با کاهش چشمگیری روبرو نموده و به محصول میگو ۵۰ درصد استخرهای پرورشی خسارت وارد شده است. پیش بینی می شود که بیماری نکروز موجب کاهش هفت تا ۹ هزار تنی تولید میگوی پرورشی در استان بوشهر شود.سوال اینجاست که سازمان شیلات برای مقابله با بیماری و بیمه برای جبران خسارات وارده به پرورش دهندگان چه اقدامات پایه ای و اساسی را انجام داده اند؟

شاید بتوان میزان صادرات حدودا ۲۰ درصدی تولیدات داخلی محصولات شیلاتی را مبتنی بر عدد و رقم گمرک راست پنداری نمود و قابل قبول دانست. اما ادعای تولید یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصولات آبزیان را چه کسی با چه مکانیزمی تائید می‌کند. به فرض هم که این رقم درست باشد، چه میان از این حجم قابلیت خوراک مستقیم توسط انسان‌ها را دارد؟ شیلات مدعی مصرف سرانه ۱۴ کیلویی آبزان توسط شهروندان ایرانی (غیر از تهران که حدود ۸ کیلو ذکر شذه است) می‌باشد. آیا واقعا خانواده‌های ایرانی تائید می‌کنند که یک خانواده چهار نفره در حدود ۵۶ کیلو ماهی و میگو مصرف می‌کند؟ یعنی بطور متوسط هفته‌ای یک کیلو در کل سال؟ استراتژی‌های افزایش بهره وری هم در تولید ابزیان جای، اما و اگر دارد (کلی گویی و متناقض بودگی). بهره برداری پایه از منابع آبی و حفظ ذخایر دریایی، استفاده از دریا و همه کرانه‌های آن، افزایش بهره وری با تسهیل گری رسوخ دانش، استفاده از نانو حباب (آب‌های مغناطیسی و پودر پری بیوتیک به جای آنتی بیوتیک) و به‌کارگیری هوش مصنوعی و استفاده از انرژی خورشیدی؟ کسی که اندکی با ادبات شیلاتی آشنا باشد، می‌داند که سازمان اقدام به کلی گویی نموده است. ضمن تکریم اقدامات انجام شده و برنامه‌های سازمان شیلات، انتظار می‌رود که مدیران عزیز، از کلی گویی پرهیز نموده چرا که بنا بر اطلاعات دریافتی، رسانه‌ها و منابع عدیده‌ای بر وضعیت سازمان تمرکز نموده و اقدام به رصد منجر به طی رویه‌های نظارتی-بازرسی را دنبال می‌کنند.

اداره شیلات و محیط‌زیست دزفول به‌تازگی بیش از نیم‌میلیون ماهی چینی را در رودخانه دز رهاسازی کرده‌اند که باعث اعتراضات گسترده فعالان محیط‌زیست شده است. این اقدام به دلیل تهدید برای اکوسیستم بومی رودخانه مورد نقد قرار گرفته است.

چند روز پیش حکم سیدحسین حسینی رئیس سازمان شیلات، مجددا تمدید شد و ایشان تداوم مدیریت بر سازمان شیلات در دولت چهاردهم را نیز خواهند داشت. منتهی شنیدن خبر‌های انعکاسی از جانب ایشان با موضوع شیلات و امنیت غذایی، امنیت غذایی با تکیه بر آب، ارزان سازی و سهولت دسترسی به فرآورده‌های شیلاتی و .. در چهارمین کارگروه تخصصی شیلات و آبزیان ستاد هماهنگی امنیت غذایی سازمان شیلات ایران، تا اندازه‌ای دور از انتظار بود. سازمان شیلات بالغ بر ۳۰ سال است که ادعا و شعار ارزان سازی محصولات شیلاتی را دارد، عملکردتان کجاست؟ می‌دانید قیمت ماهی در میادین میوه و تره بار چند است و چند برابر قیمت مرغ می‌باشد؟ مصرف کننده عمده محصولات دریایی و آبزیان، کدام دهک‌های جامعه هستند و سازمان شیلات برای پنج دهک اول چه کاری کرده است؟ صحبت کردن با لباس اتو کشیده و فوکل آب شانه کرده، دردی از در‌های مردم را حل نمی‌کند جناب مدیر. شاید وقت آن باشد که از آقای حسینی بپرسیم، سازمان شیلات در دوره تصدی مدیریتی شما در دولت‌های سیزدهم چهاردهم (از دوره ساداتی نژاد معلوم الحال تا نیک بخت و نوری قزلجه)، چه اقدامی برای پنج دهک پائین جامعه انجام داده است (حساب اشتغال ماهیگیران خرد را جدا کنید و به سایر مصادیق بپردازید).

در حالی که اهالی شیلات و آبزی پروان کشور به‌خصوص استان‌های ساحلی از عدم توجه و اقبال سرمایه گذاران به مقوله سرمایه گذاری در این زمینه می‌نالند، رییس سازمان شیلات از افزایش سرمایه‌گذاری در رشته شیلات و آبزیان خبر داده است و گفته: مطابق راهنمای سرمایه‌گذاری که در سایت سازمان شیلات موجود است، حجم سرمایه‌گذاری به ۱۱ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان رسید و امسال حجم سرمایه‌ها به ۱۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید که این امر نشان از وجود ظرفیت‌ها در حوزه آبزی‌پروری دارد؟ وی از برنامه‌ریزی سازمان شیلات ایران برای ورود ۱۲۵ هزار تن از ماهیان ریز که در سبد صید وجود دارد برای تبدیل آن‌ها به غذا‌های آماده و ارزان به سفره مردم خبر داد و بیان داشت که ماهیانی که قابلیت خوراک انسانی ندارند نیز تبدیل به پودر ماهی خواهند شد. سوال قابل طرح از ریاست محترم شیلات ایران این است که واسطه‌ها حذف شده‌اند، برنامه‌ها پیاده‌سازی شده است و در نهایت ارزان‌سازی آبزیان صورت گرفته و.. آیا در چنین شرایطی رسانه‌ها می‌توانند به صراحت از مقوله ارزان سازی ماهی و گوشت سفید حرف بزنند؟!

این روزها صیادان فعال در عرصه صید و صیادی در غرب هرمزگان، بوشهر و خوزستان، در نگرانی بازگشت کابوس صید ترال به سرمی‌برند؛ زیرا که شنیده‌ها حاکی از تلاش‌های سازمان شیلات برای بازگشت این صید آبزیان‌سوز به دریاست. بر اساس یک سند، شیلات هرمزگان به تازگی تلاش ها برای احیای این موضوع پرتنش را شدیدتر کرده است. متولی حوزه آبزیان هرمزگان ضمن نوشتن از معاون سازمان شیلات در تهران دعوت کرده است برای حضور در نشست ویژه ای با همین موضوع به هرمزگان سفر کند.

رییس مرکز تحقیقات آرتمیای موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور از اجرای طرح بومی‌سازی تکثیر شاه میگوی آب شیرین با هدف بازسازی ذخایر و توسعه پرورش محصولات صادراتی شیلاتی خبر داد.

سیدحسین حسینی رییس سازمان شیلات در نشست تقدیر از نمونه های دریانوردی بیان داشت که برای بهره‌برداری پایدار از دریا ضرورت دارد که میزان فعالیت و برداشت از آن برپایه توصیه‌هایی باشد که حاصل تحقیقات محققان شیلاتی است. وی تاکید خاصی بر خودگردانی کانون ها و جوامع صیادی داشته است. معاون وزیر و رئیس سازمان شیلات ایران در این نشست از سه دریانورد نمونه شیلاتی به نام‌های صادق دریس صیاد نمونه منطقه هندیجان در استان خوزستان، اردشیر آب خاک دوست از استان گیلان و همچنین عبدالصمد صالحی گوری از استان هرمزگان تقدیر کرد.

معاون وزیر جهاد گفت: تولید محصولات شیلات با رشد ۵.۸ درصدی نسبت به ۲ سال گذشته به یک میلیون و ۴۰۷ هزار تن رسیده است( حدود سه درصد رشد سالیانه). بنابر آمار سال گذشته ۲۱۰ هزار تن آبزیان با ارزآوری ۱۵۰ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر ش( یک هفتم کل تولیدات داخلی). در سال ۱۴۰۳ ، برنامه ریزی برای ماهی دار کردن ۱۵ هزار چاه کشاورزی با براورد تولید ۱۰۰ هزار تن ماهی صورت پذیرفته، کمااینکه در سال های گذشته بیش از ۱۱ هزار چاه کشاورزی را ماهی دار کردیم که از این محل ۸۰ هزار تن ماهی تولید شد. توسعه تولید میگو در شهرک های کشاورزی و ارتقا سطح مکانیزاسیون در فعالیت های شیلاتی و آبزی پروری، از دیگر اولویت های سازمان شیلات است.

بررسی ها نشان می دهد که در طول برنامه ششم و هفتم توسعه، در بخش‌های صید و صیادی و آبزی پروری سیاست‌هایی همچون بازسازی ذخایر و ایجاد زیستگاه‌های مصنوعی، صید فرا سرزمینی، فعال سازی بنادر، افزایش بهره وری، توسعه آبزی پروری خرد و دو منظوره و استفاده از منابع آبی مطمئن دریایی مد نظر سازمان شیلات بوده است.در سال ۱۴۰۲ آمار صید به میزان ۷۷۱ هزار تن انواع آبزیان در سواحل شمال، جنوب و آب‌های دور و بین المللی گزارش شده است.ساخت و راه اندازی اولین کشتی پشتیبان در داخل کشور، تصویب تامین سوخت مورد نیاز برای توسعه ناوگان صید فراساحلی در برنامه هفتم توسعه، تولید و رهاسازی ۴۵۰ میلیون قطعه انواع بچه ماهی و میگو درسال ۱۴۰۳ در منابع آبی که در مقایسه با متوسط پنج ساله از رشد ۲۴ درصدی برخوردار است، ساخت و نصب بیش از ۵۰۰۰ سازه بتنی به عنوان زیستگاه مصنوعی آبزیان که از افزایش ۵۰ درصدی در دولت سیزدهم برخوردار بود و احداث ۵ مرکز تکثیر جدید برای بازسازی ذخایر آبزیان که از افزایش ۳۱ درصدی نسبت به ابتدای دولت سیزدهم برخوردار بود از دیگر اقدامات و دستاورد‌های بخش صید و صیادی سازمان بوده است.

استان هرمزگان با وجود بالغ بر ۳۵ هزار نفر صیاد و چهار هزار و ۵۰۰ فروند شناور صیادی در استان به عنوان قطب صید و صیادی کشور مطرح می باشد. با وجود این حجم استعداد، بنظر می رسد که توجه کافی به جامعه صیادی استان صورت نپذیرفته و بطور پیوسته شاهد وجود حاشیه هایی نظیر لایروبی بنادر صیادی، سخت و زیان آور محاسبه شدن بیمه صیادان، ارتقای ساماندهی و انضباط بخشی صید و صیادی، مقابله با صید غیر مجاز، تخصیص مجوز صید به استان، مجهز نمودن بنادر صیادی استان به شناور آتشخوار، ارتقای خدمات دهی به جامعه صیادی در بنادر صیادی و غیره هستیم. حال بحث معطل گذاشتن یکساله صدور مجوز و ورود مستقیم دولت و تهدید غیرمستقیم صیادان مطرح شده است.

مدیر کل دفتر امور صید و صیادی سازمان شیلات ایران، گفت: پس از گذشت بیش از ۲۰ سال از ورود مهاجم شانه دار و از بین رفتن ذخایر کیلکا، به دنبال سیاست‌های مدیریت محور سازمان شیلات ایران موفق شدیم شرایط پایداری از ذخایر کیلکاماهیان دریای خزر داشته باشیم.

گویا دستگاه نظارتی و حتی رسانه فعال در کشور نداریم که مدیران دولتی ارتزاق کننده از بیت المال و حقوق بگیر مردم، اینگونه تخیلی صحبت می کنند. مدیرعامل محترم سازمان شیلات از تلاش برای صادرات دو میلیارد دلاری صحبت می کند. برنامه ات کجاست ؟ با چه تضمینی این برنامه را اجرا می کنی؟ تا کی تحقق پیدا می کند؟ اگر تحقق پیدا نکرد ،اتهام جرمت چگونه تعریف می شود؟ آقای مدیرعامل، واقع گرایی اصل اول برنامه ریزی است.

مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی های صیادی ایران، اظهار کرد: حدود ۱۲هزار فروند شناور در کشور وجود دارد که ۸ هزار فروند آن قایق و ۴ هزار فروند لنج و کشتی است و در حال حاضر تمامی شناورها بیمه هستند زیرا در صورت عدم وجود بیمه، مجوز صید صادر نمی شود.

یعقوب دوجی مدیرعامل اتحادیه‌ی سراسری تعاونی‌های صیادی ایران گفت: صیادان در حال حاضر همان ۲۷درصد کامل را پرداخت می‌کنند که این مبلغ بیمه برای صیادان بسیار سنگین است. امروز چیزی حدود ۷۰درصد از صیادان توان پرداخت حق بیمه خود را ندارند و نمی‌توانند از مزایای بیمه بهره‌مند شوند.

اکثر مزارع پرورش میگو بخصوص مزارع تیاب و بندرعباس دچار تلفات شدید بعضا تا ۱۰۰ درصد گردیده و اکنون تمامی لارو‌ها (بچه میگو) بابت بیماری سندروم مرگ زودرس (AHPND) در حال تلف شدن هستند. دامپزشکی نیز برای این که زیر سوال نرود مکررا ً آزمایشات مرتبط را به صورت مخفیانه انجام داده و آزمایشگاه‌های خصوصی را از هرگونه آزمایش منع کرده که مبادا عدم مشکل در مولد‌های داخلی و منفی شدن آزمایشات آن‌ها بر ملا شده و سودجویی و انحصاری کردن خرید مولد توسط مراکز تکثیر را از دست بدهند.

سمیه رفیعی رئیس کمیسیون فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی گفت: متاسفانه تمامی طرح‌ها در حوزه شیلات چه در زمینه ماهی‌های گرمابی و ماهی‌های سردابی مورد شکست قرار گرفته است و نتوانستیم به شکل درست و اصولی این طرح‌ها را پیش بریم؛ در نتیجه یک آورده مناسبی در صنعت شیلات به وجود نیامده است.

رئیس سازمان شیلات ایران گفت: میزان صادرات شیلاتی در سال ۱۴۰۰ را ۱۶۰ هزار تن به ارزش ۵۵۶ میلیون دلار اعلام کرد و افزود: برنامه ریزی ما این است که با ظرفیتی که ایجاد شده صادرات این بخش به یک میلیارد دلار برسد.

علی اکبر خدایی رئیس اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران گفت: سال ۱۴۰۰ در مجموع ۵۷ هزار تُن میگوی پرورشی تولید شد و این در حالی است که سال ۹۹، ۴۷ هزار تُن میگو تولید شده بود. پیش بینی می‌شود که تولید میگو در سال ۱۴۰۲ حداقل ۷۰ هزار تُن باشد.