شعار سال: کم شدن بارندگی‌ها تأثیر به‌سزایی در میزان ورودی آب به سدهای موجود دارد. زمانی که ذخیره آب پشت سدها کاهش پیدا کند، قطعاً این امر نوید جیره‌بندی آب در فصول گرم سال برای اموری ازجمله آب شرب، کشاورزی و صنعت را می‌دهد و اگر صرفه‌جویی و مدیریت آب در اولویت قرار نگیرد، با بحران آب مواجه خواهیم شد. اهمیت این مسأله تا حدی است که به گفته استاندار چهارمحال و بختیاری، کاهش بارش‌ها، بزرگ‌ترین بحران استان در سال۱۴۰۰ است.
 
آب‌رسانی با تانکر در سرچشمه رودهای خروشان
 
چهارمحال و بختیاری سرچشمه سه رود بزرگ کارون، زاینده‌رود و دز است. این استان در مواقع ترسالی حدود ۱۰درصد آب کشور را تأمین می‌کرد، اما به گفته مسئولان شرکت آب و فاضلاب استان، در حال حاضر نزدیک به ۵۰روستا در این استان با تانکر آب‌رسانی می‌شوند. قطعاً با این روند خشک‌سالی در تابستان تعداد شهرها و روستاهایی که نیازمند آب‌رسانی با تانکر هستند، افزایش خواهد یافت.
 
سدهای خاکی خالی از آب
 
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌ طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری به ایسنا گفت: در حال حاضر در برخی از شهرستان‌ها مانند بروجن، شهرکرد، بن و سامان، سدهای خاکی و سنگی-ملاتی کاملاً خالی هستند. در برخی از شهرستان‌ها مانند کوهرنگ و لردگان نیز سدها یا کاملاً خالی هستند یا حدود ۲۵درصد آن‌ها ذخیره آب دارد.
 
علی‌محمد محمدی ادامه داد: در مقایسه با میانگین بلندمدت، میزان ذخیره آب در پشت سدهای خاکی، سنگی-ملاتی و سازه‌های گابیونی حدود ۶۰درصد کاهش داشته است. زمانی که بارشی وجود نداشته باشد، قطعا آبی نیز پشت این سدها ذخیره نخواهد شد.
 
وی با اشاره به کارکرد سدهای خاکی و سنگی-ملاتی توضیح داد: این سدها برای کاهش مدیریت خطر قبل از خشک‌سالی احداث می‌شوند و تا حدودی اثرات خشک‌سالی را کم می‌کنند، اما در زمان خشک‌سالی و کمبود بارش، عملاً کارکرد چندانی نخواهند داشت، زیرا در زمان بارش این سدها آب را به داخل سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ می‌دهند.
 
معاون آبخیزداری اداره‌کل منابع‌ طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری بیان کرد: طبق گزارش سازمان هواشناسی، بارش‌ها نسبت به سال آبی گذشته حدود ۳۰درصد کاهش داشته است و در حال حاضر این استان در بین چند استان اول کشور در بحث خشک‌سالی و کاهش بارش قرار دارد.
 
وی با بیان این‌که کاهش بارش تأثیر مستقیمی بر منابع آب دارد، گفت: در زمان کمبود بارش، خشک‌سالی هواشناسی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی رخ می‌دهد. اکنون در استان، خشک‌سالی هواشناسی و هیدرولوژیکی رخ داده و دو خشک‌سالی بعدی نیز دور از انتظار نیست.
 
محمدی بیان کرد: در سال‌هایی که بارش‌ها مناسب و نرمال باشد، ذخیره آب در پشت سدهای خاکی می‌تواند در افزایش سطح آب‌های زیرزمینی، قنات‌ها و چشمه‌سارهای اطراف سدها موثر باشد، اما این سدها نمی‌توانند مشکل کم‌آبی در یک دشت را حل کنند.
 
چهارمحال و بختیاری، رتبه سوم کاهش بارش‌ها
 
پیش از این نیز استاندار چهارمحال و بختیاری در ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران در استان با اشاره به گزارش سازمان هواشناسی درخصوص کاهش بارش‌ها در این استان اظهار کرد: رتبه سوم در کاهش بارش‌ها، بزرگ‌ترین بحران استان در سال۱۴۰۰ است و با کمبود در بخش‌های آب شرب، کشاورزی، دامداری و... مواجه خواهیم شد.
 
اقبال عباسی افزود: پیش‌بینی‌های لازم برای تأمین آب شرب در مناطق مختلف استان باید از هم‌اکنون در دستور کار اعضای ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران قرار بگیرد تا دچار بحران اجتماعی نشویم.
 
وی تأکید کرد: باید مناطق بحرانی در چهارمحال و بختیاری که برای تأمین آب در سال آینده با مشکل در آن‌ها مواجه می‌شویم، شناسایی و همچنین برنامه‌ای برای سازگاری با کم‌آبی تدوین شود. همچنین تأمین اعتبارات لازم نیز برای این موضوع باید در دستور کار قرار بگیرد.
 
استاندار چهارمحال و بختیاری با بیان این‌که در ساخت سدهای خاکی باید اصول ایمنی در نظر گرفته شود، یادآور شد: چهارمحال و بختیاری، یکی از استان‌های سیل‌خیز کشور است؛ بنابراین باید تمهیدات لازم ازجمله لایروبی سدها، رودخانه‌ها و... در دستور کار قرار بگیرد.
 
بارش نرمال تنها در ۱۳درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری
 
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری نیز با بیان این‌که این استان، رتبه سوم کشور در کاهش بارش‌ها را بعد از استان‌های کرمانشاه و هرمزگان به خود اختصاص داده است، گفت: در سال زراعی جاری، شهرستان کوهرنگ با کاهش ۳۲۰میلی‌متری بارش مواجه بود. همچنین دما در فصل زمستان جاری 5/1درجه نسبت به میانگین بلندمدت افزایش داشته است.
 
مهران چراغ‌پور بیان کرد: در سال‌جاری تنها در ۱۳درصد مساحت چهارمحال و بختیاری بارش‌ها نرمال بود. همچنین ۲۳درصد مساحت استان دچار خشک‌سالی خفیف و بالای ۵۵درصد نیز دچار خشک‌سالی شدید است.
 
وی افزود: در مجموع در زمستان سال۹۹ نسبت به میانگین بلندمدت با کاهش ۴۴درصدی بارش‌ها مواجه شدیم.
 
خشک‌سالی یک پدیده خزنده است
 
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی منابع ‌طبیعی دانشگاه شهرکرد نیز با اشاره به این‌که خشک‌سالی در علوم مربوط به آب و هیدرولوژی به‌ معنای کمبود بارش و بارش‌های کم‌تر از نرمال یا متوسط است، اظهار کرد: خشک‌سالی به اشکال مختلف مانند کمبود بارش، مختل شدن روند طبیعی فعالیت‌های مرتبط با بخش آب، کمبود رطوبت خاک و... نیز می‌تواند خود را نشان دهد.
 
خدایار عبداللهی با بیان این‌که خشک‌سالی انواع مختلفی دارد، گفت: خشک‌سالی هواشناسی، اولین نوع خشک‌سالی است که با آن روبه‌رو می‌شویم. در این نوع خشک‌سالی، میزان بارش باران و برف کاهش پیدا می‌کند و این کمبود در خشک‌سالی هواشناسی ظهور پیدا می‌کند و خودش را با یک تأخیری به سیستم آبی می‌رساند و آن را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
 
وی افزود: کمبود بارش و خشک‌سالی، رواناب‌ها و میزان آب رودخانه‌ها را نیز کاهش می‌دهد. سپس در مرحله بعدی خشک‌سالی، تراز آب زیرزمینی نیز کاهش پیدا می‌کند و آب‌های سطحی و زیرسطحی را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
 
عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی طبیعت دانشگاه شهرکرد با بیان این‌که خشک‌سالی هیدرولوژی در مرحله بعد قرار می‌گیرد، بیان کرد: در مرحله بعد زراعت و کشاورزی نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. فاز خشک‌سالی اقتصادی و اجتماعی نیز وقتی کشاورزان در حوزه‌های مختلف دچار مشکل می‌شوند، رخ می‌دهد. وقتی کشاورز به مشکل مالی بر بخورد، اثراث این نوع خشک‌سالی در بلندمدت در اجتماع ظاهر می‌شود.
 
وی با اشاره به این‌که خشک‌سالی یک پدیده خزنده است، خاطرنشان کرد: شناخت خشک‌سالی کار آسانی نیست. سال‌جاری نمونه خوبی برای دشوار بودن شناخت خشک‌سالی است. طبق پیش‌بینی‌ها و بررسی‌های سیکل‌های نیم‌کره شمالی، امسال انتظار داشتیم بارش در سال آبی جاری نرمال و درحد نرمال باشد، اما با توجه به خزنده بودن خشک‌سالی، گاهی اتفاقات برخلاف انتظارات پیش می‌رود و بارش‌ها در حد انتظار نیست.
 
عبداللهی تأکید کرد: شناخت ما نسبت به فرآیندهای تصادفی حاکم بر اقلیم ضعیف است. همچنین در مدیریت آب با مشکل مواجه هستیم و در کشوری زندگی می‌کنیم که بارگذاری زیادی روی منابع آبی انجام می‌شود و هرگونه تنش کوچک که همان سیستم اقلیمی کشور است، به نتایج و تأثیرات شدید ختم می‌شود.
 
۹۰درصد منابع آبی صرف کشاورزی می‌شود
 
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی منابع ‌طبیعی دانشگاه شهرکرد با بیان این‌که باید در ایران تا آن‌جایی که می‌توانیم به سمت مدیریت خشک‌سالی و مقابله با پیامدهای آن برویم، تصریح کرد: بیش از ۹۰درصد منابع آبی در کشور و به تبع آن در چهارمحال و بختیاری، صرف امورات حوزه کشاورزی و زارعی می‌شود؛ بنابراین باید به سمت اصلاح الگوی مصرف آب و استفاده از روش‌های نوین آبیاری برویم.
 
وی با بیان این‌که روش‌های سنتی در آبیاری مزارع و باغ‌ها حدوداً ۳۰درصد بازدهی دارد، همچنین در آبیاری تحت فشار بازدهی بین ۳۰ تا ۷۰درصد است؛ بنابراین حتی بازدهی بین ۳۰ تا ۷۰درصدی جوابگوی نیاز نیست و باید به سمت آبیاری زیرزمینی که بازدهی بالای ۷۰درصد دارد، حرکت کنیم. این روش در مناطق خشک و نیمه‌خشک برای مدیریت آب گزینه مناسبی است.
 
عبداللهی با تأکید بر این‌که باید تلفات آب در بخش کشاورزی، شرب و صنعت به شیوه‌های مختلف کاهش پیدا کند، گفت: در بخش کشاورزی برای بهره‌بری بالا از روش آبیاری یک در میان، استفاده از مالچ در زیر درختان و استفاده از لوله به جای تونل در انتقال آب به مزارع کشاورزی استفاده کرد.
 
معاون پژوهشی دانشکده مهندسی منابع ‌طبیعی دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: عموماً برای انتقال آب به مزارع کشاورزی از کانال‌های خاکی استفاده می‌کنیم که در این روش آب زیادی هدر می‌رود. استفاده از لوله برای انتقال آب به مدیریت آب در مزرعه کمک می‌کند.
 
وی تصریح کرد: متأسفانه برخی اقدامات در زمان تنش آبی، انتظار کشاورز و کاربر آبی را بالا می‌برد و با انتقال آب، انتظار مصرف آب در پایین‌دست را زیاد می‌کنیم. این اقدامات مُسکن‌گونه و مقطعی، باعث به فراموشی سپرده‌شدن بحران خشک‌سالی می‌شود. معمولاً کشاورزان قدیمی فعال در مناطق خشک و نیمه‌خشک برای تنش‌های آبی آمادگی دارند، اما  کشاورزان تازه‌کار نمی‌توانند با سیستم طبیعی زراعت خود را مدیریت کنند.
 
عبداللهی با بیان این‌که روش‌های مقطعی برای تأمین آب، توقع مصرف‌کننده را بالا می‌برد، عنوان کرد: زمانی که خشک‌سالی رخ می‌دهد، انتظارات بالایی را از مصرف‌کننده دریافت می‌کنیم که کسی باید مسئول شرایط باشد؛ درصورتی‌که کاربر برای مواجهه با شرایط مختلف باید آمادگی داشته باشد.
 
عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی طبیعت دانشگاه شهرکرد ادامه داد: باید قبل، حین و بعد از خشک‌سالی پیام‌هایی را از طریق رسانه برای اطلاع از وضعیت برای کاربران آب ارسال کنیم تا برای مدیریت مصرف آب آمادگی پیدا کنند. در سال گذشته ترسالی داشتیم، اما امسال میزان اندکی بارش دریافت کردیم. سیاست‌های مدیریت آب باید بر مبنای این تغییرات باشد.
 
بارگذاری روی منابع آبی در ایران 80درصد است
 
وی بیان کرد: عموماً در کشورهای جهان، بارگذاری روی منابع آبی حدود ۳۰درصد است که این نُرم قابل پذیرش است، اما در ایران این میزان حدود ۸۰درصد است؛ یعنی قبل از این‌که آبی در دسترس قرار بگیرد، روی آن برنامه‌ریزی می‌کنیم. این مسأله موجب می‌شود وابستگی به بارش افزایش پیدا کند.
 
عبداللهی توضیح داد: باید در شرایط خشک‌سالی برای استفاده از منابع آبی اولویت‌بندی کنیم. قطعاً آب شرب در این شرایط نسبت به کشاورزی، محیط‌زیست و صنعت اولویت بالاتری دارد. کشاورزان در ایامی که بارش کم است، می‌توانند تاریخ کشت خود را تغییر دهند یا محصولات کم‌آب‌بر کشت کنند.
 
آمارها حاکی از این است که در صورت بی‌توجهی به صرفه‌جویی در بحث مصارف آب شرب، صنعت و کشاورزی با مشکلات جدی روبه‌رو خواهیم شد. با توجه به این‌که تقریباً نیمی از جمعیت چهارمحال و بختیاری با مشکل دسترسی به آب شرب سالم مواجه هستند، مسئولان باید چاره‌ای برای تسریع در روند پروژه‌های آب‌رسانی ازجمله بن-بروجن بیندیشند. این پروژه مشکل دسترسی به آب شرب سالم این جمعیت را حل خواهد کرد.
 
بحران خشک‌سالی بیش از هر زمان دیگری تشنه مدیریت است. اگر در حال حاضر مسئولان متولی چاره‌ای برای مدیریت بهینه منابع آب در استان نیندیشند، قطعاً این بحران شرایط سختی را در ماه‌های آتی رقم خواهد زد.


شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از  روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار:  13اردیبهشت1400، کدخبر: www.sabzineh.org ،95115