شعار سال: به اذعان اروپایی‌ها توافق هسته‌ای ایران موفقیت بزرگی در سیاست خارجی به شمار می‌رود. آن‌ها امیدوار بودند این توافق در منطقه‌ای که مدت هاست درگیر بحران است، ثبات ایجاد کند تا بتوانند تجارت خارجی خود با کشور‌های منطقه از جمله ایران را از سر بگیرند. آلمان، فرانسه و انگلیس از بازیگران اصلی مذاکرات نفس گیری بودند که پس از ۱۲ سال منجر به توافق شد.

با این حال خروج یکجانبه آمریکا در سومین سال توافق (۲۰۱۸) از آن و بازگرداندن تحریم‌های اقتصادی، علاوه بر آن که اعتماد ایران به طرف غربی را از بین برد، بهانه‌ای برای کنار کشیدن اروپایی‌ها از تعهداتشان زیر فشار‌های واشنگتن شد. طی سال‌های پس از خروج دولت ترامپ از برجام این سه کشور (تروئیکای اروپایی) در حالی همواره از لزوم حفظ برجام و بازگشت آمریکا به تعهداتش مطابق با این توافق بین المللی سخن گفتند که این خواسته آن‌ها ها تنها در حد حرف باقی ماند و عملا اقدامی برای بهبود شرایط ایران انجام ندادند.

اکنون نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا امید‌ها به تغییر سیاست یکجانبه گرایانه این کشور در عرصه بین المللی را افزایش داده و انتظار می‌رود که «جو بایدن» در راستای عمل به وعده‌های انتخاباتی اش به توافقات بین المللی از جمله برجام بازگردد. در چنین شرایطی اروپایی‌ها به یکباره تغییر جهت داده و از تغییر مفاد توافقنامه هسته‌ای که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت لازم الاجرا شده است، سخن می‌گویند.

در همین راستا دولت فرانسه در موضع گیری سوال برانگیز بر لزوم بازگشت ایران به تعهدات هسته ای، بدون هیچ اشاره‌ای به وظیفه طرف مقابل در انجام تعهداتش تاکید کرده است. به تازگی یکی از سخنگویان وزارت خارجه فرانسه در مصاحبه با شبکه العربیه گفت که بازگشت ایران به تعهدات برجامی اش از الزامات تجدید نظر دولت بعدی آمریکا درباره توافق هسته‌ای است. این مقام فرانسوی در بخشی دیگر از اظهارات خود افزود که توافق برجام تضمینی برای دست نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای است. وی با این حال هیچ اشاره‌ای به این که طرف اروپایی در قبال انجام ندادن تعهداتش از جمله مسکوت گذاشتن «سامانه حمایت از مبادلات تجاری با ایران» (اینستکس) و آمریکا در قبال بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه، چه وظایفی دارند، نکرده است.

آلمان نیز در موضع تندتر مدعی شده که بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای فعلی کافی نخواهد بود. «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان روز جمعه در گفتگو با هفته‌نامه آلمانی اشپیگل با بیان این که توافق بین‌المللی هسته‌ای با ایران در دولت جو بایدن، رئیس جمهور آینده آمریکا باید از نو مورد بررسی و مذاکره قرار گیرد گفت: «بازگشت به توافق پیشین کافی نیست. باید توافقی بیشتر از برجام (برجام‌پلاس) انجام گیرد که منافع ما را نیز مدنظر قرار دهد.» به گفته وزیر امور خارجه آلمان اروپا انتظارات روشنی از ایران دارد از جمله این که سلاح هسته‌ای نباید باشد، همچنین برنامه ساخت موشک‌های بالستیک نیز  که تمام منطقه را تهدید می‌کند، نباید وجود داشته باشد. افزون بر این ایران در منطقه نقش دیگری ایفا کند.

وی تاکید کرده است که در این باره پیشتر با وزرای خارجه فرانسه و انگلیس توافق کرده و این موضع در واقع موضع مشترک تروئیکای اروپایی در قبال ایران است.

این در حالی است که برلین خود را به عنوان یک واسطه در فرآیندی می‌داند که امیدوار است نتیجه آن بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای باشد. یک منبع دولتی در برلین به اشپیگل گفته است که دو طرف (ایران وآمریکا) به این میانجیگری نیاز دارند و از آن استقبال می‌کنند. این منبع گفته است که نقش اروپا این است که ایالات متحده را به توافق بازگرداند و در عین حال ایران را وادار به رعایت کلیه الزامات توافق کند. وی با بیان این که هدف «رعایت کامل در ازای انطباق کامل» است، تاکید کرده اگر ایران دوباره به توافق توجه کند، بقیه نیز چنین خواهند کرد.

اشپیگل اذعان کرده بعید است که این روند به سرعت به هدف برسد. از همین رو برلین یک رویکرد گام به گام را پیشنهاد کرده است. این طرح خواستار از سرگیری تعهدات ایران در ازای لغو تحریم‌ها از سوی بایدن است و می‌تواند زمینه مذاکرات با هدف احیای مجدد معامله را فراهم کند. در عین حال دیپلمات‌های ارشد در برلین جانب ایالات متحده را دارند که توافق هسته‌ای به تنهایی نباید هدف مذاکرات باشد. آن‌ها می‌گویند ایران از طریق پشتیبانی از شبه نظامیان در لبنان، یمن و جا‌های دیگر منبع بی ثباتی است و این رویکرد باید تغییر کند. بعلاوه آن‌ها می‌خواهند شاهد کاهش برنامه موشکی ایران باشند.

از دیدگاه ایران، اروپا چیز‌های زیادی برای ارائه ندارد. آن‌ها که در سال‌های گذشته ثابت کرده اند نمی‌توان روی وعده هایشان حساب کرد، حال به گفته ماس مدعی اند که نخست ایران باید به تعهدات برجامی خود بازگردد و این که انتظارات روشنی از ایران در قبال برجام دارند. اما سوال اینجا است که انتظارات ایران در این میان چه می‌شود؟ ایران به کدام سابقه روشن اروپا اعتماد کند و به کدام وعده داده شده از سوی آن‌ها دل خوش کند و پیش از آمریکا و اروپایی ها، گام‌های برداشته شده در زمینه کاهش تعهدات برجامی اش را که طبق خود برجام بوده، به عقب برگرداند؟ ایران طبق گزارش‌های آژانس، همواره به تعهدات خود پایبند بوده، اما تقریبا هیچ یک از وعده‌های برجامی طرف‌های مقابل انجام نشده بلکه برعکس، تحریم‌ها علیه ایران نیز به مراتب شدید‌تر شده است.

«ناصر هادیان» استاد علوم سیاسی به اشپیگل می‌گوید: «فقط آمریکایی‌ها تصمیم می‌گیرند. ما یاد گرفته ایم که اروپایی‌ها در این معامله بی ربط هستند.» او می‌گوید حال و هوای پایتخت ایران پس از ترور مشخص است: «ما عصبانی هستیم.» اشپیگل می‌نویسد: در ایران، این احساس گسترده وجود دارد که اروپایی‌ها اخیراً قول‌های زیادی داده اند، اما خیلی کم به آن عمل کرده اند. مقاومت اروپا در برابر رژیم سختگیرانه تحریم‌های ایالات متحده به سرعت در هم شکست، و مقامات آلمانی دریافتند که قیمت ادامه تجارت با ایران پس از احضار برای جلسه در سفارت ایالات متحده در برلین چقدر است.

در ادامه چنین فشارهایی، موسسات مالی و اقتصادی اروپا از تعهدات خود در قبال شرکای ایرانی خود سر باززده و به جبهه فشار‌های آمریکایی پیوسته اند، از جمله این که بانک‌های اروپایی از انتقال پول به داخل و خارج از ایران خودداری می‌کنند. در این خصوص «هلموت گوتلیب» رئیس بانک ملی ایران در هامبورگ می‌گوید: آمریکایی‌ها حاکمیت ملی ما را تضعیف کرده اند و همه فقط تماشا می‌کنند.

همچنین دویچه تلکام از بیم اقدامات تلافی جویانه آمریکا حتی ارتباط اینترنتی و تلفنی بانک ملی را قطع کرده است. با این وجود این موسسه مالی با موفقیت در دادگاه منطقه‌ای در هامبورگ شکایت کرده و پرونده اکنون در دادگاه اروپا است و احتمالاً حکم اصلی آن در بهار صادر می‌شود. اگر بانک ملی در دادخواست خود علیه دویچه تلکام پیروز شود، این می‌تواند به این معنی باشد که دیگر شرکت‌ها و بانک‌ها در اروپا دیگر مجاز به ترک شرکای تجاری ایرانی خود نخواهند بود.

ناگفته پیداست کسانی که در حفظ برجام کوتاهی کرده و در مقابل عهدشکنی آمریکا تماشاچی بودند، باید هزینه این کوتاهی را بدهند، آن هم در شرایطی که امنیت منطقه به امنیت  اروپا گره خورده است و به همین دلیل اروپایی‌ها هستند که برای تضمین آینده امنیتی خود و همچنین اعاده حیثیت و اعتبار امضا‌هایی که تاکنون به آن اهمیتی نداده اند، باید فعال‌تر شوند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۶ آذر ۱۳۹۹، کدخبر: ۸۴۱۳۵۵۵۱، irna.ir