سیاسی - سياست خارجی

دو روایت متفاوت درخصوص اسنپ بک و برجام از منابع گوناگون در حال شنیده شدن است. گروهی از سیاسیون معتقدند که با اتمام فرصت ده ساله برجام در ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴، عملا تمامی متعلقات و موارد مرتبط با این توافق نیز به اتمام می‌رسد و گروهی دیگر می‌گویند که مواردی نظیر اسنپ بک که شروع شده است، امکان توقف ندارد. عراقچی با زدن توئیتی معتقد است که قطعنامه ۲۲۳۱ در روز ۲۶مهر منقضی خواهد شد و تحریم‌های لغو شده نمی‌توانند دوباره اعمال شوند و هرگونه تلاش برای این کار باطل و بی‌اعتبار است. سردار کوثری نیز به همین روایت اعتقاد دارد. در مقابل کشور‌های تروپیکا، معتقدند که اسنپ بک ادامه خواهد داشت و توقفی در کار نخواهد بود.

در پی اقدام سه کشور اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان) و فعال‌سازی «مکانیزم ماشه»، شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران مجدداً به اجرا درآمد. این فرآیند که قابل وتو نیست، محدودیت‌های بین‌المللی در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی و اقتصادی را که بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ وضع شده بود، بار دیگر برقرار می‌کند.فعال‌سازی اسنپ‌بک نه تنها دسترسی ایران به فناوری‌های هسته‌ای و موشکی را محدودتر می‌کند، بلکه کشورها را ملزم به بازرسی محموله‌های هوایی و دریایی مرتبط با ایران می‌سازد. این اقدام می‌تواند به توقیف هواپیماها و کشتی‌های در آب‌های بین‌المللی منجر شود. این کار در ساده ترین حالت می تواند سبب افزایش هزینه موراژ یا انتظار کشتی ها قبل از تخلیه گردد. آنچه که مسلم است، اثرگذاری این شش تحریم، کمتر بشکل مستقیم بوده و غالب اثرات بصورت اثرگذاری روی چرخه های لجستیکی دنباله گیری می شود. مکانیزم مقابله نیز باید با تقویت چرخه های لجستیکی دنباله گیری شود.

پرسش اصلی آن است که جمهوری اسلامی برای مقابله با بازگشت تحریم‌ها و جلوگیری از تشدید شرایط در عرصه بین‌المللی چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد. میهمانان این نشست عبارتند از: فواد ایزدی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، حسن بهشتی‌پور، تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای و محسن پاک‌آیین. سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان. فواد ایزدی معتقد است که اکنون در کشور باید درباره دکترین هسته‌ای تصمیم‌گیری شود. نباید پرسید که اکنون مذاکره کنیم یا نکنیم؟ صبر کنیم و ببینیم نتیجه مذاکرات چه می‌شود؟همان تصمیمی که ۲۲ سال پیش باید گرفته می‌شد، همچنان به تأخیر افتاده و ممکن است حتی ۲۲ ماه دیگر نیز عقب بیفتد.آنها در زمانی که به ایران حمله شد، به جای آن‌که محکوم کنند یا حداقل سکوت نمایند، از آن حمایت کردند. شما می‌دانید که این اقدام برخلاف اساسنامه آژانس است؛ زیرا حمله به یک سایت هسته‌ای، به‌ویژه زمانی که آن سایت تحت نظارت آژانس باشد، غیرقانونی است.در برجام غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد ذکر شده ، اما کشورهای اروپایی رسماً بیانیه داده‌اند که غنی‌سازی ایران باید به صفر برسد. شما چگونه می‌توانید عضو یک توافق باشید و در عین حال رسماً مطالبه‌ای خلاف آن توافق مطرح کنید؟تحریم‌ها مسلما برمی‌گردند. برای اینکه موضوع حقوقی نبوده و سیاسی است و آمریکا پشت قضیه مصرانه دارد این صحنه باخت-باخت را مطرح می‌کند.آمریکایی‌ها، به‌ویژه در دوره ترامپ، نظام‌های بین‌المللی را کلاً زیر پا گذاشتند. از سازمان بهداشت جهانی خارج شد، توافق پاریس را قبول ندارد و در خیلی از معادلات با ناتو و هم‌پیمانان خود دچار چالش‌های جدی است! تفکر ترامپیست اصولاً نمی‌خواهد موضوعاتی مثل برجام در چارچوب دیپلماتیک حل شود، می‌خواهد در چارچوب قدرت و زور حل شود و چون این را می‌خواهد، بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید پیش‌بینی این‌ها را انجام دهد.

رئیس جمهور بعد از ظهر روز چهارشنبه ۲ مهر ۱۴۰۴ به وقت محلی، در ادامه برنامه‌های سفر به نیویورک، در دیدار «یوناس گار استوره‌» نخست وزیر نروژ، با بیان اینکه اگر اسنپ‌بک اتفاق بیفتد، گفت‌وگو دیگر معنایی ندارد، افزود: کشورهای غربی باید پایبندی خود به تعهدات‌شان را نشان دهند تا اساسا تفاهم معنا و مفهوم پیدا کند؛ وضعیت فعلی به دلیل عدم پایبندی طرف غربی به تعهداتشان پدید آمده است. این در حالی است که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که با اعمال یا بدون اعمال اسنپ بک، جمهوری اسلامی باید به تعاملات خود با آژانس ادامه دهد؟! باید افزود که گروسی علاوه بر این ، به صورتی غیر مستقیم ایران را تهدید به افزایش فشارهای بین المللی از سه موضع یعنی سازمان ملل و اجماع بین المللی، اتحادیه اروپا و سه کشور فرانسه و آلمان و انگلیس و در نهایت ، فشارها و تهدیدات نظامی آمریکا- اسرائیل کرده است.

در این که عالم سیاست عالم یک بام و دو هواها و حکایت ابر بهاری است، شکی نیست . اما وقتی از خیانت خائن حرف می زنیم و قاطعانه رای صادر می کنیم، بنظر اندکی عجیب می رسد که از او با گز اصفهان و پسته رفسنجان پذیرایی شود. حداقل او را به کافه ای جایی دعوت می کردید و صورت حسابش را می پرداختید تا حسابش رسیده شود. امان از بعضی ها و بعضی کارها.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور چهاردهم در آستانه حضور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، عصر امروز با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، دیدار و گزارشی از برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای این سفر ارائه کرد. رهبر انقلاب نیز ضمن دعای خیر و آرزوی موفقیت برای رئیس‌جمهور، نکات و توصیه‌هایی را بیان کردند. این نشست قبل از آغاز با محدودیت هایی از طرف آمریکا برای تیم ایرانی، همراه است.هشتادمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد در حالی امروز، با حضور رهبران جهان گرامی داشته‌می‌شود که این نهاد بین‌المللی تحت فشار مالی و سیاسی گسترده قرار داشته و در دستیابی به بسیاری از اهداف خود ناکام مانده است.شعار امسال «متحد برای فردایی بهتر؛ ما بر صلح، عدالت و کرامت برای همگان به عنوان هدف مشترک پایبند می‌مانیم» ، تعیین شده است؛ شعاری که هدف آن ترغیب جامعه جهانی به «تعهد دوباره و بازاندیشی درباره آینده مشترک» است. با این حال، تداوم جنگ‌ها در غزه، اوکراین و سودان، کندی اقدامات مقابله با تغییرات اقلیمی و بحران مالی ناشی از قطع بخش عمده کمک‌های خارجی آمریکا به دستور دونالد ترامپ، آینده سازمان ملل را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

بعد از تصویب روند فعال شدن مکانیزم ماشه ، چشم ها به واکنش های احتمالی ایران دوخته شده است. یکی از این واکنش ها، خروج ایران از NPT است.آنچه مسلم است هر اقدامی که در این مقطع انجام می‌شود باید سنجیده، منطقی و عاری از شتاب‌زدگی و هیجان باشد. تجربه تاریخی و آموزه‌های راهبردی نشان می‌دهد که گاهی لازم است اقداماتی را صورت داد تا دستاوردهای گذشته حفظ شود.این اقدامات تنها زمانی مؤثر خواهند بود که منافع کشور و امنیت ملی به‌طور کامل مدنظر قرار گیرد و پیامدهای احتمالی آن سنجیده شود.در عین حال موضوعاتی مانند تهدید به خروج از NPT بدون آمادگی کامل، نه‌تنها امنیت کشور را تضمین نمی‌کند بلکه ممکن است موجب افزایش تهدیدها و آسیب‌های جدی به زیرساخت‌ها و اقتصاد کشور شود. نمونه‌های تاریخی نشان می‌دهد که اقدامات ناپخته می‌تواند به فروپاشی نسبی زیرساخت‌ها، کاهش توان دفاعی و حتی بحران‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شود.

در این جلسه شورای عالی امنیت ملی، اقدامات برخی کشورها در صحنه‌ بین المللی در زمینه‌های عملیات نظامی و تحریم‌ها مطرح شده مورد واکاوی قرار گرفت، منجمله اقدامات نسجیده‌ ۳ کشور اروپایی در مورد مسئله‌ هسته‌ای ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مطرح گردید که علی‌رغم همکاری‌های وزارت امورخارجه با آژانس و همچنین ارائه‌ طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشورهای اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد در چارچوب تصمیمات شورای عالی امنیت ملی برای حفظ منافع ملی کشور به رایزنی‌های خود ادامه دهد.

رافائل گروسی، روز چهارشنبه اعلام کرد توافق امضا شده میان تهران و این نهاد وابسته به سازمان ملل این امکان را فراهم می‌کند که آژانس به همه تأسیسات هسته‌ای ایران حتی آن‌ها که در جریان جنگ ۱۲ روزه آسیب دیده‌اند؛ بدون استثنا دسترسی داشته باشد.این در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، ۱۱ تیر امسال قانونی را که مجلس برای تعلیق همه همکاری‌ها با آژانس تصویب کرده بود، برای اجرا به نهادهای مربوطه ابلاغ کرد. با این همه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران کاملا بر خلاف گروسی سخن گفته است. عراقچی که پس از مصر به تونس سفر کرده است، درباره توافق قاهره گفت: «بر اساس این توافق باید تأکید کنم که هیچ دسترسی‌ای به بازرسان آژانس داده نمی‌شود، مگر در مورد نیروگاه بوشهر که به دلیل تعویض سوخت و بنا به مصوبه شورای عالی امنیت ملی از قبل در جریان بوده و همچنان ادامه دارد.» .عراقچی افزود، در متن توافق با آژانس صراحتا قانون مجلس پذیرفته شده و گفته‌ شده در چارچوب این قانون باید عمل کنیم . یعنی اینکه همه‌چیز باید توسط شورای‌عالی امنیت ملی تصویب شود.

هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به چین، تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر لزوم اجرای همه جانبه توافق راهبردی ایران و چین در قالب یک توئیت به دو زبان فارسی و چینی، بازنشر شد.در این توئیت آمده است که: "ایران و چین با سابقه کهن تمدنی در دو سوی آسیا، قدرت تحول‌آفرینی در صحنه منطقه‌ای و جهانی را دارند. عملیاتی نمودن تمامی ابعاد توافق راهبردی، این راه را هموار می کند."

تحلیلگر مسائل سیاسی و نماینده ادوار مجلس گفت: ۸۴ درصد نفتی که از تنگه هرمز عبور می‌کند مرتبط با چین و کشور‌های شرق آسیاست. ۷ میلیون بشکه نفت در روز به دو کشور هند و چینی می‌رود که دولت‌های ایران دستاورد حضور بریکس و شانگهای را مدیون این دو کشور هستند.

رئیس جمهوری آذربایجان در اشاره‌ای تلویحی به ولایتی گفت که سیاست‌اش را طبق مواضع دولت ایران(پزشکیان) تنظیم می‌کند، نه "روایت‌های نادرست" برخی مشاوران. این مشاور ،پیش‌تر نیز به شدت به توافق بر سر کریدور زنگزور حمله کرده بود.علی‌اف ریاست‌جمهوری پزشکیان را «فرصتی خوب» دانست و گفت روابط ۲ دولت «سازنده و دوستانه» پیش می‌رود؛ با این حال تصریح کرد موضع رسمی ایران – به ‌روایت رئیس‌جمهور و وزیر خارجه - «منطقی و مثبت» است و نظر «مقامات سابقِ مشاور» اهمیتی ندارد.موضع مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران واضح است و آن این‌که «کریدور زنگزور تهدیدی علیه ایران تشکیل نمی‌دهد». : ادعاهایی مبنی بر قطع مرز ایران و ارمنستان بی اساس است.

وزیر امور خارجه با اشاره به تحریم‌های آمریکا و کشور‌های غربی تاکید کرد: زمان آن فرا رسیده است که این تحریم‌های غیرانسانی، که توسط آمریکا و هم‌پیمانانش تحمیل می‌شوند، به‌عنوان جنایت علیه بشریت شناخته شوند.

جمعی از سفرا و دیپلمات‌های پیشین جمهوری اسلامی با صدور بیانیه‌ای خواستار «بازتعریف مؤلفه‌های سیاست خارجی با رویکردی واقع‌گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور» شدند.در این بیانیه آمده است که سیاست خارجی کشورمان در دهه‌های گذشته، از سویی تحت تأثیر فشارهای خارجی، تحریم‌های گسترده، رویدادها و تحولات منطقه ‌ای و بین‌المللی، و از سوی دیگر گرفتار محدودیت‌های داخلی و تصمیم سازی های غیر منعطف و بعضاً ناهماهنگ، با چالش‌های ساختاری و راهبردی مواجه بوده است. کاهش اطمینان سازی با همسایگان و قدرت‌های جهانی، حاصل پیام‌ های متناقض، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و انباشت تنش‌ها، مجموعاً توان چانه زنی و قدرت دیپلماسی ایران را کاهش داده است. خروج یک‌ جانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ظرفیت‌های گفت و گو و نفوذ سیاسی ایران را محدود ساخته و محدودیت های خود ساخته در بهره‌ برداری از بسترهای دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه نیز مزید بر علت شده است.

دبیر شورای عالی امنیت ملی در اولین سفر رسمی‌ بعد از انتصاب در این سمت، روز گذشته به عراق رفت و سپس راهی لبنان خواهد شد. در این سفر‌ طرفین یک توافق‌نامه امنیتی امضا کردند که مهم‌ترین نکته آن به گفته مشاور امنیت ملی عراق این است که دولت بغداد با جدیت تلاش می‌کند تا از هرگونه نقض امنیتی با هدف تعرض به هر یک از همسایگان خود، جلوگیری کند. همچنین علی‌لاریجانی در سفر به لبنان حامل پیامی مهم برای مقامات لبنان خواهد بود. دبیر شورای عالی امنیت ملی همچنین با حضور در مواکب خدمات‌رسانی به زائران اربعین در شهر کاظمین از وضعیت خدمت رسانی در این مواکب به زائران بازدید کرد.

یک تحلیل گر سیاست خارجی تأکید می‌کند که خواسته‌های آمریکا در سه محور اصلی هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای تعریف می‌شود و حتی اگر ایران فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را متوقف کند، باز هم فشارها ادامه خواهد یافت. آمریکایی‌ها یک دستور کار مشخصی تعیین کردند و تا جایی جلو می‌رود که ایران به یک عضو سربه‌زیر، حرف‌شنو و مطیع غرب تبدیل شود. چون ایران این را نپذیرفت، به آن حمله شد و چون بعد از حمله هم نمی‌پذیرد، احتمال حمله مجدد وجود دارد.ایران چه با جنگ، چه بی‌جنگ اعلام کرده که از حق غنی‌سازی خود چشم‌پوشی نمی‌کند. همه‌چیز به تصمیم آمریکایی‌ها بستگی دارد. اگر آن‌ها بخواهند الگوی برجام یا حتی نسخه پیشرفته‌تر آن، یعنی برجام پلاس، را دنبال کنند، باید توافقی شکل بگیرد.با رویکرد ترامپ رسیدن به هرگونه توافق سخت است.اگر توافق صورت نگیرد، احتمال بازگشت به اقدامات نظامی وجود دارد.در ایران هم گروه‌ها و جناح‌های مختلف نظرات خودشان را دارند، اما خروجی نظام چیست؟ خروجی نظام این است که ما آماده‌ توافق هستیم و ایران نشان داده که انعطاف دارد.

جمهوری اسلامی حتی اگر مایل به اصلاح اصول و اهداف سیاست خارجی خود نیست، شیوه درک مقامات آن از سیاست بین الملل و نحوه تصمیم گیری با توجه به اقتضائات روز، نیازمند بازنگری اساسی است.برخی مقامات سیاسی در ایران چندان وقعی به این مهم نمی گذارند و برعکس، هر آنچه را که در ذهن خود باور دارند به عنوان حقیقت غایی برمی شمارند.عدم توجه به اقتضائات روز و داشتن نگاه دگم و بسته به موضوعات در سیاست ورزی و به خصوص در عرصه سیاست خارجی آسیب زا و خسارت بار است. موضوعی که برخی مقامات در جمهوری اسلامی به آن مبتلا بوده و حتی بعد از آشکار شدن این رویکرد اشتباه، حاضر به پذیرش و اصلاح این رویه غلط نیستند.برخی مقامات در جمهوری اسلامی گمان می‌کنند که می توان در عرصه بین الملل نیز همچون عرصه داخلی رفتار کرد. در واقع آنها نمی خواهند یا نمی توانند درک کنند که سیاست بین الملل فاقد یک مرجع یا قدرت مرکزی است که دولت ها از آن تبعیت کنند. به همین دلیل مشاهده می شود که ادبیات سیاست خارجی جمهوری اسلامی عمدتا هنجاری است و با الفاظی همچون اخلاق، عدالت، حقوق، حق ذاتی، ظالم، مظلوم و ... پیش می رود.

مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب در پیامی به مناسبت آیین نکوداشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی، به موضوعات مربوط به جمهوری آذربایجان و دالان زنگه‌زور نیز پرداخته است.وی روند جاری در حال طی شدن برای مالکیت و بهره برداری از دالان زنگه زور را ، روندی ضد امنیت ملی ایران توصیف نمود و بیان داشت که آمریکا، اسرائیل و رژیم صیهنیستی، طرح‌هایی نظیر «دالان زنگه‌زور» را به‌عنوان پوششی برای پروژه‌های بزرگ‌تر ژئوپلیتیکی دنبال می‌کنند. هدف اصلی، تضعیف محور مقاومت، قطع ارتباط ایران با قفقاز، و محاصره زمینی ایران و روسیه در جنوب منطقه است.باید اضافه نمود که بنظر می رسد مواضع آقای ولایتی و بیشتر تاکیدات شان روی خیانات آمیز بودن روند در حال طی شدن برای دالان زنگه زور قرار داشته و ایشان ، توجه و تمرکزی روی تغییر جریان بازی و مداخله گری فعال قانونی برای گنجاندن قواعد منطقه ای و بین المللی در بهره برداری از این گذرگاه ندارند.

بی‌نیاز از توضیح است که پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در پنج دور گفت‌وگوی میان ایران و آمریکا، نه از سوی ایران بلکه به دستِ "به‌ظاهرمتحد" ایالات متحده، عملاً تخریب شد. افزون بر این، تصمیم مخرب آمریکا برای تن دادن به فشارها و نقض حقوق بین‌الملل و معاهدهٔ عدم اشاعهٔ سلاح‌های هسته‌ای (NPT) از طریق بمباران تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان، خود گویای همه چیز است. اکنون که ایران در روزهای اخیر پیام‌هایی مبنی بر آمادگی احتمالی ایالات متحده برای بازگشت به مسیر مذاکرات دریافت کرده، این پرسش به‌درستی مطرح است که ما چگونه می‌توانیم به تعامل جدیدی اعتماد کنیم؟ باید به یاد داشت که ایران در سال ۲۰۱۵ یک توافق هسته‌ای جامع با شش کشور، از جمله ایالات متحده، امضا کرد؛ توافقی که دولت آمریکا کمتر از سه سال بعد به‌صورت یکجانبه از آن خارج شد. پس از آن نیز، زمانی که ایران با حسن نیت با آغاز دور جدیدی از مذاکرات موافقت کرد، این حسن نیت با حملهٔ دو ارتش مجهز به سلاح هسته‌ای پاسخ داده شد.

همزمان با جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی بر ایران و تا امروز، رسانه‌های وابسته به دولت باکو در یک برنامه حساب ‌شده تبلیغات وسیعی علیه ایران به عمل آورده و می‌آورند که تا بالاترین مقامات کشورمان را شامل می‌شود. پیداست که این یک توطئه برنامه‌ریزی شده از بالا و نوعی همراهی با زرادخانه جنگی دشمن است.مسئولان ایرانی بارها تأکید کرده‌اند که خواهان جنگ با هیچ کشوری نیستند ولی مقامات باکو باید بدانند که هیچکس در ایران همسایگان خود را در صورتی که به این ملت‌ خیانت کنند نخواهد بخشید. بنابراین، مقامات باکو باید عدم همراهی با رژیم صهیونیستی را به اثبات برسانند و یا منتظر تنبیه باشند.