شعار سال: در چند سال اخیر اظهار نظر‌های مختلفی در مورد میزان فرسایش خاک و نرخ این فرسایش در کشور و مقایسه آن با میانگین جهانی شده است.با وجود آنکه میزان فرسایش خاک در ایران به طور قابل توجهی بیشتر از میانگین جهانی است،گزارش‌های مختلف ارقام متفاوتی ارائه می‌دهند. دلیل آن چیست؟ با وجود آنکه میانگین جهانی فرسایش خاک حدود ۲.۲ تا ۵ تن در هکتار در سال است. در ایران، این عدد به ۱۶.۵ تا ۲۴ تن بر هکتار در سال می‌رسد، که به معنای فرسایش ۵ تا ۷ برابر بیشتر از میانگین جهانی است. میزان فرسایش خاک نسبت به میانگین جهانی به گفته افراد مختلف را می توان در ادامه متن دنباله گیری کرد.
*** صفدر نیازی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی: ۵ تا ۶ برابر
*** حمید نوری، دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی: ۶برابر
*** حسن وحید، معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری: ۲برابر
*** محمد درویش، فعال محیط زیست: ۸ برابر
*** علی مریدی، مدیر دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست: ۴ تا ۵ برابر
*** مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: ۷ برابر
*** وزیر پیشین جهاد کشاورزی: ۳ برابر
*** انجمن آبخیزداری ایران: ۸ برابر
*** شینا انصاری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست: ۷ برابر

آیا میزان استانداردی برای فرسایش خاک داریم؟
میانگین جهانی نرخ فرسایش خاک حدود ۲ تا ۵ تن در هکتار در سال برآورد می‌شود، اما این مقدار بسته به عواملی مانند نوع استفاده از زمین، شرایط اقلیمی و توپوگرافی متغیر است. برای مثال، مناطقی که در آن‌ها کشاورزی فشرده یا جنگل‌زدایی انجام می‌شود، نرخ‌های بسیار بالاتری از فرسایش را تجربه می‌کنند.

نرخ استاندارد یا طبیعی فرسایش خاک چیست؟
مفهومی به نام نرخ طبیعی فرسایش وجود دارد که به میزان فرسایش خاک بدون تأثیر فعالیت‌های انسانی اشاره دارد. این نرخ معمولاً بسیار پایین‌تر بوده و در حدود ۰.۱ تا ۰.۵ تن در هکتار در سال است. این مقدار نشان‌دهنده سطحی است که در آن فرسایش خاک با فرآیند‌های طبیعی تشکیل خاک، متعادل می‌شود.

نرخ فرسایش قابل تحمل (TER):
در بسیاری از سیستم‌های مدیریت کشاورزی و زیست‌محیطی، حداکثر نرخ فرسایشی که بدون از دست دادن بهره‌وری بلندمدت خاک می‌تواند رخ دهد را به عنوان «نرخ فرسایش قابل تحمل» تعریف کرده‌اند. این نرخ بسته به نوع خاک، اقلیم و استفاده از زمین متفاوت است، اما معمولاً بین ۱ تا ۱۰ تن در هکتار در سال قرار دارد. این محدوده تضمین می‌کند که بازسازی طبیعی خاک، می‌تواند فرسایش را در طول زمان جبران کند.

چالش‌های جهانی و فرسایش خاک:
فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی، جنگل‌زدایی و شهرنشینی به‌طور چشمگیری نرخ فرسایش را افزایش داده‌اند و اغلب این مقادیر از حد قابل تحمل فراتر می‌رود. به عنوان مثال، در برخی مناطق ایران، نرخ فرسایش خاک به ۱۶ تا ۲۴ تن در هکتار در سال می‌رسد که بسیار بالاتر از میانگین جهانی است و منجر به تخریب جدی محیط زیست می‌شود.
بر اساس پژوهشی که شاهین محمدی، حمیدرضا کریم‌زاده و میثم علیزاده در سال ۹۷ در نشریه اکوهیدرولوژی با عنوان (ارزیابی فرسایش خاک با استفاده از مدل RUSLE و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)) منتشر کرده‌اند، میزان فرسایش خاک سالانه کشور به طور متوسط ۲۴ تن در هکتار (۴ میلیارد تن در سال) است. همچنین عامل طول و شیب با تأثیر ۶۶ درصد بیشترین سهم را در فرسایش خاک دارد. این مطالعه نشان می‌دهد که کاهش فرسایش خاک مستلزم مدیریت صحیح منابع طبیعی، اصلاح شیوه‌های کشاورزی و جلوگیری از تخریب اراضی است. فرسایش خاک تأثیرات منفی قابل توجهی بر کیفیت آب، کاهش بهره‌وری خاک و کاهش سطح کشت دارد. بر اساس نظر این محققان میانگین جهانی فرسایش خاک ۲.۴ تن در هر هکتار در سال و نرخ استاندارد و طبیعی فرسایش خاک ۱.۴ تن در هکتار است.

توضیحات تکمیلی برای بهره برداری بیشتر از خبر:
خاک (Soil) مخلوطی از مواد معدنی، مواد آلی، گازها، مایعات و ارگانیسم‌ها است که در کنار هم حیات را امکان‌پذیر کرده‌اند. خاک‌ها منبع حیاتی بیشتر مواد غذایی ما هستند. با توجه به ارتباط مستقیم خاک با گیاهان و درختان، مدیریت پایدار خاک یک اولویت طبیعی برای بخش کشاورزی و جنگل‌داری است. خاک همچنین سایر خدمات مهم اکوسیستم مانند تصفیه آب و چرخه مواد مغذی، تنظیم آب و هوا و جلوگیری از سیل را ارائه می‌دهد. مدیریت پایدار خاک برای تولید مواد غذایی در صنایعی مانند آبزی پروری و ماهی‌گیری و همچنین برای بخش‌های محیط زیست و بهداشت از اهمیت بالایی برخوردار است. بدنه خاکی کره زمین که پدوسفر خوانده می‌شود، چهار وظیفه اصلی دارد: محیطی برای رشد گیاهان است، محیطی برای جمع‌آوری، تأمین و تصفیه آب است، اصلاح‌کننده دمای هوا است و زیستگاه ارگانیسم‌ها است. خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل می‌شود و بعد بر اثر فرسایش و قرار گرفتن در نزدیکی سطح زمین به صورت ذرات ریز (ماده‌منشأ) در می‌آید. مواد آلی هم با مواد غیر آلی (ذرات سنگ، مواد معدنی و آب) مخلوط می‌شوند تا خاک تشکیل شود.

۹۵ درصد مواد غذایی انسان وابسته به خاک است و تا سال ۲۰۵۰، حدود ۶۰ درصد به غذای بیشتر نیازمندیم و باید مدیریت خاک داشته باشیم. در زمینه فرسایش نسبت به دنیا وضعیت خوبی نداریم و میزان فرسایش در ایران هفت برابر میانگین جهانی است بنابراین افزایش آگاهی و حمایت اجتماعی برای حفظ خاک ضروری است. این در حالی است که تنوع زیستی، کشاورزی حفاظتی، جلوگیری از فرسایش، افزایش ماده آلی و مدیریت پایدار خاک از جمله موضوعاتی است که در قانون برای حفاظت از خاک آمده است.

روز جهانی خاک (WSD) هر ساله در ۵ دسامبر به عنوان ابزاری برای تمرکز بر اهمیت خاک سالم و حمایت از مدیریت پایدار منابع خاک برگزار می‌شود. این روز با هدف افزایش آگاهی از اهمیت حفظ اکوسیستم‌های سالم و رفاه انسان از طریق پرداختن به چالش‌های رو به رشد در مدیریت خاک، مبارزه با از دست دادن تنوع زیستی خاک، افزایش آگاهی از خاک و تشویق دولت‌ها، سازمان‌ها، جوامع و افراد در سراسر جهان به تعهد به پیشرفت فعالانه برای حفاظت از سلامت خاک است.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون