شعار سال: این درحالی است که نامه‌ای محرمانه از استانداری سمنان، دو متولی طبیعت شاهوار یعنی ادارات کل "حفاظت محیط زیست" و "منابع طبیعی" را از ورود به موضوع نهی کرده است.
با تلاش شهروندان، مسوولان و فعالان شاهرود، این معدن مدتی تعطیل شده است؛ اما با اینهمه برخی اصرار دارند "معدن بوکسیت تاش" دوباره راه اندازی شود؛ چرا؟ چون بوکسیتش ناب است و درجه یک و سودآوری بالایی برای صاحبان معدن و حتی اقتصاد کشور دارد. پس زندگی و آب و نفس مردم در این میان چه ارزشی دارد؟ شاید هیچ؛ مثل تمام فعالان اقتصادی در سراسر دنیا، معدن کاوان به این نکته اساسا فکر نمی‌کنند. اما اینکه نقش دولت‌ها چه می‌شود و مجوز‌ها چرا از سوی متولی صادر شده؟! مجوز‌هایی که برخی اساسا وجود خارجی ندارند. اینکه چه نهاد و ارگانی باید یقه مسوولان "سازمان جنگل ها، مراتع وآبخیزداری" و نیز "سازمان حفاظت محیط زیست" را برای این اهمال بگیرد و آن‌ها را برای این فعالیت‌ها در قلب کوهستان و زیستگاه حیات وحش، بازخواست کند خود نکته‌ای دیگر است.
رییس بهره برداری معادن تاش و گانو استان سمنان، اما ضمن قبول قانون شکنی‌ها از سوی مدیران پیشین معدن، به اسکان می‌گوید قبول دارد که این پروژه، توجهی به محیط زیست و قوانین معدنکاوی نکرده است؛ اما او سعی دارد اشتباه‌های آن‌ها را اصلاح کند.
اما چگونه؟! خودش می‌گوید با اجرای عملیات آبخیزداری، کاشت نهال‌های ارس، احداث بند‌های سنگ وملاتی و سایر اقدامات پیشگیرانه؛ اما اینکه اکوسیستمی را که طی میلیون‌ها سال پدید آمده و اکنون بسیاری از بخش‌های آن زیر ورو و ویران شده را چگونه می‌توان به راحتی احیا کرد خود داستانی است سرشار از ابهام و تحیر و ناکامی!
عمل نکردن به تعهدات
امیرحسین ولیان دبیر تشکل‌های زیست محیطی شاهرود در این باره می‌گوید: «چند سالی است که مردم شاهرود با معدنی درگیرند که تیشه به ریشه تاریخ و تمدن و هستی منطقه می‌زند. شاهرود در استان سمنان، یعنی یکی از کم آب‌ترین استان‌های کشور قرار گرفته است. تنها بخت واقبال این شهر و تنها پشتوانه تاریخ و تمدن ۸ هزار ساله دشت شاهرود وبسطام، وجود کوهستان عظیم وسترگ شاهوار است که با ۴ هزار متر ارتفاع، ذخیره گاه برف و سازنده وکانون آبساز شاهرود و بسطام است.»
او می‌افزاید: «متاسفانه چند سالی است که فعالیت معدن روباز وسیع و گسترده "بوکسیت"، این کوهستان عظیم وارزشمند را در معرض ویرانی و تخریب گسترده قرار داده است. برخلاف تمام معادنی که از چند روزن به درون کوه نفوذ می‌کنند و عمق را برداشت می‌کنند، این معدن روباز، سطح بسیار زیادی را تخریب می‌کند و تمام خاک قابل رستن را نابود کرده، پوشش گیاهی را از بین می‌برد و برای ما کانونی از ریزگرد و فلزات سنگین و آلاینده‌های خطرناک و نیز نابودی ذخیره گاه آب مان را بر جای خواهد گذاشت.»
ولیان در ادامه با اشاره به نتایج این معدنکاوی برای منطقه گفت: «شیب‌های تندی که وقتی پوشش گیاهی خود را از دست می‌دهد، برای شهر‌ها و روستا‌های اطراف و پایین دست، تنها سیلاب به ارمغان خواهد آورد و آب‌هایی که در آینده آلوده خواهد شد. مردم شاهرود تلاش بسیار زیادی را طی سالیان گذشته به انجام رسانده اند. این تلاش آنقدر همه گیر شده که در قدم‌های نهایی آن، امام جمعه شاهرود و بسطام، شورای شهر شاهرود و شورای بسطام، و همچنین نماینده شهر‌های شاهرود و میامی و فرماندار شهرستان به طور جدی وارد کار شدند و رسما و با صراحت مخالفت خود را با ادامه کار این معدن، اعلام کردند.»
این کنشگر محیط زیست از تلاش‌هایی می‌گوید که منجر به توقف معدنکاوی در "شاهوار" شد. او می‌گوید: «در تلاش‌های بسیار جدی و طولانی که انجام شد، بالاخره در سال ۱۳۹۸ حکم تعطیلی موقت این معدن صادر شده و مقرر شد دست کم تا زمانی که "شرکت بوکسیت تاش" به ۱۴ تعهد زیست محیطی خود عمل نکند هیچ اجازه‌ای برای بازگشایی به او داده نشود و حتی پس از عمل به تعهدات نیز، ابتدا باید اقدامات آن‌ها بررسی و سپس تصمیم گیری صورت پذیرد. اما حالا با وجودی که تمام کارشناسان زیربط و نهاد‌های مرتبط اعلام کرده اند که تاکنون "معدن بوکسیت تاش" هیچ یک از اقداماتی را که باید، انجام نداده؛ زمزمه‌هایی شنیده می‌شود که معدن کاوان به دنبال بازگشایی این معدن هستند.»
ولیان، اما می‌گوید که این اقدام در حالی در حال رخ دادن است که یک شهرستان با این عظمت و جمعیت، تنها پشتوانه زندگی و حیات خودش را در معرض آسیب می‌بیند و اکثریت شهروندان و ساکنانش، مسوولان عالی رتبه اش و امام جمعه و نماینده، ولی فقیه و همه دستگاه‌های زیربط، خواهان توقف فعالیت این معدن هستند.
یک نامه محرمانه از استان
دبیر تشکل‌های زیست محیطی شاهرود در ادامه می‌گوید: «اخیرا شنیده ایم دستوراتی از جانب استان صادر شده که بسیار پرسش برانگیز است. یکی از مقامات بلندپایه استان، نامه محرمانه‌ای به ادارات مربوطه، مثل اداره محیط زیست و منابع طبیعی و امور آب داده و آن‌ها را از هر گونه دخالت در این موضوع، یعنی "فعالیت مجدد معدن تاش" و شاهوار منع کرده است. این یعنی چه؟ اگر این کار به این ادارات ارتباطی ندارد پس به چه ارگان‌هایی ارتباط دارد؟ اصلا ساختار وجودی این ادارات زیر سوال می‌رود؛ چرا آن‌ها باید از انجام وظیفه خودشان منع شوند؟ واقعا ما نمی‌فهمیم آیا منافع مردم در این کشور ارزش واعتباری دارد یا فقط منافع رانت خواران مهم است و مبنای تصمیم گیری مسوولان دولتی.»
او افزود: «تناقض‌های آشکاری نیز در این پروژه وجود دارد؛ یک ملتی با همه مسوولان به صحنه آمده اند و مطالبه‌ای قانونی برای "نجات شاهوار" دارند. الان تنها فعالان محیط زیست نیستند که این خواسته را دارند؛ خانواده‌های شهدا، امام جمعه شهر و نماینده مجلس مان همه این درخواست را دارند که فعالیت معدن بوکسیت تاش به دلیل تخریب‌ها و پیامد‌های متعدد از جمله کم آبی و ریزگرد و تخریب خاک و زیستگاه حیات وحش و هزار ویک معضل دیگر نباید دوباره از سر گرفته شود؛ اما متاسفانه به خواسته یک ملت دارد بی اعتنایی می‌شود.»
ولیان هشدار داد: «امیدوارم مسوولان کشور برای حل این موضوع، فکری کنند؛ چرا که این‌ها ضربه‌های جدی به کشور و نظام و از بین رفتن اعتماد عمومی به حاکمیت است. امیدوارم مسوولان تراز بالای کشور اجازه ندهند مسوولان استان و شهرستان که برخی هیچ ارزشی برای شهر و منطقه خود قائل نشده اند به سادگی و دور از چشم نهاد‌های نظارتی، قانون شکنی کرده و بحران‌های زیستی بیشتری را برای شاهرود و منطقه به بار بیاورند. مردم شاهرود هم قسم شده اند که با اتحاد خود، هرگز اجازه بازگشایی این معدن را ندهند و ما امیدواریم این مسوولان با درایت و عقلانیت، خودشان چنین مجوز نامبارکی را به معدن کاوان ندهند.»
مسوولان معدن بوکسیت چه گفتند؟
سعید بیات مختاری رئیس بهره برداری معادن تاش و گانو استان سمنان درپاسخ به اسکان نیوز که در برابر نقد‌ها و اعتراض‌های اهالی و کنشگران شاهرود و بسطام و منطقه تاش و اطراف، چه توضیحی دارد گفت: «بنده از سال ۱۳۸۲ مشغول فعالیت در شرکت هستم و چند وقتی است برای جبران خسارت‌های گذشته اقداماتی را انجام داده ایم.»
او درباره این اقدامات گفت: «در خصوص ایجاد ریزگرد، در مقایسه با سایر معادن کشور به دلیل رطوبت موجود هوا در منطقه، بسیار ناچیز است و از حد استاندارد معدنکاری پایین‌تر است. ضمن اینکه میزان گرد وغبار هر سه ماه یکبار توسط "شرکت نارگان زیست آزما" پایش می‌شود و تاکنون آلودگی از این حیث گزارش نشده است. به علاوه به دلیل حساسیت‌های ایجاد شده، تمامی طول مسیر جاده‌های معدن جهت جلوگیری از گرد و غبار از ماده‌ای بنام مالچ که از "مجتمع پتاس" واقع در خور و بیابانک تولید می‌شود و تثبیت کننده خاک و جلوگیری کننده از ایجاد گرد و غبار است استفاده می‌شود که خوشبختانه در گرم‌ترین روز‌های سال هم که جاده‌ها خشک هستند از ایجاد گرد و غبار جلوگیری می‌کند. در خود روستای "تاش" هم شرکت، جهت جلوگیری از گرد وغبار با هزینه خود نسبت به این موضوع هرساله اقدامات لازم را انجام می‌دهد.»
بیات مختاری درباره آلودگی منابع آب گفت: «با اقداماتی که توسط مراجع علمی داخل کشور مانند "دانشگاه صنعتی شاهرود" و "دانشگاه شیراز" و نیز منابع خارجی مانند کشور‌های کانادا استرالیا و آلمان جهت نمونه گیری و آزمایش آب انجام شده بحمدالله معدنکاری در منطقه تاش هیچ اثری بر کیفیت و کمیت آب‌های زیرزمینی و سطحی منطقه ندارد و رفع نگرانی از این موضوع باعث شده سرمایه گذاری در خصوص احداث کارخانه آب معدنی و استخر‌های پرورش ماهی در پایین دست معدن صورت پذیرد. نکته دیگر که مطرح شده بحث آسیب رساندن ما به کوه شاهوار است. با توجه به اینکه محدوده معدن تحت نظارت اداره کل منابع طبیعی شاخص گذاری شده، فاصله‌ای در حدود هزار متر افقی، بین شاخص‌های معدن تا قله کوه شاهوار است؛ ضمن اینکه دره بزرگی که روان آب "چشمه خرسی" از آن می‌گذرد فاصله معدن تا کوه شاهوار را نمایان می‌سازد. عزیزانی که جدیدا از معدن بازدید کرده اند یا صعود به قله داشته اند مطمئنا شاخص‌های زرد رنگ که حدود و قصور معدن را مشخص می‌کند را دیده اند که موید این موضوع است.»
او افزود: «لازم به ذکر است در آخرین مورد نمونه گیری آب، که با حضور نماینده محترم دادگستری شهرستان و نماینده محترم محیط زیست شهرستان صورت پذیرفت آنالیز نمونه‌ها در آزمایشگاهی که به انتخاب خود دادگستری صورت گرفته عدم آلودگی آب را تایید کرده و اسناد آن نیز موجود است. نکته دیگر اینکه طی بررسی‌ها و پژوهش‌های صورت گرفته توسط دانشگاه صنعتی شاهرود، منشا آب‌های دایمی در این منطقه کوه‌های "یزدکی" در شمال منطقه معدنی (خارج از محدوده معدنی) است. نکته آخر در این خصوص که شاید برای شفاف سازی اذهان عمومی و ایجاد آرامش در آن‌ها موثر باشد اینکه باز هم با بررسی‌های انجام شده توسط مجامع معتبر علمی کشور در زمینه آب، حوضه آبریز کوه شاهوار بالغ بر یکصدهزا هکتار است که از روستای ابرسج تا روستای نکارمن را در بر می‌گیرد. حال با توجه به اینکه محدوده معدنکاری در معدن بوکسیت تاش، دویست و ده هکتار است با تقسیم این اعداد به این نکته مهم می‌رسیم که محدوده معدنکاری بر حوضه آبریز، هیچ گونه تاثیری ندارد.»
رئیس بهره برداری معادن تاش و گانو استان سمنان درباره از بین رفتن پوشش گیاهی مناطقی از معدن که کار استخراج در آن تمام شده نیز به اسکان گفت که این کار به اداره منابع طبیعی سپرده شده تا با مشارکت و هزینه معدن، پوشش گیاهی حتی بیش از قبل احیا و به حالت اولیه برگردانده شود که در حال حاضر پیمانکار مربوطه "شرکت پایدار کار مهدی شهر" انتخاب شده و در حال انجام موضوعات مربوط به پیمان است.
بیات مختاری در پاسخ به انتقاد‌ها در خصوص بحث سیلابی شدن اراضی در اثر فعالیت‌های معدنکاوی گفت: «با مطالعات انجام شده توسط دو گروه از مشاورین آب زبده کشور تحت نظارت "اداره کل آب منطقه‌ای استان» و با مشارکت "دانشگاه صنعتی شاهرود"، احداث بند‌های سنگ و ملاتی و سایر اقدامات پیشگیرانه در حال انجام است و همان طور که در بالا ذکر شد پیمانکار مربوطه در حال احداث این سازه‌ها است. از طرفی به دلیل اینکه منطقه معدن در ارتفاع قرار دارد بارش به صورت برف است و احتمال تشکیل سیلاب بسیار ناچیز است و بررسی سیلاب‌های طی صد سال گذشته این موضوع را تایید می‌کند.»
او درباره نقد‌هایی که به در خطر قرار گرفتن حیات وحش منطقه در اثر معدنکاوی ابراز شده است نیز گفت: «به اطلاع می‌رساند تمامی گونه‌های جانوری موجود در صحت و سلامت، تحت حفاظت شرکت به صورت شبانه روزی قرار دارند و انتظامات شرکت به صورت شبانه روز در حال گشت زنی در معدن و راه‌های ارتباطی آن است. معدن در موضوع ورود و خروج افراد در محدوده معدنی با حساسیت و دقت فوق العاده‌ای برخورد می‌کند و نتیجه آن هم طبق نظر کارشناسان این شده که سن حیات وحش محدوده معدن، حدود شش یا هفت سال است که برابر با مدت زمان فعالیت معدن است و افزایش تعداد گله‌ها که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم نیز نشان از امنیت خاطر این حیوانات که نعمت خدادادی و با ارزشی هستند دارد. معدن هر ساله در فصول سرد سال نسبت به تامین علوفه این حیوانات اقدام می‌کند و مجموعه معدن بوکسیت تاش همه تلاش خود را در حفظ و حراست این گونه‌های جانوری انجام می‌دهد.»
رئیس بهره برداری معادن تاش و گانو استان سمنان افزود: با ملزم شدن شرکت آلومینا به انعقاد قرارداد با "دانشگاه صنعتی شاهرود" در خصوص بحث مدیریت پایش محیط زیستی معدن، تحت نظارت اداره کل حفاطت محیط زیست استان سمنان، هر هفته از آب‌های موجود در محدوده و خارج محدوده معدن نمونه گیری می‌شود و نتایج اولین پایش معدن و عدم آلودگی آب نیز به مراجع ذی صلاح ارسال شده است. لازم به ذکر است با عنایت به تعطیلی معدن در حال حاضر پایش‌ها فقط بر مبحث آب متمرکز شده و طبیعی است با شروع به کار معدن و هم چنین رویش گیاهان و ... گونه‌ای محلی از درخت "اورس" با کمک جناب آقای مهندس خوشنویس تهیه شده که از هزار اصله آن، حدود ششصد اصله با درج مشخصات به روی تابلو‌های مربوطه کاشته شده و مطابق زمان بندی اعلام شده از سوی ایشان آبیاری و نگهداری می‌شود. "شرکت نارگان زیست ازما" هر فصل معدن را از لحاط آب، گرد وغبار، آلودگی صوتی و... پایش می‌کند.
به گفته آگاهان و بر اساس اسناد رسمی، "معدن بوکسیت تاش وسیاه رودبار" در نظر دارد نزدیک به ۴ میلیون مترمربع از وسعت شاهوار را معدن کاوی کند. "سیاه رودبار" در استان گلستان بخشی از جنگل ابر است؛ این، یعنی پروژه معدنکاوی، از تاش شروع شده و قرار است تمام پهنه‌های البرز را تا گلستان، عاری از درختان جنگلی چندمیلیون ساله و باستانی کند و به جای آن نهال‌های کوچک نیم تا یک متری بکارد که معلوم نیست چند درصد آن‌ها به درخت و جنگل تبدیل شوند.
آنچه که بر جا می‌ماند سرزمینی خشک، ویران و تهی است. منبع آب منطقه از بین می‌رود و اندک آبی هم که به آنجا خواهد رسید آلوده به فلزات سنگین وعناصر نامطلوب و مرگبار خواهد بود و کوهی که امروز برای سمنان و شاهرود و بسطام، هوای خوب می‌سازد، منبع ریزگرد خواهد شد. آیا با یک هزینه –فایده ساده نمی‌توان به جواب رسید که ایجاد شغل و فعالیت‌های اقتصادی در منطقه، به قیمت از دست رفتن زندگی در دشت بسطام وشاهرود اساسا نه صرفه اقتصادی دارد و نه عقلی و علمی؟!

گونه ممنوع القطع ارس که از درختان بسیار ارزشمند در جذب آب و پیشگیری از جاری شدن سیل است همان "سرو کوهی" است که در مناطق کوهستانی می‌روید. این درخت در برابر ناملایمات ویژه در کوهستان‌های شرق کشور به صورت عمومی و متراکم یافت می‌شود و توانایی ویژه‌ای در مقابله با سیلاب‌ها دارد.
کارشناسان می‌گویند ارتفاعات نقاطی هستند که نخستین رواناب‌های سطحی در آن‌ها جاری می‌شود و این درختان دیرزیست و کهنسال ارس هستند که اولین قدم‌ها را برای جلوگیری از جاری شدن و حرکت آب برمی دارند. همچنین درختان اورس، در دامنه‌های کوهستانی با قدرت مقابل حرکت برف و بهمن را می‌گیرد و اگر این گیاه در ارتفاعات نباشد سیلاب‌ها به سرعت جاری شده به سمت پایین دست حرکت می‌کنند.
ایران، فقیر از نظر جنگل
بر اساس داده‌های رسمی، سرانه جنگل در جهان ۸/۰ هکتار و در ایران ۲/۰ هکتار است. بر این اساس ایران یکی از کشور‌هایی است که از لحاظ منابع جنگلی بسیار فقیر است. حال اگر به این داده ها، آمار فرسایش خاک، کاهش بارندگی‌های متعادل و افزایش سیل و سیلاب هنگام ریزش‌های جوی ناگهانی و غیرمتعارف را اضافه کنیم به اهمیت جنگل‌ها برای حفظ تعادل اکوسیستمی در ایران و حیات شهروندان ایرانی پی خواهیم برد و با هیچ هدفی، شتابزده و غیرعلمی عمل نخواهیم کرد؛ مخصوصا جنگل‌های اورس که رشدی بسیار کُند داشته و چند صد سال طول می‌کشد تا درختی قد بکشد و سایه دار شود.
ادامه معدنکاوی با هدف "اشتغال" راهی است که سال هاست عوارض آن دامن تمام زمین، خصوصا ایران را گرفته است. از جنگل‌های تیغ خورده هیرکانی شمال تا جنگل‌های دود شده زاگرس در غرب و جنوب، هر یک به نوعی، قربانی شعار "ایجاد اشتغال" شده اند.
مردمان شمال ایران، هنوز "طرح‌های بهره برداری از جنگل" را که به بهانه و با عنوان "ایجاد اشتغال" و "سودآوری ملی" و "ایجاد ارزش افزوده"، به مدت نیم قرن، بخش‌های بزرگی از جنگل‌های هیرکانی شمال کشور را بلعید و صد‌ها برابر ارزش افزوده را که بخش عمده اش به جیب شرکت‌های چوب و نئوپان و پیمانکاران چوب رفت، از بودجه عمومی برای خسارت سیل‌های مرگ آسای اواخر دهه ۷۰ تا امروز، هزینه کرد، فراموش نکرده اند. اگر قرار است از تاریخ و رویداد‌های آن درس نگیریم ناگزیریم آنرا بار‌ها تکرار کنیم و هر روز بیش از پیش دچار ابربحران‌های زیستی در جای جای کشور باشیم.

شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی اسکان، کدخبر: 27595، تاریخ انتشار: 28 اردیبهشت 1399، www.eskannews.com