شعار سال: موضوع آزادگان
چگونه به بنیاد دانشنامه نگاری ایران راه
یافت وچه مواردی را دربرمیگیرد؟
ما علاقهمندیم در تمام حوزههایی که دانش انباشته وجود دارد، اثری
مرجع تولید کنیم و آن اطلاعات را در اختیار مخاطبان قرار دهیم. تدوین دانشنامه آزادگان
در سال 1392 با مشارکت مؤسسه پیام آزادگان آغازشد. هم درمؤسسه آزادگان و هم در
بنیاد دانشنامهنگاری ایران علاقهمندی نسبت به تولید دانشنامه وجود داشت.
بنابراین بخشی از منابع مالی را ما تأمین کردیم، بخش دیگر را هم مؤسسه تأمین کرده
و کار آغاز شد. در حوزه آزادگان کتابهای مختلفی وجود دارد که اغلب به خاطرات
افراد اختصاص یافته است. اما با وجود این
اثر مرجعی در مورد آزادگان وجود نداشته و ندارد، این موضوع انگیزه ما را در پرداختن
به این کار بیشتر کرد و مشوقمان بود تا دست بهکار تدوین دانشنامهای شویم که دانش
موجود در حوزه آزادگان را یکجا گرد آورده و قابل دسترسی کند. بهدنبال آن طرحهای
مختلفی آماده شد و مداخل براساس اهمیت هریک از آنها مورد توجه قرار گرفتند. در
محوربندی مداخل دانشنامه سعی برآن بوده تا کلیه موضوعاتی که در حوزه آزادگان و
اسارت وجود دارد محوربندی شده و باعنوان مدخل در دانشنامه بیاید. براین اساس چهرههای
شاخص بهعنوان یک محور مورد توجه قرار گرفته ودر دانشنامه دیده شده است. آثارادبی
و هنری که آزادگان تولید کردهاند نیزبهعنوان یک محوردیگر مورد توجه بوده است و همینطور
محورهای دیگر. در هرحال تلاش ما این بوده که اثری جامع و مفید تولید شود. در سفارش
مدخلها سعی کردیم در محورها نوعی یکدستی حفظ شود، بهعنوان مثال درمورد مکانها
به نویسندهها گفتیم که اگر درباره اردوگاهها مینویسید این موارد را در نظر
بگیرید. موقعیت جغرافیایی اردوگاه، چگونگی اداره آن، امکاناتی که اردوگاه داشته
است و... به هرحال سعی کردیم اطلاعات مورد ارائه یکدست باشد تا اگر مخاطبین یا
خواننده خواست مقایسهای هم بین آنها انجام دهد برایش مقدور باشد.
کار دانشنامه آزادگان در چه مرحلهای بوده واز چه سطح علمی
برخورداراست؟
فرآیند کار درتولید همه دانشنامهها از جمله دانشنامه آزادگان معمولاً
براین روال است که وقتی تصمیم گرفته شد دانشنامهای تولید شود، چند نفربهعنوان
عضو شورای علمی انتخاب میشوند که معمولاً نه نفرند. این عده ازمیان افراد شاخص حوزه
تخصصی انتخاب شده و مشغول به کار میشوند که یک نفراز این جمع بهعنوان دبیر علمی
اثرتعیین وهدایت کاررا برعهده میگیرد. اعضای شورای علمی هم درسیاستگذاری، مدخل
یابی، تصویب مداخل و... فعال هستند. بنابراین
سعی براین است تا مبنای کاربراساس اصول علمی استوارباشد. وقتی مقالات سفارش داده
شده تألیف شد، مورد داوری دقیق توسط حداقل دو نفر متخصص قرار میگیرد واگر نیاز به
اصلاح باشد به مؤلف ارجاع داده میشود تا موارد مورد نظر را اصلاح کند. این فرآیند
تا جایی ادامه مییابد که یک مقاله خیلی خوب وشسته رفتهای برای چاپ آماده شود.
برای دانشنامه آزادگان چند مدخل تعیین
شده است؟
برای این دانشنامه 150 مدخل دیده شده که 95 درصد کارآنها
انجام شده است و امیدواریم که پنج درصد باقی مانده هم تا پایان سال انجام شود و در
اوایل سال آینده این دانشنامه را منتشر کنیم.
آیا این به آن معناست که کلیه مداخلی که به موضوع آزادگان
مربوط میشود همین 150 مدخل است؟
خیر! ما
بنا به مقدوراتمان این مقدار از کاررا انجام دادیم و این دانشنامه ادعایی براین
ندارد که همه موارد را دیده است. ممکن است نواقصی هم وجود داشته باشد که میتوان
درگامهای بعدی تکمیل کرد.
احیاناً کار موازی با کار شما وجود داشته یا دارد؟
ما در شروع هرکاری معمولاً یک بررسی انجام میدهیم تا در آن حوزه کاری
انجام نشده یا در حال انجام نباشد. در این حوزه هم بررسی شد وقتی مطمئن شدیم کارمشابهی
وجود ندارد و در دست تولید هم نیست، نسبت به آن اقدام کردیم. تنها منبعی که در این حوزه وجود داشت «فرهنگنامه
اسارت»بود که آن هم فرهنگنامه است، با تعریف خاص خود که با دانشنامه متفاوت است.
طبق معیارهایی که برای دانشنامه وجود دارد هیچ اثری که دارای معیارهای علمی
دانشنامهای باشد پیدا نکردیم وبا اطمینان کار را شروع کردیم.
آیا مسائل حقوقی که درمراحل اسارت تا آزادی یک آزاده طی شده است را هم
پوشش دادهاید؟
یکی از محورهای دانشنامه همین مسائل حقوقی است که سعی کردیم دیده
شوند.منتهی لازم بهذکر است که ما دانشنامه را بهعنوان اثری میدانیم که اطلاعات
دست دوم را ارائه میدهد. بنابراین از یک دانشنامه نباید توقع کار پژوهشی داشت. به این معنا که موارد حقوقی در
جای دیگری و در قالب کارهای پژوهشی انجام شده و ما دانش انباشته شده در آن پژوهشها
را در دانشنامه منعکس کردهایم. چون
مأموریت ما این نیست که پژوهش کنیم. معمولاً در دانشنامهها دانشی که قبل از آن
تولید و منتشر شده است را که اصطلاحاً به آن فکت میگویند جمعآوری و با استناد
کردن به منابع آنها میآورند.
آیا دانشنامه آزادگان قابلیت ترجمه به
سایر زبانها را دارد؟
بله، چون این دانشنامه برپایه دانش بومی فراهم آمده و در
آن از منابع خارجی استفاده نشده است. اگر رفرنسهای آن منابع خارجی میبود، ضرورت
و توجیهی برای ترجمه وجود نداشت. معنا ندارد دانشنامهای را که با استفاده از
منابع به فرض انگلیسی تألیف شده است را بههمان زبان ترجمه کنیم. اما دانشنامه آزادگان
بهدلیل ویژگی بهرهمندی از دانش بومی میتواند برای محققینی که به زبان فارسی
آشنا نیستند مفید و قابل استفاده باشد.
از آنجایی که آزادگان دوره اسارت خود را در کشور عراق گذراندهاند به
نظر میرسد برای تألیف لااقل برخی از مداخل لازم باشد مؤلف به دادههای بومی مراجعه
کند، آیا در تألیف دانشنامه تمهیدات اینگونه مدنظر بوده است؟
این کار چون اولین کار در این حوزه بود ما بنا را بر اکتفا به اظهارات
خود آزادگان کردیم زیرا اغلب مؤلفان، همچنین اعضای شورای علمی افرادی هستند که هم
دوران اسارت را طی کرده و هم سابقه علمی – پژوهشی
دارند. والا این امکان برایمان وجود نداشته که بدین ترتیب اقدام کنیم. البته میشود
برای گامهای بعدی به اینگونه تمهیدات هم اندیشید.
بخشی از دادهها بهصورت صوت یا تصویر است، آیا
در تألیف دانشنامه از این گونه موارد هم استفاده شده است؟
بله، مؤسسه پیام آزادگان برخی از این منابع را در اختیار مؤلفین
قرارداده، حتی دستنوشته آزادگان در دوران اسارت را در اختیار نویسندگان مداخل قرار
داده است. تا آنجا که میتوان گفت بخشی از تولیدات دانشنامه با اتکا براین منابع تألیف
شده است. این امر لازمی هم است بویژه در نوشتن مدخل در مورد آزادگان، بنابراین تا
جایی که لازم بوده سعی کردیم این اسناد در اختیار مؤلفین قرار گیرد.
ظاهراً بنیاد دانشنامه در حال ادغام با پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات
فرهنگی است. آیا در این موضوع آسیبی به فعالیتهای بنیاد وارد نمیآورد؟
ما علاقهمند هستیم درسایر حوزهها نیز دانشنامه تولید کنیم. توان مالی
و نیز اعضای هیأت علمی بنیاد محدود است و ادغام در تشکیلاتی بزرگتر میتواند خود
به خود بخشی از مشکلات ما را برطرف کند. ما آنجا هم سعی میکنیم همین فعالیتها را
دنبال کنیم. در دل پژوهشگاه علوم انسانی بودن مزیتهای زیادی برای ما دارد.
دانشمندانی آنجا هستند که میتوانند به ما کمک کنند، چون کار دانشنامهنویسی یک
کار جمعی است، طبیعتاً هرچقدر جمع بزرگتر باشد کار بهتری ارائه میشود. در پایان
میخواهم از فرصت استفاده کنم و از دیگر نهادها و سازمانها دعوت کنم که بیایند و با
ما در تولید اینگونه آثار ماندگارمشارکت کنند. گسترش دانشنامهنویسی نشان از
توسعه یافتگی یک کشوردارد. ما هم میتوانیم با تولید دانشنامه در زمینههای مختلف
علمی به توسعه کشورمان کمک کنیم.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار -، شماره: 478664