شعارسال: حسین انتظامی که در مراسم «روز بین‌المللی دسترسی جهانی به اطلاعات» سخن می‌گفت، اظهار کرد: عمده‌ی مردم باور نمی‌کنند که دستگاه‌ها موظفند اطلاعات مورد نیازشان را در مدت 10 روز در اختیارشان قرار دهند.

معاون امور مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به چالش‌هایی که در اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات با آن مواجهند، یادآور شد: به عنوان مثال در نظام دیوانی کشور مقاومت‌هایی در ارائه اطلاعات وجود دارد که بخشی از آن به خاطر ناکارآمدهایی است که در نظام دیوانی ما وجود داشته و دارد. بخش‌هایی هم به این دلیل است که اطلاعات قدرت می‌آورد و به همین خاطر هم تخلیه اطلاعات مساوی است با از دست دادن قدرت.

در نشست «روز بین‌المللی دسترسی جهانی به اطلاعات» که صبح امروز (۱۱ مهرماه) در مرکز مطلاعات و برنامه‌ریزی رسانه ها برگزار شد، استر کویچ لاروش (مدیر دفتر زیر منطقه‌ای یونسکو در تهران)، نصیری قیداری (دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران)، حسین انتظامی (معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، محمد محمودی (مشاور سازمان فناوری اطلاعات)، محب حسینی (مدیر گروه آموزش کمیسون یونسکو در ایران)، حسن نمکدوست تهرانی (روزنامه‌نگار باسابقه) و محمد مهدی فرقانی (رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی) به بیان سخنانی پرداختند.

معاون امور مطبوعاتی در این مراسم با بیان اینکه هر کجا که بحث دسترسی آزاد به اطلاعات مطرح شود ما استقبال می‌کنیم تا اجرای آن در کشور تسریع پیدا کند، به بیان گزارشی از عملکرد اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات پرداخت.

او اجرایی کردن قانون دسترسی و انتشار آزاد اطلاعات را باعث توسعه سرمایه اجتماعی، ثروت ملی‌ و امنیت ملی و همچنین انسجام اجتماعی دانست و گفت: قانون دسترسی آزاد به اطلاعات که یکی از مهمترین ابزارهای روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود، دارای سه آیین نامه است؛ آیین نامه ماده ۸ درباره نحوه دسترسی و درخواست اطلاعات، ماده ۱۸ قانون درباره نحوه تشکیل کمسیون و آیین‌نامه کلی قانون است. همچنین شروع عملیات اجرایی این قانون باید با فرمان رییس‌جمهور صورت بگیرد.

او با بیان اینکه قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات جزو معدود قوانینی است که باید گزارش سالیانه ارائه دهد، اظهار کرد: همه این موارد نشان دهند این است که این قانون مورد اهمیت و توجه در نظام دیوانی کشور است. البته ما در اجرای این قانون با معذوراتی نیز مواجه هستیم که بزرگترین آنها چالش‌های فرهنگی است.

انتظامی نبود زیرساختها را از دیگر چالشهایی دانست که معاونت امور مطبوعاتی در راستای اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات با آن مواجه است ودر این باره گفت: در کشورهای پیشرفته با وجود نبود مشکلات فرهنگی وداشتن زیرساختهای اجرای این قانون سالها به طول انجامیده است؛ به عنوان مثال در کشور انگلیستان ۷سال طول کشید تا این قانون اجرایی شود. البته طول کشیدن اجرای این قانون در کشورهای دیگر به این معنی نیست ما هم از تسریع در اجرای آن دست بکشیم. ​​

انتظامی نبود زیرساخت‌ها را از دیگر چالش‌هایی دانست که معاونت امور مطبوعاتی در راستای اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات با آن مواجه است و در این زمینه گفت: در کشورهای پیشرفته با وجود نبود مشکلات فرهنگی و داشتن زیرساخت‌ها، اجرای این قانون سال‌ها به طول انجامیده است؛ به عنوان مثال در کشور انگلیستان هفت سال طول کشید تا این قانون اجرایی شود؛ البته طول کشیدن اجرای این قانون در کشورهای دیگر به این معنی نیست که ما هم از تسریع در اجرای آن دست بکشیم.

معاون امور مطبوعاتی اجرایی کردن قانون دسترسی و انتشار آزاد به اطلاعات را باعث توسعه سرمایه اجتماعی، ثروت ملی‌ و امنیت ملی و همچنین انسجام اجتماعی دانست و گفت: فرم درخواست اطلاعات در جلسه اخیر کمیسون تصویب شد و تا دو هفته دیگر رسما اعلام می‌شود. یکی از مباحث مطرح شده در کمیسیون این بود که با توجه به برنامه پنجم توسعه و بحث دولت الکترونیک درخواست اطلاعات هم به صورت الکترونیکی انجام شود؛ اما به این نتیجه رسیدیم که ممکن است هنوز شهروندانی سواد دیجیتالی نداشته باشند و باید این امکان برای‌ آنها فراهم شود تا به شیوه‌های سنتی بتوانند اطلاعات مورد نیازشان را به دست بیاورند، اما قرار شد در یک دوره سه ساله به سمت الکترونیکی شدن پیش برویم.

انتظامی با بیان این که برای اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در سه سطح نیازمند آموزش هستیم، اظهار کرد: سطح اول به مدیران اختصاص دارد که به نقص آنها در زمینه پاسخگویی بازمی‌گردد. سطح دوم آموزش به کارمندان است؛ ما به تجربه دریافته‌ایم که حتی اگر مدیران معتقد به اجرای این قانون باشند، اما در میان کارکنان مخصوصاً کسانی که متصدی پاسخگویی هستند این رویکرد وجود ندارد. سطح سوم نیز به آموزش مردم اختصاص دارد؛ طیف زیادی از مردم از وجود این قانون آگاهی ندارند و ما باید مردم را با این حقشان آشنا کنیم؛ چرا که این قانون رابطه بین مردم و حاکمیت را قوی می‌کند. همچنین رسانه‌ها نیز می‌توانند در این راستا بسیار کمک کنند، چرا که تکرار این موضوع باعث تثبیت آن می‌شود.

انتظامی همچنین اعلام کرد که از این پس مکاتبات اداری در معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر روی سایت رسمی این نهاد منتشر می‌شود.

*قانون دسترسی آزاد به اطلاعات کمکی به روزنامه‌نگاران نمی‌کند

در ادامه مراسم «روز بین المللی دسترسی جهانی به اطلاعات» محمد مهدی فرقانی (رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی) ضمن گرامی‌داشت این روز به بیان سخنانی درباره‌ی جریان آزاد اطلاعات در دنیا و ایران پرداخت.

او اظهار کرد: یونسکو چند دهه است که در راستای پیشبرد جریان آزاد اطلاعات، جامعه اطلاعاتی و دانش‌بنیان و دسترسی آزاد به اطلاعات تلاش کرده است که تلاش ‌آنها بسیار قابل احترام است. در این راستا یونسکو موفقیت‌های خوبی را در بسیاری از کشورهای به دست آورده است و در بسیاری دیگر هنوز به موفقیت نرسیده است. آزادی دسترسی به اطلاعات حداقل از زمان پیدایش اینترنت و به ویژه از زمان دسترسی وسیع شهروندان به تلفن‌های همراه هوشمند کم‌ و بیش با دور زدن دولت در سطح بین‌المللی آغاز شده است؛ اما به صورت غیررسمی و نه در حوزه دولتی.

فرقانی با بیان اینکه ابزار تلفن‌های همراه هوشمند در راستای توانمندسازی شهروندان خیلی باارزش است، گفت: کسانی که در گذشته ابزاری برای بیان دیدگاهایشان نداشتند امروز می‌توانند از این فرصت استفاده کنند که در این میان بحث دسترسی آزاد عقاید نیز مطرح می‌شود. در بسیاری از موارد آزادی دسترسی به عقاید دشوارتر و مهمتر از آزادی دسترسی به اطلاعات است.

رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: اگر دولت‌ها عمیق‌تر فکر کنند، هرچه بیشتر مردمی و برآمده از جریان عمومی باشند، قانون دسترسی آزاد به اطلاعات را بیشتر مورد حمایت قرار می‌دهند؛ به این خاطر که ملتی که آگاه باشد هم دولت را نقد می‌کند که این در راستای سالم‌سازی دولت است و هم دولت را در راستای دستیابی به اهداف توسعه پایدار، کمک می‌کند.

او با بیان اینکه آگاهی تنها از منظر آگاهی نسبت به اطلاعات کافی نیست، متذکر شد: اطلاعات باید تبدیل به دانش و بعد فرهنگ عمومی شود تا یک ملت بتواند در فرایند دستیابی به توسعه پایدار مشارکت داشته باشد، دولت را حمایت کند و سوال بپرسد و پاسخ بخواهد. همه اینها نیازمند فعالیت‌هایی است که باید در سطح کشورها انجام بگیرد از جمله در کمیسیون‌های ملی یونسکو که معتقدم در کنار همه تلاش‌های با ارزشی که انجام می‌دهند باید در فرایندهای قانونگذاری هم فعال شوند. یعنی باید با مسئولان در سطوح مختلف گفت‌وگو و مسئولان را در راستای قانونگذاری درست در این زمینه متقاعد کنند.

فرقانی با اشاره به قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات که اخیرا از سمت معاونت امور مطبوعاتی مورد تاکید قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: این قانون که برای اولین بار در کشور ما به تصویب رسیده بسیار مهم است؛ اما معتقدم این قانون کمک چندانی به رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران نمی‌کند و عمدتا در بحث حقوق شهروندی‌ است بنابراین ما نیاز به یک قانون جامع داریم که دسترسی به منابع خبر و کسب و جمع‌آوری آزاد اطلاعات را تضمین کند.

رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: احساس می‌کنم در کنار تلاش‌های صادقانه یونسکو این شعار هم از دهه ۷۰ تا کنون شکل عوض کرده‌اند اما محتوایشان چندان تغییری نکرده است وتوسط قدرت‌های جهانی نیز تبدیل به یک پوشش شده‌اند. اگر قرار است قانون دسترسی آزاد به اطلاعات به صورت جامع وجود داشته باشد، چرا باید دانشجویان ایرانی از تحصیل در برخی از رشته‌های علمی در برخی از دانشگاه‌های معتبر جهان محروم شوند و اینکه چرا باید برخی نشریات بین‌المللی امکان انتشار مقالات دانشمندان ایرانی را محدود کنند. ما به عنوان یک شهروند جهانی که متعلق به یک کشور در حال توسعه است زمانی که موارد نقض دسترسی آزاد به اطلاعات را در جهان مشاهده می‌کنیم نمی‌توانیم این شعارها را نیز باور کنیم.

او یادآور شد:‌ دهه ۷۰ میلادی را به خاطر آورید که بحث آزادی آطلاعات توسط غربی‌ها در یونسکو مطرح شد و آن زمان چهار خبرگزاری برتر وجود داشتند که گفته می‌شد که آنها اخبار مثبت غرب و اخبار منفی جهان سوم را مخابره می‌کنند و در واقع عملا جهان سوم تریبونی برای بیان اطلاعاتش نداشت و جریان دسترسی آزاد اطلاعات یک طرفه بود.

فرقانی در پایان سخنانش یادآور شد: ضمن تکریم و احترام تمام قد به روز جهانی دسترسی آزاد به اطلاعات باید نگاهی انتقادی نیز به این موضوع داشته باشیم و تا این اندازه خوشبینانه فکر نکنیم.

*روزنامه‌نگاران کمترین فعالیت برای قانونِ دسترسی آزاد به اطلاعات داشته‌اند

در ادامه مراسم، حسن نمک دوست تهرانی (روزنامه‌نگار با سابقه) به بیان سخنانی درباره روزنامه‌نگاری و دسترسی آزاد به اطلاعات پرداخت. او اظهار کرد: در این نشست این بحث در دو سطح مطرح شد. یک بحث دسترسی به اطلاعات در مفهموم عام یعنی دانش و دوم بحث دسترسی به اطلاعات در مفهوم کمی خاص‌تر یعنی دسترسی به اطلاعات که در اختیار حکومت است که دکتر انتظامی به آن اشاره کردند و من هم به عنوان یک روزنامه‌نگار بحثم همسو با ایشان است.

او ادامه داد: کاربرد اصطلاح جریان آزاد اطلاعات با تعریف آزادی اطلاعات کاملا متفاوت است. بعضا دیده‌ام برخی از دوستان این دو مقوله را با هم یکسان می‌گیرند، در حالی که چنین نیست.

این روزنامه‌نگار با سابقه خاطر نشان کرد:‌ امسال دویست و پنجاهمین سالی است که ما با اصطلاح حق دسترسسی به اطلاعات در مفهوم مدرن آن مواجه می‌شویم. در سال ۱۷۶۶ این موضوع به عنوان بخشی از قانون مطبوعات کشور سوئد مطرح شد و این نشان‌دهنده این است که حق دسترسی آزاد به اطلاعات به معنای دسترسی به اطلاعاتی که نزد حکومت است، یکی از رویکردهای اساسی و بنیادین در روزنامه‌نگاری سوئد مطرح است.

او با بیان اینکه آزادی اطلاعات یکی از شاخصه‌های آزادی بیان است، گفت: اگر ما روزنامه‌نگاران به اطلاعات دسترسی نداشته باشیم چه چیزی را می‌خواهیم بیان کنیم؟ دسترسی آزاد به اطلاعات حق همه شهرواندان است، اما فعالیت روزمره آنها الزاماً در گرو آن نیست؛ آما فعالیت روزمره ما روزنامه‌نگاران است. به عنوان مثال اگر امروز بخواهم گزارشی از اتوبان تهران شمل بنویس نیاز دارم که به اطلاعات مربوط به این موضوع دسترسی داشته باشم.

نمکدوست گفت: از ۲۵۰ سال پیش تاکنون روزنامه‌نگاران در جست‌وجوی این بودند که بدانند پشت درهای بسته اتاق‌های تصمیم‌گیری دولت‌ها چه می‌گذرد. این بحث ۲۵۰ ساله در دنیا یک پیشینه ۲۵ ساله هم در ایران دارد. حدود ۲۵ سال پیش شورای عالی انفورماتیک به کمک یکی از وکلای خود به موضوع حق دسترسی به اطلاعات نزدیک شد و حتی یک‌ پیش‌نویس مقدماتی این قانون را هم تدوین کرد. باید قدر آنها را دانست، اگرچه الان دیگر شورای عالی انفورماتیکی وجود ندارد. در ادامه مرحوم دکتر کاظم معتمد نژاد پیگیر این موضوع بودند و همزمان با ایشان هم در دانشگاه شهید بهشتی در دانشکده حقوق این قانون پیگیری می‌شد؛ به گونه‌ای که پیش‌نویس قانون دسترسی آزاد به اطلاعات در دوره دوم دولت آقای خاتمی مطابق با استانداردهای قابل قبول و امروزی تدوین شد.

او ادامه داد: زمانی که این پیش‌نویس برای دولت فرستاده شد،به میزان قابل ملاحظه ای از قدرت این قانون کاسته شد و در قالب یک لایحه با امضای آقایان خاتمی و مسجدجامعی برای مجلس وقت فرستاده شد. با پایان کار آن دولت و در دوره دوم مجلس دولت آقای احمدی نژاد، همان لایحه تضعیف شده در مجلس تصویب شد. بنابراین ما الان دارای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هستیم؛ اما یک قانون حداقلی است. اما سرشت آزادی اطلاعات به گونه‌ای است که این حداقل‌های آن هم با این وجود این حداقل ها هم فوق العاده قابل توجه است. به عنوان مثال در همین قانون، حق دسترسی مردم به اطلاعات مربوط به محیط زیست و سلامتی آنها، بلااستثناء آزاد شده است.

این روزنامه‌نگار با بیان اینکه قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات آنقدر مهم و تاثیرگذار است که روی تمام ساحت‌های زندگی مردم تاثیر می‌گذارد، گفت: همه اطلاعاتِ ما را حکومت‌ها می‌دانند و این شامل تمام حکومت‌ها می‌شود. ولی این قانون باعث می‌شود تا این رابطه دو جانبه باشند.

نمکدوست همچنین متذکر شد: اگر از من بپرسند در ۲۵ سال گذشته و با وجود تاثیر بسیار قوی و مستقیم قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات بر روی حرفه‌شان، چه کسانی کمترین فعالیت‌ها را نه تنها برای استفاده از مزایای این قانون، بلکه برای آشنایی آن کرده‌اند، می‌گویم روزنامه‌نگاران. انصافا روزنامه‌نگارانِ ما نسبت به قانون مربوط به حق دسترسی آزاد به اطلاعات کم توجه بوده‌اند، در حالی که یکی از مطالبات روزنامه‌نگاران در جهان از ۲۵۰ سال قبل به این طرف، برخورداری عمیق‌تر و وسیع‌تر از این حق بوده است. نمی‌شود از پزشکان و یا مهندسان خواست پیگیر این مساله باشند. این روزنامه‌نگاران و حقوقدانان هستند که باید به این موضوع بپردازند و متاسفانه تعداد حقوقدانانی هم که به این مساله پرداخته‌اند و یا می‌پردازند، بسیار کم است.

*دسترسی به اطلاعات یکی از وظایف اساسنامه‌ای یونسکو است

همچنین نصیری قیداری (دبیرکل کمیسون یونسکو در ایران) در نشست «روز بین‌المللی دسترسی به اطلاعات» درباره اهداف و روند تحولات روز بین‌المللی جهانی دسترسی به اطلاعات در یونسکو به بیان توضیحاتی پرداخت.

او اظهار کرد:‌ روزهای جهانی از نظر یونسکو بسیار با اهمیت هستند و زمانی که حادثه‌ای یا موضوعی به ثبت جهانی می‌رسد، عقبه‌ای قوی و استوار دارد که ۱۹۵ کشور با آن همسو می‌شوند. من شخصا معتقدم زمانی که موضوعی مقبولیت جهانی پیدا می‌کند، بسیار دارای اهمیت و ارزشمند است. اینکه کشورهای با هم تقابل می‌کنند بدتری صحنه است و این روزهای جهانی بهترین صحنه و بسیار ارزشمند هستند.

او با اشاره به روز دسترسی جهانی به اطلاعات گفت: موضوعاتی از این دست آنقدر اهمیت داشتند که توانستند که دنیا را متقاعد کنند برایشان روزی مشخص و جشن جهانی برپا شود. اطلاعات یک صفت ممیزی میان انسان و سایز موجودات است. تاریخ پر از وقایع غلط است که بر اساس اطلاعات و دانش غلط رخ داده است. به عنوان مثال تا ۴۰۰ سال پیش همه تصور می‌کردند زمین مرکز عالم است. چون اطلاعات غلطی داشتند، اشتباه هم نتیجه‌گیری می‌کردند.

دبیرکل کمسیون ملی یونسکو در ایران حل مشکلات را وابسته به نوآوری و خلاقیت دانست و گفت: دسترسی به اطلاعات یکی از وظایف اساسنامه یونسکو است که تسهیل در رسیدن به آزادی نیز زیر مجموعه آن است. وظیفه مهم دنیا بر اساس تعهدشان در توسعه پایدار سال ۲۰۳۰ رسیدن به دسترسی عمومی به اطلاعات و حمایت از آزادی مطابق با قوانین کشور و قوانین در سطح بین‌المللی است.

او یادآور شد برای اینکه این روز جهانی را پاس بداریم، برگزاری چنین نشست‌هایی خوب است، اما باید در این مسیر دو امر مهم دیگر نیز انجام شود؛ یکی وضع قانون و دوم ایجاد زیرساخت‌ها است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایسنا ، تاریخ انتشار خبر 11 مهر 1395، کدمطلب: 95071106684 ،www.isna.ir