سیاسی - سياست خارجی

برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ روز شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۴ رسماً به پایان رسیده و موضوع هسته‌ای ایران باید از دستور کار شورای امنیت خارج شود. در همین راستا وزارت امور خارچه ایران اقدام به ارایه توضیحاتی نمود. اقدام ۳ کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) برای فعال‌سازی سازوکار حل اختلاف و بازگرداندن تحریم‌ها غیرقانونی و فاقد مبنای حقوقی است و در تبعیت از آمریکا انجام شده است.از کشورهای عضو سازمان ملل خواسته شده ادعای بازگشت قطعنامه‌های لغوشده را نپذیرند و پایان قطعنامه ۲۲۳۱ را به رسمیت بشناسند.از چین، روسیه، الجزایر، پاکستان، کره جنوبی و گویان بابت مخالفت یا عدم همراهی با اقدام سه کشور اروپایی قدردانی می‌ کنیم. لازم به توضیح است که ایران، چین و روسیه در نامه ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از روز ۱۸ اکتبر(۲۶ مهر ماه) ۲۰۲۵ را اعلام کردند.

وزیر امور خارجه دولت یازدهم و دوازدهم در پاسخ به برخی ادعاهای سرگئی لاورف وزیر امور خارجه روسیه درباره اسنپ‌بک، تاکید کرد که او خلاف می‌گوید و خود او مسئول مکانیسم ماشه یا اسنپ‌بک است. این بند توافق هسته‌ای در واقع جایگزینی بود برای پیشنهاد «بسیار بدی» که روس‌ها و فرانسوی‌ها مطرح کرده بودند. ظریف درباره‌ پیشنهادی که به‌جای مکانسیم ماشه در مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی ارائه شده بود گفته است «یک روز دیدیم آقای [جان] کری [وزیر خارجه‌ وقت آمریکا] کاغذی در دست و پیشنهادی دارد مبنی بر اینکه بیاییم قطعنامه‌ها را شش ماه شش ماه تعلیق کنیم یعنی هر شش ماه باید می‌رفتیم به شورای امنیت و اگرچه به‌طور اتوماتیک تمدید می‌شد اما با درخواست دو عضو شورای امنیت می‌توانست به رأی‌گیری گذاشته شود که اگر این اتفاق افتاده بود شش سال پیش برجام تمام شده بود. به کری گفتم این چه پیشنهادی است که آورده‌ای؟ به عقل و شعور من توهین می‌کنی؟ گفت نه من به شعور تو توهین نمی‌کنم، این را رفیقت لاوروف داده است.آقای ظریف در اظهارات اخیر خود، از روسیه بابت افشای سفر قاسم سلیمانی، به مسکو و همچنین فروش پهپادهای ایرانی به این کشور انتقاد کرده است.دولت‌های غربی می‌گویند ایران که همکاری نظامی نزدیکی با روسیه دارد، با صادرات پهپاد به روسیه، این کشور را در جریان تهاجم به اوکراین حمایت کرده است.

در واکنش به اقدام وزیر امور خارجه لهستان در همکاری با یک گروه آمریکایی - صهیونیستی برای اجرای نمایش ضدایرانی در پارلمان انگلیس سفیر لهستان در تهران به وزارت امور خارجه احضار شد.اجرای نمایش ضدایرانی در پارلمان انگلیس و طرح ادعاهای کذب در خصوص استفاده از پهپادهای ایرانی در منازعه روسیه - اوکراین، مارچین ویلچک رئیس نمایندگی لهستان در تهران از سوی محمود حیدری دستیار وزیر و مدیرکل مدیترانه و شرق اروپا به وزارت امور خارجه احضار شد.

غربی‌ها گمان می‌کنند که با نهایی شدن اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، معیشت مردم ایران دشوارتر خواهد شد و رفته‌رفته اختلافات بین مردم با حاکمیت بیشتر می‌شود و نارضایتی‌هایی در کشور شکل خواهد گرفت که ممکن است به صورت اعتراضات خیابانی بروز پیدا کند. اگر در 6 ماه آتی، دولت بتواند شرایط را مدیریت کند، احتمالاً در پایان این 6 ماه خود غربی‌ها به ما پیشنهاد مذاکره خواهند داد. در گذشته مقام معظم رهبری به دلایلی که خودشان صلاح می‌دانستند، فرموده بودند که بُرد موشک‌های ایران باید محدود به ۲۲۰۰ کیلومتر باشد، اما اکنون ایشان هرگونه محدودیتی در بُرد موشک‌ها را برداشته‌اند. وقتی ما می‌بینیم که آمریکا به ما حمله می‌کند، اگر بخواهیم بُرد موشک‌های خود را محدود کنیم، انفعالی برخورد کرده‌ایم. بنابراین منطقی است که هیچ‌گونه محدودیتی را برای بُرد موشک‌هایمان نپذیریم، زیرا قدرت اصلی ما در جنگ، موشک است و ما باید مهمترین عامل قدرت نظامی خودمان یعنی برنامه موشکی را بدون هیچ محدودیتی تقویت کنیم.

چینی‌ها می‌گویند یکبار نشده با شما (ایرانی‌ها) کار کنیم و از شما تعهد محرمانگی بگیریم ولی شما آن را لو ندهید. الان قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین چه شد؟ در چه مرحله‌ای هست؟ این قرارداد در حال اتمام است اما وضعیتش معلوم نیست! حمزه صفوی، استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران معتقد است که رابطه ما با روسیه و چین دچار اختلالاتی فراتر از اسنپ بک بوده و این رابطه دچار بی‌اعتمادی شده است و آنها فکر می‌کنند ما به روسیه به عنوان لاشه نگاه می‌کنیم . چین می گوید قرارداد ۲۵ ساله با ایران صاحب ندارد.

دو روایت متفاوت درخصوص اسنپ بک و برجام از منابع گوناگون در حال شنیده شدن است. گروهی از سیاسیون معتقدند که با اتمام فرصت ده ساله برجام در ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴، عملا تمامی متعلقات و موارد مرتبط با این توافق نیز به اتمام می‌رسد و گروهی دیگر می‌گویند که مواردی نظیر اسنپ بک که شروع شده است، امکان توقف ندارد. عراقچی با زدن توئیتی معتقد است که قطعنامه ۲۲۳۱ در روز ۲۶مهر منقضی خواهد شد و تحریم‌های لغو شده نمی‌توانند دوباره اعمال شوند و هرگونه تلاش برای این کار باطل و بی‌اعتبار است. سردار کوثری نیز به همین روایت اعتقاد دارد. در مقابل کشور‌های تروپیکا، معتقدند که اسنپ بک ادامه خواهد داشت و توقفی در کار نخواهد بود.

در پی اقدام سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) و فعال‌سازی «مکانیزم ماشه»، شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران مجدداً به اجرا درآمد. این فرآیند که قابل وتو نیست، محدودیت‌های بین‌المللی در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی و اقتصادی را که بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ وضع شده بود، بار دیگر برقرار می‌کند.فعال‌سازی اسنپ‌بک نه تنها دسترسی ایران به فناوری‌های هسته‌ای و موشکی را محدودتر می‌کند، بلکه کشورها را ملزم به بازرسی محموله‌های هوایی و دریایی مرتبط با ایران می‌سازد. این اقدام می‌تواند به توقیف هواپیماها و کشتی‌های در آب‌های بین‌المللی منجر شود. این کار در ساده ترین حالت می تواند سبب افزایش هزینه موراژ یا انتظار کشتی ها قبل از تخلیه گردد. آنچه که مسلم است، اثرگذاری این شش تحریم، کمتر بشکل مستقیم بوده و غالب اثرات بصورت اثرگذاری روی چرخه های لجستیکی دنباله گیری می شود. مکانیزم مقابله نیز باید با تقویت چرخه های لجستیکی دنباله گیری شود.

پرسش اصلی آن است که جمهوری اسلامی برای مقابله با بازگشت تحریم‌ها و جلوگیری از تشدید شرایط در عرصه بین‌المللی چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد. میهمانان این نشست عبارتند از: فواد ایزدی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، حسن بهشتی‌پور، تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای و محسن پاک‌آیین. سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان. فواد ایزدی معتقد است که اکنون در کشور باید درباره دکترین هسته‌ای تصمیم‌گیری شود. نباید پرسید که اکنون مذاکره کنیم یا نکنیم؟ صبر کنیم و ببینیم نتیجه مذاکرات چه می‌شود؟همان تصمیمی که ۲۲ سال پیش باید گرفته می‌شد، همچنان به تأخیر افتاده و ممکن است حتی ۲۲ ماه دیگر نیز عقب بیفتد.آنها در زمانی که به ایران حمله شد، به جای آن‌که محکوم کنند یا حداقل سکوت نمایند، از آن حمایت کردند. شما می‌دانید که این اقدام برخلاف اساسنامه آژانس است؛ زیرا حمله به یک سایت هسته‌ای، به‌ویژه زمانی که آن سایت تحت نظارت آژانس باشد، غیرقانونی است.در برجام غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد ذکر شده ، اما کشورهای اروپایی رسماً بیانیه داده‌اند که غنی‌سازی ایران باید به صفر برسد. شما چگونه می‌توانید عضو یک توافق باشید و در عین حال رسماً مطالبه‌ای خلاف آن توافق مطرح کنید؟تحریم‌ها مسلما برمی‌گردند. برای اینکه موضوع حقوقی نبوده و سیاسی است و آمریکا پشت قضیه مصرانه دارد این صحنه باخت-باخت را مطرح می‌کند.آمریکایی‌ها، به‌ویژه در دوره ترامپ، نظام‌های بین‌المللی را کلاً زیر پا گذاشتند. از سازمان بهداشت جهانی خارج شد، توافق پاریس را قبول ندارد و در خیلی از معادلات با ناتو و هم‌پیمانان خود دچار چالش‌های جدی است! تفکر ترامپیست اصولاً نمی‌خواهد موضوعاتی مثل برجام در چارچوب دیپلماتیک حل شود، می‌خواهد در چارچوب قدرت و زور حل شود و چون این را می‌خواهد، بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید پیش‌بینی این‌ها را انجام دهد.

رئیس جمهور بعد از ظهر روز چهارشنبه ۲ مهر ۱۴۰۴ به وقت محلی، در ادامه برنامه‌های سفر به نیویورک، در دیدار «یوناس گار استوره‌» نخست وزیر نروژ، با بیان اینکه اگر اسنپ‌بک اتفاق بیفتد، گفت‌وگو دیگر معنایی ندارد، افزود: کشورهای غربی باید پایبندی خود به تعهدات‌شان را نشان دهند تا اساسا تفاهم معنا و مفهوم پیدا کند؛ وضعیت فعلی به دلیل عدم پایبندی طرف غربی به تعهداتشان پدید آمده است. این در حالی است که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که با اعمال یا بدون اعمال اسنپ بک، جمهوری اسلامی باید به تعاملات خود با آژانس ادامه دهد؟! باید افزود که گروسی علاوه بر این ، به صورتی غیر مستقیم ایران را تهدید به افزایش فشارهای بین المللی از سه موضع یعنی سازمان ملل و اجماع بین المللی، اتحادیه اروپا و سه کشور فرانسه و آلمان و انگلیس و در نهایت ، فشارها و تهدیدات نظامی آمریکا- اسرائیل کرده است.

در این که عالم سیاست عالم یک بام و دو هواها و حکایت ابر بهاری است، شکی نیست . اما وقتی از خیانت خائن حرف می زنیم و قاطعانه رای صادر می کنیم، بنظر اندکی عجیب می رسد که از او با گز اصفهان و پسته رفسنجان پذیرایی شود. حداقل او را به کافه ای جایی دعوت می کردید و صورت حسابش را می پرداختید تا حسابش رسیده شود. امان از بعضی ها و بعضی کارها.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور چهاردهم در آستانه حضور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، عصر امروز با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، دیدار و گزارشی از برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای این سفر ارائه کرد. رهبر انقلاب نیز ضمن دعای خیر و آرزوی موفقیت برای رئیس‌جمهور، نکات و توصیه‌هایی را بیان کردند. این نشست قبل از آغاز با محدودیت هایی از طرف آمریکا برای تیم ایرانی، همراه است.هشتادمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد در حالی امروز، با حضور رهبران جهان گرامی داشته‌می‌شود که این نهاد بین‌المللی تحت فشار مالی و سیاسی گسترده قرار داشته و در دستیابی به بسیاری از اهداف خود ناکام مانده است.شعار امسال «متحد برای فردایی بهتر؛ ما بر صلح، عدالت و کرامت برای همگان به عنوان هدف مشترک پایبند می‌مانیم» ، تعیین شده است؛ شعاری که هدف آن ترغیب جامعه جهانی به «تعهد دوباره و بازاندیشی درباره آینده مشترک» است. با این حال، تداوم جنگ‌ها در غزه، اوکراین و سودان، کندی اقدامات مقابله با تغییرات اقلیمی و بحران مالی ناشی از قطع بخش عمده کمک‌های خارجی آمریکا به دستور دونالد ترامپ، آینده سازمان ملل را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

بعد از تصویب روند فعال شدن مکانیزم ماشه ، چشم ها به واکنش های احتمالی ایران دوخته شده است. یکی از این واکنش ها، خروج ایران از NPT است.آنچه مسلم است هر اقدامی که در این مقطع انجام می‌شود باید سنجیده، منطقی و عاری از شتاب‌زدگی و هیجان باشد. تجربه تاریخی و آموزه‌های راهبردی نشان می‌دهد که گاهی لازم است اقداماتی را صورت داد تا دستاوردهای گذشته حفظ شود.این اقدامات تنها زمانی مؤثر خواهند بود که منافع کشور و امنیت ملی به‌طور کامل مدنظر قرار گیرد و پیامدهای احتمالی آن سنجیده شود.در عین حال موضوعاتی مانند تهدید به خروج از NPT بدون آمادگی کامل، نه‌تنها امنیت کشور را تضمین نمی‌کند بلکه ممکن است موجب افزایش تهدیدها و آسیب‌های جدی به زیرساخت‌ها و اقتصاد کشور شود. نمونه‌های تاریخی نشان می‌دهد که اقدامات ناپخته می‌تواند به فروپاشی نسبی زیرساخت‌ها، کاهش توان دفاعی و حتی بحران‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شود.

در این جلسه شورای عالی امنیت ملی، اقدامات برخی کشورها در صحنه‌ بین المللی در زمینه‌های عملیات نظامی و تحریم‌ها مطرح شده مورد واکاوی قرار گرفت، منجمله اقدامات نسجیده‌ ۳ کشور اروپایی در مورد مسئله‌ هسته‌ای ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مطرح گردید که علی‌رغم همکاری‌های وزارت امورخارجه با آژانس و همچنین ارائه‌ طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشورهای اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد در چارچوب تصمیمات شورای عالی امنیت ملی برای حفظ منافع ملی کشور به رایزنی‌های خود ادامه دهد.

رافائل گروسی، روز چهارشنبه اعلام کرد توافق امضا شده میان تهران و این نهاد وابسته به سازمان ملل این امکان را فراهم می‌کند که آژانس به همه تأسیسات هسته‌ای ایران حتی آن‌ها که در جریان جنگ ۱۲ روزه آسیب دیده‌اند؛ بدون استثنا دسترسی داشته باشد.این در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، ۱۱ تیر امسال قانونی را که مجلس برای تعلیق همه همکاری‌ها با آژانس تصویب کرده بود، برای اجرا به نهادهای مربوطه ابلاغ کرد. با این همه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران کاملا بر خلاف گروسی سخن گفته است. عراقچی که پس از مصر به تونس سفر کرده است، درباره توافق قاهره گفت: «بر اساس این توافق باید تأکید کنم که هیچ دسترسی‌ای به بازرسان آژانس داده نمی‌شود، مگر در مورد نیروگاه بوشهر که به دلیل تعویض سوخت و بنا به مصوبه شورای عالی امنیت ملی از قبل در جریان بوده و همچنان ادامه دارد.» .عراقچی افزود، در متن توافق با آژانس صراحتا قانون مجلس پذیرفته شده و گفته‌ شده در چارچوب این قانون باید عمل کنیم . یعنی اینکه همه‌چیز باید توسط شورای‌عالی امنیت ملی تصویب شود.

هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به چین، تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر لزوم اجرای همه جانبه توافق راهبردی ایران و چین در قالب یک توئیت به دو زبان فارسی و چینی، بازنشر شد.در این توئیت آمده است که: "ایران و چین با سابقه کهن تمدنی در دو سوی آسیا، قدرت تحول‌آفرینی در صحنه منطقه‌ای و جهانی را دارند. عملیاتی نمودن تمامی ابعاد توافق راهبردی، این راه را هموار می کند."

تحلیلگر مسائل سیاسی و نماینده ادوار مجلس گفت: ۸۴ درصد نفتی که از تنگه هرمز عبور می‌کند مرتبط با چین و کشور‌های شرق آسیاست. ۷ میلیون بشکه نفت در روز به دو کشور هند و چینی می‌رود که دولت‌های ایران دستاورد حضور بریکس و شانگهای را مدیون این دو کشور هستند.

رئیس جمهوری آذربایجان در اشاره‌ای تلویحی به ولایتی گفت که سیاست‌اش را طبق مواضع دولت ایران(پزشکیان) تنظیم می‌کند، نه "روایت‌های نادرست" برخی مشاوران. این مشاور ،پیش‌تر نیز به شدت به توافق بر سر کریدور زنگزور حمله کرده بود.علی‌اف ریاست‌جمهوری پزشکیان را «فرصتی خوب» دانست و گفت روابط ۲ دولت «سازنده و دوستانه» پیش می‌رود؛ با این حال تصریح کرد موضع رسمی ایران – به ‌روایت رئیس‌جمهور و وزیر خارجه - «منطقی و مثبت» است و نظر «مقامات سابقِ مشاور» اهمیتی ندارد.موضع مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران واضح است و آن این‌که «کریدور زنگزور تهدیدی علیه ایران تشکیل نمی‌دهد». : ادعاهایی مبنی بر قطع مرز ایران و ارمنستان بی اساس است.

وزیر امور خارجه با اشاره به تحریم‌های آمریکا و کشور‌های غربی تاکید کرد: زمان آن فرا رسیده است که این تحریم‌های غیرانسانی، که توسط آمریکا و هم‌پیمانانش تحمیل می‌شوند، به‌عنوان جنایت علیه بشریت شناخته شوند.

جمعی از سفرا و دیپلمات‌های پیشین جمهوری اسلامی با صدور بیانیه‌ای خواستار «بازتعریف مؤلفه‌های سیاست خارجی با رویکردی واقع‌گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور» شدند.در این بیانیه آمده است که سیاست خارجی کشورمان در دهه‌های گذشته، از سویی تحت تأثیر فشارهای خارجی، تحریم‌های گسترده، رویدادها و تحولات منطقه ‌ای و بین‌المللی، و از سوی دیگر گرفتار محدودیت‌های داخلی و تصمیم سازی های غیر منعطف و بعضاً ناهماهنگ، با چالش‌های ساختاری و راهبردی مواجه بوده است. کاهش اطمینان سازی با همسایگان و قدرت‌های جهانی، حاصل پیام‌ های متناقض، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و انباشت تنش‌ها، مجموعاً توان چانه زنی و قدرت دیپلماسی ایران را کاهش داده است. خروج یک‌ جانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ظرفیت‌های گفت و گو و نفوذ سیاسی ایران را محدود ساخته و محدودیت های خود ساخته در بهره‌ برداری از بسترهای دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه نیز مزید بر علت شده است.

دبیر شورای عالی امنیت ملی در اولین سفر رسمی‌ بعد از انتصاب در این سمت، روز گذشته به عراق رفت و سپس راهی لبنان خواهد شد. در این سفر‌ طرفین یک توافق‌نامه امنیتی امضا کردند که مهم‌ترین نکته آن به گفته مشاور امنیت ملی عراق این است که دولت بغداد با جدیت تلاش می‌کند تا از هرگونه نقض امنیتی با هدف تعرض به هر یک از همسایگان خود، جلوگیری کند. همچنین علی‌لاریجانی در سفر به لبنان حامل پیامی مهم برای مقامات لبنان خواهد بود. دبیر شورای عالی امنیت ملی همچنین با حضور در مواکب خدمات‌رسانی به زائران اربعین در شهر کاظمین از وضعیت خدمت رسانی در این مواکب به زائران بازدید کرد.