شعار سال:به اعتقاد محققان، تشکیل 5/2سانتی‌متر خاک حداقل به یک‌هزار سال زمان نیاز دارد و این درحالی است که روند فرسایش خاک در دنیا بین سه تا پنج‌ تن در هکتار است که این رقم در کشور ما 15تن در هکتار محاسبه شده و میزان فرسایش خاک در چهارمحال‌وبختیاری در برخی مناطق حدود 25تن در هکتار نیز می‌رسد. این نرخ فرسایش بیش از حد قابل‌ تحمل فرسایش بوده و این امر موجب شده که در برخی مناطق به‌طور کلی خاک از دست برود که در این شرایط میزان جذب رطوبت خاک کاهش یافته است و در زمان وقوع سیل، سیلاب به‌جای جذب در زمین به رواناب تبدیل شود.
 
در کشور ما متأسفانه آن‌چنان که باید به مسأله حفظ خاک توجه ویژه‌ای نشده، این درحالی است که آب بدون خاک هیچ تأثیری در افزایش تولید و رونق ندارد. فرسایش خاک می‌تواند یک روند آرام و بدون اثرمشخص باشد یا یک روند سریع داشته باشد که آسیب جدی به خاک بزند. در سال‌های اخیر طبق گفته کارشناسان روند فرسایش خاک در کشور، به‌ویژه در استان چهارمحال‌وبختیاری روند صعودی به خود گرفته است. استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی و سموم و شیوه‌های نادرست دفن زباله سبب می‌شود که خاک‌های کشور آلوده شود و این موضوع ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارد.
 
این مسأله ممکن است در کاهش پتانسیل تولیدات کشاورزی، آسیب شبکه‌های زهکشی و کاهش کیفیت آب‌های سطحی نمود خود را نشان دهد.
 
روند فرسایش خاک در ایران 15تن در هکتار محاسبه شده است
 
معاون آبخیزداری اداره ‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال‌وبختیاری درخصوص روند فرسایش خاک در جهان به ایسنا اظهار کرد: روند فرسایش خاک در دنیا بین سه تا پنج‌ تن در هکتار است که این رقم در کشور ما 15تن در هکتار محاسبه شده.
 
علی‌محمد محمدی در ادامه با بیان این‌که نرخ فرسایش خاک در چهارمحال‌وبختیاری در برخی مناطق حدود 25تن در هکتار است، عنوان کرد: یکی از دلایل عمده بالا بودن نرخ فرسایش خاک در این استان توپوگرافی و شیب بلند بوده، همچنین از بین رفتن پوشش گیاهی نیز تأثیرگذار است.
 
محمدی افزود: یکی از راهکارهای اصلی برای جلوگیری از فرسایش خاک ایجاد پوشش گیاهی و اجرای عملیات‌های آبخیزداری و آبخوانداری است؛ اقدماتی نظیر جنگل‌کاری، مرتعداری، ذخیره نزولات آسمانی، احداث بندهای خاکی، سنگی ملاتی، شیب‌بندی ارتفاعات و... در حفظ خاک بسیار مؤثر است.
 
معاون آبخیزداری اداره ‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال‌وبختیاری با بیان این‌که در استان با مشکل تنش آب و خاک مواجهیم، گفت: شاید بتوان کمبود بارش‌ها را از راه‌هایی مانند شیرین‌کردن و انتقال آب جبران کرد، اما تشکیل یک سانتی‌متر خاک بنا بر جنس سنگ بین 200 تا یک‌هزار سال به‌طول می‌انجامد.
 
وی تأکید کرد: خشک‌سالی‌های اخیر، تغییر اقلیم، کاهش پوشش گیاهی در مراتع و جنگل‌ها به‌علت چرای بی‌رویه دام، شخم و شیار و قطع درختان موجب فرسایش خاک می‌شود.
 
نقشه خاک در چهارمحال و بختیاری وجود ندارد
 
یک‌ استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد درخصوص مسأله فرسایش خاک در چهارمحال با بیان این‌که مسأله فرسایش خاک یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در کشور است، اظهار کرد: چهارمحال و بختیاری سرچشمه رودخانه‌هایی ازجمله کارون، زاینده‌رود و دز است و بخش مرکزی و جنوب‌غربی کشور را سیراب می‌کند و به‌نوعی این رودها منبع تغذیه خلیج‌فارس نیز محسوب می‌شوند.
 
مهدی نادری ادامه داد: در یک تعریف کلی فرسایش خاک به جابه‌جایی ذرات خاک از یک منطقه و رسوب در پایین‌دست اطلاق می‌شود و معمولاً اگر این عمل به‌صورت طبیعی رخ دهد، مشکلی را ایجاد نمی‌کند، اما اگر این کار بیش از حد استاندارد باشد، می‌تواند تبعاتی را به‌همراه داشته باشد.
 
نادری با بیان این‌که فرسایش خاک هم در مبدأ و هم در مقصدی که رسوب می‌کند، تأثیراتی را به‌همراه دارد، گفت: در زمانی‌که فرسایش خاک رخ می‌دهد، معمولاً مواد غنی خاک از دست می‌رود و تهیه عناصر غذایی برای خاک ازجمله کود برای کشاورزان هزینه بالایی دارد. در خاک‌های مرغوب مقادیر زیادی فسفات، پتاسیم، آهن و... وجود دارد که با فرسایش خاک این مواد غنی در اراضی کشاورزی و مرتعی از بین خواهد رفت.
 
استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد ادامه داد: در فرسایش خاک، کربن موجود در خاک بر اثر تابش نور خورشید وارد هوا شده و موجب ایجاد گازهای گلخانه‌های می‌شود. از بین رفتن خاک همچنین موجب تخریب زیستگاه موجودات کوچک و بزرگ نیز خواهد شد.
 
وی با بیان این‌که تصفیه آب‌های آلوده از معادن و کارخانجات از طریق خاک امکان‌پذیر است، بیان کرد: اهمیت حفاظت از خاک بیش‌تر از گذشته احساس می‌شود. امروز سازمان خواربار جهانی خاک را یک عامل تأثیرگذار در امنیت غذایی معرفی می‌کند و با توجه به تولید غذای سالم از خاک مسائلی، مانند فقر، گرسنگی و بیکاری با وجود خاک مرغوب ریشه‌کن می‌شود.
 
نادری سنگ بستر، اقلیم، موجودات زنده، زمان و مواد عالی را از عوامل موثر در تشکیل خاک عنوان کرد و گفت: برای تشکیل 5/2سانت خاک حداقل 300سال زمان در شرایط مطلوب نیاز است، اما درحال‌حاضر به‌علت گرم شدن کره‌زمین، تغییر اقلیم، تغییر در نوع بارش، چرای بی‌رویه، بهره‌برداری غیراصولی از خاک و... برای تشکیل 5/2سانت خاک حداقل به یک‌هزار سال زمان نیاز داریم.
 
برای جلوگیری از فرسایش خاک نیازمند یک برنامه‌ریزی مداوم هستیم
 
استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد با بیان این‌که طبق تحقیقات علمی انجام‌شده در دانشگاه شهرکرد به‌طور میانگین نرخ فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری حدود 9تن در هکتار است، خاطرنشان کرد: اما این آمار قطعیت ندارد و در برخی مناطق نرخ فرسایش خاک بسیار بالاتر از این میزان است.
 
وی تأکید کرد: برای جلوگیری از فرسایش خاک نیازمند یک برنامه‌ریزی مداوم و پیوسته، بودجه و تماس نزدیک با بهره‌برداران منابع‌طبیعی هستیم. متأسفانه متولی حفظ خاک مشخص نیست و هزینه‌هایی که سالانه برای حفاظت از خاک با انجام اقداماتی ازجمله آبخیزداری، مرتعداری و جنگل‌کاری انجام می‌شود، به‌علت رها شدن بعد از چند سال نتیجه‌بخش نیست.
 
نادری با بیان این‌که مبارزه در بحث فرسایش خاک باید دائمی باشد، یادآور شد: میزان فرسایش خاک در آمریکا در سال1982 حدود 9تن در هکتار و بسیار بحرانی بود، اما با انجام یکسری اقدامات این عدد به شش‌تن در هکتار کاهش پیدا کرد، زیرا تمامی عوامل موثر در فرسایش خاک در کنار هم در نظر گرفته شد.
 
استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: توان فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری در نهایت یک‌تن در هکتار است، اما در استان 10برابر تولید خاک، خاک از بین می‌رود، زمانی‌که خاک از بین برود، موجب می‌شود نتوانیم سیل را کنترل کنیم و نفوذ آب در آب‌های زیرزمینی صورت نمی‌گیرد.
 
وی با اشاره به این‌که خوشبختانه قانون حفاظت از خاک در سال1398 در مجلس شورای اسلامی به تصوب رسیده است، توضیح داد: در ابتدا باید این قانون به تناسب هر منطقه بومی‌سازی شود و دستگاه‌های متولی باید مساعدت لازم را در اجرای برنامه‌های این قانون داشته باشند.
 
نادری با بیان این‌که طرح‌های تفصیلی و برنامه‌ها برای حفاظت از خاک باید براساس نقشه خاک چهارمحال و بختیاری تهیه شود، گفت: در استان نقشه خاک تهیه نشده است، اگر برنامه‌ریزی‌ها براساس این نقشه انجام شود، قطعاً حفاظت از خاک به‌درستی انجام می‌شود، به‌طور مثال باید خاک‌ مناسب برای کشاورزی، ساختمان‌سازی، ایجاد طرح‌های گردشگری، عمرانی و.. در این نقشه تعیین شود، اگر این نقشه وجود نداشته باشد مسئولان نمی‌توانند در توسعه شهرها و روستا تصمیم درست بگیرند.
 
استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد با تأکید بر این‌که کشاورزی و بهره‌برداری از منابع‌طبیعی باید پایدار باشد، خاطرنشان کرد: مسئولیت حفاظت از خاک باید به کشاورزان، عشایر و بهره‌برداران کشاورزی سپرده شود. هر اقدامی بدون همکاری بهره‌برداران و مسئولان دولتی در حفاظت از خاک محکوم به شکست است.
 
 
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از  روزنامه صبح کشاورزی ، تاریخ انتشار:  1 مهر 1399  ، کدخبر: 88495،www.sabzineh.org