شعارسال:کرسی نظریه پردازی ترویجی "نگاه روانشناسانه کاتارسیس بر دو آیین نمایشی سور و سوگ زنان بوشهر، حجله قاسم و هیلوزُرنا" در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر برگزار شد.
 
 اشرف سلطانی نیا عضو هیأت علمی گروه آموزشی هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر و نظریه پرداز کرسی نظریه پردازی ترویجی نگاه روانشناسانه کاتارسیس بر دو آیین نمایشی سور و سوگ زنان بوشهر، «حجله قاسم» و « هیلوزُرنا » با بیان اینکه هدف این مقاله نگاهی روانشناسانه بر دو آیین نمایشی سور و سوگ زنان بوشهر است، گفت: در این نظریه ضمن به رسمیت شناختن دو آیین از جنوبی ترین منطقه ایران (بوشهر) سعی شده است تا این امر را در حوزه زنان و با رویکردی کاتارسیس در علم روانشناسی مورد بررسی قرار گیرد.
 
سلطانی نیا ادامه داد: این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با استفاده از منابع کتابخانه ای( در بخش بازگویی آیین ) و مشاهدات نگارندگان انجام یافته است.
 
وی با بیان اینکه "کاتارسیس" به معنای تزکیه و پالایش آمده و اولین بار توسط ارسطو عنوان شده است، اظهار کرد: این سوال پیش می آید، با تغییراتی که در اجرای آیین های مناطق کشورها به وجود آمده است، آیا این اصطلاح هنوز کاربرد خاص خود را دارد؟ و دیگر آن که روانشناسی آیین های مناطق جنوب ایران –به ویژه در میان زنان- دارای چه جایگاهی ست؟.
 
این نظریه پرداز تصریح کرد: کاتارسیس در شکل نمایش قدما، حاصل به صحنه در آمدن نمایش است. پس می توان گفت به نمایش گذاشتن امیال و ناملایمات درونی بر روی صحنه برای تماشاگر کاتارسیس معنا می گیرد. اما این اصطلاح تنها متعلق به تراژدی نیست بلکه در کمدی ها نیزاتفاق می افتد که باعث تطهیر و تزکیه انسان می شود چرا که اصول تراژدی در باره کمدی نیز صادق است.
 
سلطانی نیا با بیان اینکه ارسطو، تراژدی را تقلیدی از کار و کرداری شگرف و دارای درازا و اندازه معین می داند که به‌وسیله کلامی به انواع زینت‌ها آراسته و آن زینت‌ها نیز هر یک ‌بر حسب اختلاف اجزا مختلف است، اذعان کرد: این اختلاف به‌وسیله کردار اشخاص تمام می گردد نه به‌واسطه نقل روایت و سبب شفقت و هراس شده تا موجب تزکیه نفس انسان از عواطف و انفعال درونی گردد.
 
وی ادامه داد: در «فن شعر» واژه تزکیه که در فرهنگ فارسی «معین» پاکیزه گردانیدن، بی‌آرایش کردن، ستودن و زکات دادن معنی یافته، مترادف با کاتارسیس به کار رفته است.
 
این استاد دانشگاه با بیان اینکه روانشناسی دانشی است که به توصیف و تحقیق پیرامون فعالیت‌های روانی و رفتاری که از واکنش‌های روحی حاصل می‌شود، می‌پردازد، تشریح کرد: به بیان ساده‌تر منشأ روانشناسی روح آدمیست. این علم به پدیده‌های آشنای موجود نظیر احساس، ادراک، توجه، حافظه، تخیل، تکلم، اندیشه، احساسات، عواطف، ویژگی‌های مربوط به منش و شخصیت، عادت به کار و تفریح و روابط شخصی و اجتماعی می‌پردازد.
 
عضو هیأت علمی واحد بوشهر ادامه داد: کاتارسیس در روانشناسی مفهوم گسترده‌ای دارد. در این شاخه از علوم که بیشتر با عوامل عینی و تجربی سرکار دارد، به‌طورکلی نمایش و صحنه آزمایشگاهی مجهز برای روح بشر به شمار می‌آید و در آن به آموزش‌وپرورش و تقویت نیروی ذهنی و تصفیه خلق‌وخوی و تهذیب خلقیات آدمی پرداخته می‌شود.
 
وی آیین ها را مجموعه‌ای از سخنان به زبان آمده، حرکات انجام یافته و موضوعات دستکاری‌شده برشمرد که به موجودیت و حضور فعال و مؤثر موجودات مافوق طبیعی ارتباط دارد و اظهار کرد: زمانی آیین ها بر هم تأثیر گذاشته‌ و از دل آنها اسطوره‌ها و داستان‌ها به وجود آمده و چیزی دیگر شده اند؛ گاهی نیز بعد مذهبی به خود گرفته‌ و به‌گونه‌ای قداست یافته اند. پس آیین فرآیندی است که با تسلیم شدن انسان در برابر طبیعت آغاز و با دوره‌ای بازدارنده پیگیری شده و سرانجام با مراسمی رهایی‌بخش پایان می‌یابد و فرد با گذر از این فرآیند می‌تواند عناصر متضاد شخصیت خود را با وسایلی که گاه نمایشی هستند و همچنین در جان پنداری بعضی ابزار با یکدیگر آشتی داده به تعالی دست یابد و به‌گونه‌ای بر خود و جهان پیرامونش تسلط پیدا کند.
 
این نظریه پرداز با تأکید بر اینکه تفاوت نگاه و رویکرد پژوهشگران نسبت به آیین منجر به نظرات گسترده‌ای شده است که دریچه های متعددی بروی ماهیت و کارکرد آن می گشاید، توضیح داد: از جمله آن که اولین آیین و مراسمی که انسان نخستین برای القای مفاهیم روزانه و نیز بیان درونیات خویش پایه نهاد، به استناد تاریخ نوشته و نانوشته و نیز بر پایه یافته‌های امروزی بشر به یاری تکنیک و علم پیشینان به هزاره‌های ماقبل تاریخ و مابعد تاریخ برمی‌گردد.
 
وی در خصوص آیین حجله قاسم گفت: این مجلس در روزهای هفتم، هشتم و نهم محرم توسط زنان تدارک دیده و در خانه اجرا می‌شود. برای برپایی این مجلس مقدمات و لوازمی موردنیاز است ازجمله حجله قاسم که عبارتست از کجاوه ای چوبین، پوشیده در پارچه های رنگین که از چند روز قبل آماده شده اند. همچنین شمع، میوه‌های نوبر، شیرینی و نقل اما نقل‌هایی که به نشانه سوگواری به رنگ نیلی درآمده و نشان از آن دارد که شادی عروسی به عزا تبدیل شده است. روز اجرای مراسم دختربچه‌ای را به‌عنوان شبه حضرت سکینه انتخاب می‌کنند و به دست او تنگ آب و لیوانی می‌دهند که نماد شربت عروسی است. پسری را هم لباس سبز می‌پوشانند و خنجری به کمرش می‌بندند. دختربچه دیگری را هم سبز ‌پوشانده، روی سرش همچون عروس تور سفید می کشند و او را همراه دیگر شبیه ها در وسط حیاط قرار می‌دهند. زنان خوانچه بر سر به دور آنان می‌چرخند و بقیه حاضران گرداگرد. آنان با یکی از زنان شبیه حضرت لیلا (س) و یک نفر شبیه حضرت زینب (س) همنوا می‌شوند و اشعار این مجلس را می‌خوانند.
 
سلطانی نیا در خصوص آیین هیلوزُرنا نیز گفت: «هیلو بستن» در واژه‌شناسی منطقه جنوب به تاب بستن گفته می‌شود و هیلوزُرنا نوعی تاب شبیه به چرخ‌وفلک افقی است. زمان برگزاری این آیین ایام حج است و توسط اعضای خانواده حاجی و اهالی محل (مشترک بین زنان و مردان) انجام می شود. به این ترتیب که در میدانگاهی طنابی را به دو سر تنه قطور درختی مثل نخل محکم کرده، چوبی افقی را که سوراخی در وسط دارد درون میله سرستون قرار داده و طناب را به دو سر چوب می‌بندند. سپس روی هر طناب یک نفر می‌نشیند و دیگران چوب را می‌چرخانند در نبود حاجی اهل محل و بستگان هدایایی (از قبیل گاو، گوسفند، برنج، شکر و ...) تحت عنوان «جا سبزی» می‌آورند. گوسفندان و گوساله‌های اهدایی سر بریده، همه با هم شروع به طباخی می کنند و در طول این مدت به نوبت بر هیلوزرنا می نشینند و برای بخت گشایی و شفاعت زوج‌های دم بخت، افراد مریض و... سلام بر ائمه و صلوات بر محمد و آل محمد سر می‌دهند.
 
در ادامه این کرسی نظریه پردازی حسین روشنکار و مولود کیخسروانی به تشریح نقاط قوت و ضعف این نظریه پرداخته و سلطانی نیا نیز به سوالات آنان پاسخ داد.
 

شعارسال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از  خبرگزاری  ایسکانیوز ،تاریخ انتشار: 23  اردیبهشت   1399،کدخبر: 1069009 ،www.iscanews.ir