شعار سال: نشست تعامل علوم انسانی و مهندسی با حضور سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم و رضا فرجی دانا رئیس انجمن علمی آموزش مهندسی در محل فرهنگستان علوم برگزار شد.
در این جلسه که برگزارکننده آن انجمن علمی آموزش مهندسی کشور بود عاملی به ارائه سخنرانی با موضوع تعامل علوم انسانی و علوم مهندسی پرداخت.
عاملی با تأکید بر موضوع دانش یکپارچه و همکاریهای بین رشتهای و دو فضایی شدن علوم مهندسی و علوم انسانی به آرای استوارت هال، نظریهپرداز فرهنگی پیرامون مسئله خواب ناآرام بشری و بیداری آشفته اشاره و اظهار کرد: در این زمینه باید ببینیم علم چقدر بلوغ پیدا کرده، عدم آشتی علوم موجب این خواب ناآرام و بیداری آشفته شده است.
وی افزود: نگاه تکرشتهای منتهی به فشار انسانی شده و ایجاد نگاه توسعه پایدار در جهان به دلیل نگاه تکبعدی به علم بوده است، ضمناینکه انسانها در توسعه صنعتی دچار آزار و اذیت شدند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: زمانی که علوم انسانی از محاسبات الگوریتمی دور میشود، جداافتادگی زیادی در فهم انسان و در نتیجه آزار و اذیت انسانی به وجود میآید.
وی افزود: دانش مهندسی، دانش برتر در جهان بوده و توسعه شهرسازی و صنعت با علوم مهندسی اتفاق افتاده است، چنانکه عدم توجه به علوم انسانی در این زمینه موجب برخی اختلالات شده است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به سخنان شارما، یکی از اندیشمندان غرب در سال 2013 پیرامون نبود رابطه بین علوم انسانی و مهندسی به طور سنتی گفت: آکادمی مهندسی آمریکا تأکید میکند مهندسان امروز در جامعه باید افرادی باشند که علاوه بر ریاضیات و علوم با مهارتهای خلاقانه نیز آشنایی داشته باشند و یکی از شاخصهای ارزیابی مهندسی، میزان آشنایی مهندسان با اقتصاد و جامعه است.
وی ادامه داد: امروز در جهان پیوند میان فناوری با علوم و بخشهای اجتماعی، به طور خاص در فناوری سایبر اتفاق افتاده است. در محیط دوم و فضای مجازی، تمامی علوم با این حوزه گره خوردهاند و دانشهای ترکیبی نیز ظهور کردهاند و ناگزیریم به سمت علوم میانرشتهای حرکت کنیم.
وی افزود: امروز دچار میرایی رشتهها شدهایم که به دنبال آن دانشها و مشاغل تغییر میکنند و در نتیجه امروز در حوزه سایبری، مشاغل از دانش پیش افتادهاند و هنوز علوم پابهپای آن رشد نکردهاند.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر اهمیت یافتن فضای دوم در جهان امروز گفت: فضای دوم، فضای ذهن و معرفت است که امروز دانش یکپارچه، فضای ذهن را به عینیت مجازی تبدیل کرده است.
عاملی یادآور شد: تحول علوم مدیون تحولات پارادایمی در علوم است و پارادایمها هستند که علوم را تغییر میدهند، چنانچه پیشرفت علم به تعبیر توماس کوهن حاصل جابجایی انقلابی علوم است.
وی با اشاره به چهار پارادایم ناظر بر علوم اظهار کرد: پارادایم علوم تجربی آنقدر قوی بود که توانست چند مرحله پایدار بماند و البته خصوصیت این علوم ابطالپذیری و عدم قطعیت است که درون آن وجود دارد.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: در این میان علوم مهندسی به تعبیر برخی اندیشمندان، شرافت خاصی داشته و با توجه به نگاه سیستمی و محاسباتی از ابطالپذیری کمتری برخوردار بوده است.
وی خاطرنشان کرد: در پارادایم چندرشتهای، جفری بنینگتون میگوید "بین" در اینجا به معنای پیوند دو حوزه با یکدیگر است و میانرشتهایها برای درک مرتبه علوم به وجود آمد.
مجال تفکر در قدیم بیشتر از امروز بود
عاملی با اشاره به علمای ایران و اسلام از جمله ابوعلی سینا و تألیفات آنها در علوم مختلف اظهار کرد: این پیوند، ریشه در علمای گذشته نیز داشته است و علمای قدیم چنددانشی بوده و ضمن برخورداری از دانش طب مثلاً فیلسوف، ستارهشناس و ریاضیدان هم بودند. دنیا بدون رسانه و ارتباطات بین شهری، مجال بیشتری برای تفکر فراهم میکرد و به نظر جهان امروز، جهان روزمرگی و گذران وقت در مسیر و ترافیک و حضور در رسانه ها شده و مجال فراق و اندیشه را کمتر کرده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه علم رشتهای طبقهبندی ایجاد میکند و برای آن طبقه از علم نوعی ایجاد جبر ادراکی میکند، گفت: نگاه رشتهای، فرد را گرفتار انزوای آکادمیک میکند و در واقع علم رشتهای در جاهایی، ندیدنهایی را ایجاد خواهد کرد.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران تصریح کرد: اساساً علم یک جریان آزادفهم است و دانش رشتهای علم تکمسیر است که فراموشی واقعیتهای پیرامونی را به وجود میآورد و دانش بین رشتهای توان سازگاری با همه علوم را دارد.
وی افزود: بینیاز از دانش رشتهای نیستیم و بحث ما در اینجا ترکیب دانشها برای تحول در دانش است؛ چراکه دانش رشتهای علیرغم عمق، دارای گسست در فهم است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه گفت: با دو جهان دوفضایی شده و در عین حال یکی شده، مواجهیم که در آن تفاوت میان واقعیت و مجاز و عینیت و ذهنیت کم شده است. جهان صنعت، جهان دوم (فضای مجازی) را به شبیهسازی جهان اول (فضای واقعیت) کشانده است.
استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران یادآور شد: مفهوم واقعیت گسترده (Extended reality) تلاش کرده در جهان دوم به گونهای به واقعیت نزدیک شود که در آن تفاوت میان واقعیتِ واقعی و واقعیتِ مجازی شناخته نشود؛ چنانکه شعار عرصه وب 5 نیز بر همین مبنا در حال شکلگیری است.
وی ادامه داد: فضای دوم، فضایی صددرصد صنعتی و دارای قدرت خلاقیتی است که میتواند واقعیت را تبدیل به صنعتی کند که در آن تفاوت میان مجاز و واقعیت برای انسان ممکن نباشد.
عاملی یادآور شد: منظور از شبیهسازی هستی همان یادگیری و الگوبرداری از طبیعت بوده و نمونه آن همان فناوری چاپ است که از رشد طبیعت و فناوری الگو گرفته است، یا صنعت تلکس که در دوران خود صنعت عظیمی بود از طبیعت فرامحلی بودن ذهن، الهام گرفت.
وی ادامه داد: شروع جدی مبحث شبیهسازی از زمان مهندسی بافت آغاز شد که با آغاز جدی صنعت ترمیم و براساس فناوری بافت بدن مورد توجه قرار گرفت.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی سپس بر پاردایم دانش یکپارچه بهعنوان پارادایم جدید علم و دانش تأکید کرد و گفت: خاستگاه دانش یکپارچه (Integrative knowledge ) مربوط به بعد از جنگ جهانی دوم است که با ایجاد بازار رقابت و توسعه انتخاب مورد توجه قرار گرفت و بهدنبال آن مفهوم IMC (Integrative Marketing Communication) ایجاد شد که در آن بازاریابی تابع روابط و عناصر ارتباطی یکپارچه شد.
وی خاطرنشان کرد: مارک تیلور در کتاب خود با عنوان فلسفه رسانه (Philosophy of media) از خرد ارتباطی نام برده و معتقد است هرچه با یک پدیده ارتباط بیشتری داشته باشیم، در نتیجه درک بهتری از آن پدیده خواهیم داشت.
خرد ارتباطی، شروع دانش یکپارچه محسوب میشود
عاملی ادامه داد: خرد ارتباطی، خردی است که ما را به شناخت میرساند و شروع دانش یکپارچه محسوب میشود و به مرور زمان به عنوان دانش ادغامی یا دانش متکامل مبتنی بر پیچیده شدن مسائل علم مورد نظر قرار گرفت.
وی افزود: دانش یکپارچه یعنی یک ایده در همهجا که به دنبال آن؛ پیام، تولید و ایده اصلی یک سازمان؛ در تمامی حوزههای رفتاری و فعالیتهای سازمانی به صورت خلاقانه مورد توجه قرار میگیرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه گفت: واقعیت این است که در کشور ما علوم انسانی چندان جدی گرفته نشده است، حال آنکه در کشورهای پیشرفته استادان علوم انسانی و علوم اجتماعی مورد توجه ویژهای قرار دارند. در فرایند معماری شهری، وقتی از متخصصان علوم اجتماعی استفاده نمیشود نوعی بیگانگی هویتی میان افراد به وجود میآید که هماکنون در نسل امروز با آن مواجهیم. اگر بخواهیم در علم حل اختلال کنیم، علوم باید با یکدیگر همکاری و تعامل داشته باشند.
ملکی: نیازمند زمینهسازیهای فرهنگی و اجتماعی هستیم
در ادامه این جلسه عباس ملکی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف به ارائه سخنرانی پرداخت. عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اهمیت علوم انسانی گفت: علوم انسانی مجموعهای از Humanities, Arts & Social Science است، حال آنکه مهندسی مجموعهای از Science, Technology, Engineering & Medicine بوده که در حال تسهیل زندگی انسان از طریق آزاد کردن انرژیهای نهفته و مشابهسازی قواعد حاکم بر طبیعت است و البته دارای نقاط قوتی چون راحتسازی زندگی انسانی و همچنین نقاط ضعفی چون استفاده بیش از حد از منابع طبیعی است.
وی افزود: واژه مهندسی از «هندسه» مشتق شده است که به معنای «اندازه» تلقی میشود و امروز با پیشرفت علوم مهندسی نیز نیازمند زمینهسازیهای فرهنگی و اجتماعی هستیم و از این رو نیاز به شناخت و آشنایی با فرهنگهای مختلف، امری ضروری است.
ملکی تأکید کرد: علوم مهندسی و علوم انسانی میتوانند از ظرفیتهای یکدیگر بهرهبرداری کنند و سازمان ملل نیز در یکی از کتابهای خود خطاب به کشورهای در حال توسعه توصیههایی برای پیشرفت روابط خارجی براساس اعداد و ارقام دارد که یکی از مظاهر ارتباط علوم انسانی و مهندسی است.
وی یادآور شد: روش دلفی (Delphi) و قضاوت خبرگان (Expert Judgement) از دیگر مصادیقی است که نشاندهنده بهرهبرداری مهندسی از علوم اجتماعی است.
ملکی با اشاره به لزوم آغاز تغییر از دانشگاهها و دانشکدههای مهندسی گفت: ضعف در درستنویسی بین برخی دانشجویان و استادان، ترجمه ضعیف متون تخصصی به فارسی و اشکال نگارشی در ترجمه تخصصی متون خارجی به فارسی از ضعفهایی است که اکنون در دانشگاهها با آن مواجه هستیم.
وی خاطرنشان کرد: میتوان مبحث آیین نگارش فارسی را به عنوان درس پایه در تمامی رشتهها و اخلاق مهندسی را در رشتههای مهندسی تدریس کرد، ضمن اینکه میتوان مباحثی چون روانشناسی، تاریخ زبان فارسی، نقاشی، خوشنویسی، ادبیات معاصر ایران و غیره را به عنوان دروس عمومی اختیاری در رشتههای دانشگاهی ارائه داد. مهندسان نیاز دارند برای تصمیمگری مسئولانه، با امور فرهنگی و سیاسی و اجتماعی بیشتر آشنا شوند.
داوری اردکانی: برای پیشرفت تکنولوژی نیازمند زمینه اجتماعی هستیم
در ادامه این جلسه رضا داوری اردکانی با اشاره به سخنان عاملی و ملکی گفت: وحدت میان علوم در تعابیر عاملی و ارتباط میانرشتهای مهندسی و علوم انسانی در تعابیر ملکی هر دو ناظر بر این بحث است که علم، نظام میخواهد و مسئله این نیست که به علوم انسانی صرفاً گوشهای بدهیم تا فقط وجود داشته باشد.
وی افزود: تکنولوژی امروزی، فرهنگ دیگری دارد که این مشکل از زمان تأسیس دارالفنون گریبانگیر ماست، برای ورود و پیشرفت تکنولوژی نیازمند بستر فرهنگی و زمینه اجتماعی هستیم.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم گفت: نظام علم را باید همچون ارگانیسمی دید که تمامی اجزای آن براساس نظامی مدون به نام نظام علم با یکدیگر مرتبط و همراستا هستند. وحدت نظام علم و ارتباط مهندسی و علوم انسانی وقتی به خوبی محقق خواهد شد که به فکر نظام مدون علم باشیم.
توجه به مبحث مهندسی آموزش در برابر آموزش مهندسی، توسعه فلسفه در دانشگاهها، توجه به آموزش مهارت نگارش بین دانشجویان دانشگاهها، توجه به مبحث اخلاق مهندسی (Professional Ethic)، تربیت مربیان در مقاطع مختلف تحصیلی، بیانگیزگی دانشجویان بااستعداد، لزوم ارائه راهکارهای پیادهسازی دانش یکپارچه در فضای دانشگاهی کشور، توجه به مقوله محوری Implementation of Science با نگاه به ظهور ردپای علم در عملکرد افراد، توجه به مقوله حکمتمحوری و بنیانهای دانشی حکمای اندیشه اسلامی و ایرانی از قبیل خواجه نصیرالدین طوسی و غیره از مواردی بود که در این جلسه به آن اشاره و همچنین تأکید شد بین سه حیطه آموزشی شامل دانش، توانش و نگرش، در کشور ما بیشتر روی دانش تمرکز شده و مقولات مهارتی و نگرشی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
در پایان این جلسه عاملی خاطرنشان کرد: تجربه دانشگاه اِموری (Emory) آمریکا که تحقیقات دانشگاهی آن بین سالهای 1978 تا 1993 حدود 450 درصد رشد داشته است، بعد از 8 سال مطالعه و ارزیابی بین رشتهای، موفقیت علمی را مدیون چند امر دانسته است؛ یکی هدفمند شدن علم و دیگری gentle guidance یا راهنمایی بزرگوارانه و کریمانه که مربوط به اخلاق علمی و نوع رابطه بین اندیشمندان است. ما باید همدیگر را به رسمیت بشناسیم و علم را درجهبندی نکنیم و همه رشته ها را مهم و محترم بدانیم.
وی افزود: برای درک مفهوم سازگاری علم که جمعبندی قابل توجهی است، باید تفاوت بین سازش و سازگاری را درک کرد و این سازگاری است که منبع آن عقل و علم و میوه آن توانایی حل مسئله است، در حالی که منبع سازش، جهل و میوه آن چاپلوسی و کرنشهای جاهلانه است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به آرای ابن عربی در بحث حریت گفت: همانطور که ابن عربی بیان داشته، به هر میزانی که هستی خدا را درک کنی به همان میزان، بنیانی به دست میآوری که همان منها کردن خود و توجه کردن به همگان است و این همان مصداق لا اله الا الله است. از این منظر حریت و آزادی، نقش تعیین کننده در فهم و دانش و جهت دادن متعالی به علم دارد.
عاملی در پاسخ به اینکه چگونه میتوان نگرشها را تغییر دارد، بر تأثیر آگاهی و همچنین توجه به حوزه ناخودآگاه تأکید کرد و گفت: با قدرت گرفتن رسانهها، حوزه ناخودآگاه امروز تأثیر بیشتری نسبت به حوزه خودآگاه دارد و همه بنیان آن براساس احترام به فرد است که از منشأ چنین بنیانی میتوان به تغییر در نگرش افراد دست پیدا کرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان تصریح کرد: جامعه ما وارد مرحله کسی بودن (Somebody) شده است و اگر بخواهیم تغییر اجتماعی در این فضا را مدیریت کنیم، باید کسی بودن آن را درک کنیم. از همین رو در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کردهایم که باید به شکل قویتری به سراغ ذینفعان برویم و ذینفعان با ارائه لایحه و دفاع از آن در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی در تصویب قوانین مربوط به خود مشارکت و همکاری داشته باشند تا روحیه کسی بودن تقویت شود.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران ، تاریخ انتشار 12 شهریور 98، کد خبر: 1026626، www.iscanews.ir