شعارسال: یک دهه بعد از هجوم ماهی تیلاپیای آفریقایی به رود‌ها و تالاب‌های خوزستان، حالا نوبت به ماهیان چینی رسیده است. گونه‌های غیربومی که طبق ماده ۳ قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور ممنوعه است، اخیراً در رودخانه دز، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های شمال خوزستان، رهاسازی شده‌اند. آن‌طور که برخی کارشناسان محیط‌زیست این واقعه را «ترور بیولوژیک رودخانه دز» توصیف کرده‌اند. اوایل آبان‌ماه بود که اداره شیلات با همراهی اداره محیط‌زیست دزفول بیش از نیم‌میلیون بچه‌ماهی چینی را در رودخانه دز رهاسازی کرده که اعتراض فعالان محیط‌زیست را به دنبال داشت. سید محسن رضازاده عضو انجمن محیط زیستی کنکاج دزفول می‌گوید: «هشت انجمن محیط زیستی خوزستان در اعتراض به رهاسازی ماهیان غیربومی در رودخانه دز، در حال تنظیم شکوائیه با عنوان تخریب محیط‌زیست و بوم‌شناسی رودخانه دز در مراجع قضایی هستند تا به دادستان دزفول و دادستان مرکز استان ارائه دهند.»

نمایش مدیران با بچه‌ماهی‌های چینی

ماجرا از زمان انتشار تصاویر و استوری‌های کمیته آفرود دزفول در اینستاگرام افشا شد. این کمیته به‌عنوان پشتیبان برنامه، از رهاسازی ۲۵۰ هزار قطعه بچه‌ماهی «بیگ هد» و «سیلور» در چند نقطه از رودخانه دز با همکاری ادارات شیلات و محیط‌زیست دزفول خبر داد. بعد از آن بود که مسعود نوری‌پور رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست دزفول در پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان گزارش داد که «پنجمین مرحله رهاسازی ماهیان در رودخانه‌های دزفول انجام شده و ۵۶۰ هزار قطعه بچه‌ماهی از گونه‌های «کپور نقره‌ای» و «بیگ هد» از مرکز تکثیر و پرورش آبزیان شهید ملکی استان از سوی اداره شیلات و با هماهنگی این اداره و حضور بخشداران، دهیاران، جامعه محلی و شهروندان علاقه‌مند، در دو حوزه شهرستان شامل سد عجیرب واقع در بخش چغامیش و پایین‌دست سد تنظیمی علی کله در رودخانه دز رهاسازی شده است.»

رضازاده گونه‌های بیگ هد و کپور نقره‌ای را ماهیان غیربومی و مضر و رهاسازی آن‌ها در آب‌های داخلی را غیرقانونی می‌داند: «اعتراض ما به‌خاطر رهاسازی این ماهیان ممنوعه در رودخانه دز و انشعابات آن است. این ماهی‌ها از تخم یا بچه‌ماهی‌های بومی تغذیه می‌کنند. علاوه بر این منابع تغذیه ماهیان بومی را هم مصرف می‌کنند و باعث نابودی ماهیان بومی می‌شوند. تکثیرشان زیاد است؛ اما اندازه آن‌ها بزرگ نمی‌شود و برای صید هم مناسب نیستند. درحالی‌که شیلات می‌گوید با این کار می‌خواهد ذخایر ماهیان را برای کمک به درآمد و معیشت مردم محلی بیشتر کند. این مسئله برای کل استان آسیب‌زاست، باتوجه‌به اینکه رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان همانند شبکه به هم متصل هستند، این ماهیان نهایتاً همه منابع آبی استان را آلوده می‌کنند و حتی به منابع آبی عراق و ترکیه هم سرایت خواهد کرد.»

رهاسازی ماهیان در رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان باوجود انتقادات بسیار جزو برنامه‌های همیشگی شیلات بوده؛ اما این اولین‌بار است که رهاسازی ماهی غیربومی به‌صورت رسمی اعلام شده. بااین‌حال بعد از بالاگرفتن اعتراضات، اداره محیط‌زیست دزفول در پاسخ به پیگیری فعالان مدنی گفت که مجوزی نداده؛ اما تصاویر منتشر شده از مراسم در اینستاگرام و پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل محیط‌زیست خوزستان نشان می‌دهد که رئیس اداره دزفول هم در برنامه حضور داشته، مسئله‌ای که خشم کنشگران محیط‌زیست را بیشتر کرده است. آن‌طور که رضازاده می‌گوید: «اداره شیلات دزفول در ابتدا منکر گونه‌های غیربومی شد و رئیس اداره محیط‌زیست دزفول مدعی شد که نمی‌دانستیم چنین ماهی قرار است رهاسازی شود. این در حالی است که اداره محیط‌زیست متولی بررسی و نظارت بر رهاسازی است و بدون نامه و مشخص‌شدن نوع و تعداد و محل رهاسازی نباید مجوزی بدهند.»

توضیح یا توجیه؟

باوجود پیگیری خبرنگار، اداره کل شیلات خوزستان حاضر به پاسخگویی نشد؛ اما بهروز قوامی رئیس اداره شیلات دزفول در گفتگو با ایرنا رهاسازی بچه‌ماهی در رودخانه دز را با نظارت و تایید اداره محیط‌زیست دزفول عنوان کرده است و گفته «طی صورت‌جلسه امضا شده در تاریخ ۲۱ شهریورماه ۱۴۰۳ بین اداره کل حفاظت محیط‌زیست و شیلات خوزستان، اعلام شد رهاسازی تمام ماهیانی که در مرکز شهید ملکی پرورش می‌یابند در منابع آبی خوزستان بلامانع است.»

داوود میرشکار مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، صدور مجوز برای رهاسازی ماهی غیربومی در رودخانه دز را رد می‌کند: «اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان برای رهاسازی ماهی در طبیعت بخصوص در اکوسیستم‌های حساس ضوابطی دارد که طبق آن شیلات فقط مجاز به رهاسازی گونه‌های بومی است. رئیس اداره محیط‌زیست دزفول مجوزی برای رهاسازی بچه‌ماهی در رودخانه دز نداده و همان مجوزی که ما قبلاً دادیم را اجرا کرده است.»

باوجود گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، میرشکار نسبت به گونه‌های رهاسازی شده در رودخانه دز اظهار بی‌اطلاعی می‌کند: «هفته گذشته در مکاتبه‌ای از اداره شیلات استعلام کردیم و خواستیم که اعلام کنند چه نوع گونه‌هایی رهاسازی شدند که هنوز پاسخی داده نشده. حالا اداره شیلات باید پاسخگو باشد که این بچه‌ماهی‌ها بومی بوده یا نه. بعد از دریافت پاسخ شیلات ما بررسی می‌کنیم و اگر کوتاهی از هر طرف بوده برخورد قضایی یا انضباطی می‌شود.»

او می‌گوید: «آقای نوری (رئیس اداره محیط‌زیست دزفول) اطلاعی از نوع گونه‌ها نداشته و اسامی که در برنامه شنیده را عنوان کرده. اگر می‌دانستند ماهی غیربومی است نباید اجازه می‌دادند و باید نظارت می‌کردند. از ایشان هم خواستیم مستندات بدهند، مستندی نداشتند و فقط همان‌جا اسم ماهی‌ها را شنیدند.»

گونه‌های مهاجم؛ ممنوع

اصغر عبدلی عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی: وقتی رودخانه دز مورد هجوم گونه غیربومی و مهاجم تیلاپیا به‌عنوان یک مهمان ناخوانده قرار گرفته است نباید دو مهمان ناخوانده چینی دیگر، آن هم به تعداد چند صدهزار اضافه کرد

اصغر عبدلی عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و نویسنده کتاب‌های راهنمای میدانی ماهیان آب‌های داخلی ایران و اطلس ماهیان آب‌های داخلی ایران در گفتگو با پیام‌ها، دو گونه ماهی رهاسازی شده در رودخانه دز را جزو فهرست گونه‌های مهاجم عنوان کرد که پیش‌ازاین از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست در روزنامه رسمی اعلام شده: «طبق قانون حفاظت از تالاب‌ها و آیین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل‌جبران تالاب‌ها واردکردن گونه‌های غیربومی به تالاب‌هایی که در پیوست اعلام شده ممنوع است که منطقه حفاظت شده دز هم در این فهرست قرار دارد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که یک کار غیرقانونی انجام شده است.»

عبدلی می‌گوید: «رهاسازی گونه‌های غیربومی به هر محیط طبیعی بر خلاف اصول علمی، محیط زیستی و اکولوژیکی است. این کار روابط اکولوژیک بین گونه‌های آبزی رودخانه‌ها که در طی هزاران سال شکل‌گرفته را بر هم می‌زند. مخصوصاً که دوگانه ماهی کپور چینی به نام‌های فیتوفاگ و سرگنده (بیگ هد) مشخص شده که باعث برهم‌زدن شبکه غذایی اکوسیستم‌های آبی می‌شود. البته حتی اگر محل رهاسازی کپور ماهیان چینی کمی بالاتر یا پایین‌تر از منطقه دز باشد؛ چون رودخانه جریان دارد ماهیان جابه‌جا می‌شوند.»

به گفته او، «همراه با این ماهیان یقیناً گونه‌های غیربومی دیگری هم وارد رودخانه می‌شود این مورد در ده‌ها مطالعات قبلی به اثبات رسیده است. این ماهیان غیربومی که شیلات تکثیر کرده و در استخر پرورش داده شده‌اند می‌توانند انگل‌ها و بیماری‌هایی را به ماهیان بومی منتقل کنند که این موارد نیز در مطالعات مختلفی به اثبات رسیده است.»

تجربه تلخ تیلاپیا

رئیس اداره محیط‌زیست دزفول گفته است: «اداره شیلات از ابتدای سال جاری تاکنون و طی پنج مرحله حدود ۱.۵ میلیون قطعه بچه‌ماهی در رودخانه‌های شهرستان باهدف بازسازی ذخایر آبزی و ژنتیکی رودخانه و کمک به معیشت جامعه صیادان مجاز و بومی منطقه رهاسازی کرده است.» این خبر برای خوزستان که از اوایل دهه ۹۰ آلوده ماهی مهاجم «تیلاپیا» ست نگران‌کننده است. شورای پدافند غیرعامل خوزستان، در سال ۱۳۹۵ تیلاپیا را به‌عنوان یکی از تهدیدات زیستی خوزستان معرفی کرد و مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش اردیبهشت ۱۴۰۱، گسترش ماهی تیلاپیا در رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان را «تجربه تلخ و یک فاجعه» معرفی کرده است.

عبدلی استاد دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: «وقتی رودخانه دز مورد هجوم گونه غیربومی و مهاجم تیلاپیا به‌عنوان یک مهمان ناخوانده قرار گرفته است نباید دو مهمان ناخوانده چینی دیگر، آن هم به تعداد چند صدهزار اضافه کرد. جای تعجب است چگونه اداره محیط‌زیست اجازه چنین کاری را به شیلات می‌دهد؟! از همه جالب‌تر هدف از این کار بازسازی ذخایر آبزی و ذخایر ژنتیکی بیان شده است؛ این در حالی است که رهاسازی گونه‌های غیربومی مهاجم به رودخانه دز نه‌تن‌ها بازسازی ذخایر نیست؛ بلکه نابودی ذخایر آبزیان بومی و ارزشمند تحت‌فشار این رودخانه مهم است. بدترین قسمت این اقدام مخرب این است که ذخایر ژنتیکی منحصربه‌فرد این رودخانه را با دست خودمان با شعار بازسازی ذخایر، معیشت مردم و حفظ ذخایر ژنتیکی به سمت انقراض و نابودی سوق می‌دهیم! این شعار‌ها مربوط به ده‌ها سال قبل بود. اکوسیستم‌های آبی میهن عزیزمان دیگر تحمل این برخورد‌های غیرعلمی و مخرب را ندارد. جای کپور ماهیان چینی پرورشی در استخر‌های خاکی است، نه در تالاب و رودخانه! به‌راستی که از ماست که بر ماست!»

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پیام ما، تاریخ انتشار: 13آذر1403، کدخبر:120652، payamema.ir