فروشگاهی اینترنتی معروف که دستاورد تکنولوژی خاصی هم ندارد دانش بنیان میشود یا فلان پلتفرم تاکسی اینترنتی که توان علمی خاصی نداشته، اما طیف گستردهای از حمایتها مانند معافیتهای مالیاتی و تسهیلات بانکی ارزان و خاص بهره مند میشوند. در مقابل، برخی از حوزههای فناوری بدلیل ناشناس بودن موسسین آن، باید سالها پشت در بمانند؟ از طرف دیگر، بسیاری از این شرکتهای دانش بنیان یا استارت آپ ها، عملا با پول نفت و حمایتهای مستقیم و غیر مستقیم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و برخی نهادهای دیگر مانند ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد برکت، سرپا ایستاده اند.
شعارسال:بیش از یک دهه است که اصطلاح و ادبیات کارآفرینی در نظام اداری و رسمی کشور مرسوم شده است و متناظر با آن شاهد رشد قارچ گونه مجموعههای مختلفی هستیم از بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تا صندوق نوآوری و شکوفایی در سطح بالای کشور تا راه اندازی مراکز کارآفرینی و رشد در دانشگاهها و همچنین تعداد بسیار زیادی از شتابدهنده ها، مراکز نوآوری و خانههای خلاق همچنین برآوردها نشان میدهد حدود ده هزار استارتاپ در کشور و بیش از ۶ هزار شرکت دانش بنیان و خلاق و همچنین تعدادی صندوقهای پژوهش و فناوری، در کشور درحال فعالیت میباشند.

این توسعه نهادی و کمی ضروری میکند تا نقد و بررسی جدی این فضا مد نظر قرار گیرد. اما متاسفانه به علت ناآشنایی نمایندگان محترم مجلس و نهادهای نظارتی و رسانهها با ادبیات این حوزه کمتر شاهد این اتفاق هستم. محورهای ضروری بررسی و نقد عملکرد کارآفرینی در نظام اداری و رسمی کشور در محورهای متعددی قابل ارائه میباشد که در ادامه ما به برخی از آنها اشاره میکنیم، اما مهمترین نکته توجه به فلسفه وجودی توسعه زیست بوم کارآفرینی و نوآوری است. این توسعه با هدفهایی مانند کاهش وابستگی اقتصاد به نفت تئوریزه شد و عمدتا از سوی رشته اندیشمندان منتسب به حلقه نیاوران در دانشگاه شریف تببین و ترویج شد.
اما متاسفانه شاهد وابستگی روز افزون مجموعههای مذکور به نفت و منابع ناشی از آن هستیم؛ و عملا با وجود تبلیغات گسترده بدون حمایت مالی مستقیم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و برخی نهادهای دیگر مانند ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد برکت عملا بسیاری از این مجموعهها ادامه حیات نخواهند داد.
اما آسیبهای این حوزه در محورهای زیر قابل توجه است:
۱- افزایش شدید بودجههای مصوب معاونت علمی و نهادهای نزدیک به آن بدون نظارت موثر نمایندگان مجلس بر عملکرد و مصارف آن فقط در یک مورد حبس حدود بیست هزار میلیارد منابع در صندوق نوآوری و شکوفایی در سالهای گذشته از سوی دیوان محاسبات مجلس جنجالی و خبرساز شده بود.
۲- راه اندازی مراکز نوآوری و شتاب دهندهها و خانههای خلاق از سوی مجموعههای نزدیک به دستگاههای دولتی و حاکمیتی فارغ از توجه به رویکرد نا کارآمد پول پاشی برای توسعه بخش خصوصی در معاونت علمی و نهادهای مرتبط به آن در عمل شاهد هستیم بسیاری از شتابدهندهها و مراکز نوآوری و خانههای خلاق با شرایط خاص و عجیبی منتسب به زیر مجموعههای شرکتهای دولتی و دستگاه دولت است.
فقط در یک مورد بسیاری از دانشگاهها صندوق مالی ایجاد نمودند هدف این صندوقها اساسا سرمایه گذاری پر ریسک است و اساسا این پدیده در هیچ جای جهان دیده نشده است. البته به شکل ظاهری این صندوقهای مالی دانشگاهها به شکل خصوصی ایجاد شده اند، ولی با بررسی بیشتر عملا در کنترل دانشگاهها و نمایندگان آن هستند.
۳- عدم نظارت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر عملکرد شتابدهندهها و مراکز نوآوری و خانههای خلاق. عمده این نهادها با حمایت مالی مستقیم و تسهیلات بانکی به نرخ سود به شدت ارزان، تنفسهای بالا و شرایط خاص به نزدیکان دستگاههای دولتی خاص ایجاد شده اند، ولی هیچ نظارت جدی بر این نهادها از سوی معاونت علمی اعمال نمیشود و خروجی مشخصی نداشته است.
۴- عملکرد مبهم پارک فناوری پردیس در توسعه چندین و چند هکتاری. با وجود اینکه با یک نگاه از بالا بسیاری از فضاهای این مجموعه عظیم بلا استفاده مانده، اما هر چند زمان شاهد توسعه چندین هکتاری برای ایجاد واحدهای شبه مسکونی و تجاری و ... هستیم.
این توسعه ارضی البته محدود به پارک فناوری پردیس در بسیاری از شهرهای کشور ایجاد کارخانههای نوآوری و شهرکهای مشابه در بهترین نقاط شهر و گران قیمتترین زمینها به این امور اختصاص یافته است که عمدتا از سوی بخش خصوصی خاص و توصیه شده رخداده اند و همچنین در این زمینه پارکهای علم و فناوری دانشگاهها نیز شاهد اجاره فضاهای رفاهی و دانشجویی و پژوهشی و حتی بعضیا کلاسهای دانشگاهها به شرکتهای خصوصی خارج از دانشگاهها و منبع اجاره فضا به درآمد ثابت دانشگاهها تبدیل شده است بر خلاف منطق و رویه علمی.
۵- پول پاشی و وامهای بی حد و حصر بدون نظارت. در این مدت کوتاه گزارشها از اعطای وامهای متعدد و بدون نظارت است ودر یک مورد از اعطای بیش از ده هزار میلیارد از سوی صندوق نوآوری در مدت اخیر به شرکتهای خصوصی و استارتاپها هستیم.
۶- عملکرد خلاف روح قانون مجلس در زمینه اعطای وام به شرکتهای دانش بنیان از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی. با وجود قانون مجلس که حمایت از شرکتهای دانش بنیان را وظیفه صندوق نوآوری دانسته است شاهد حمایتهای خاص این نهاد از استارتاپهای بعضا با سهامدار خارجی هستیم در یک مورد رئیس صندوق نوآوری خبر اعطای ۵۰ میلیارد وام به یک استارتاپ را داده است که با اعتراض فعالان نوآوری کشور هم همراه شد.
۷- خرید و فروش امتیاز دانش بنیانی از سوی دلالان. متاسفانه عدم نظارتهای معاونت علمی در حوزه دانش بنیانی باعث ظهور دلالهایی شده است که با رقمهای حدود صد میلیون تومان هر شرکتی را دانش بنیان میکنند و هیچ گزارشی از برخورد عملی با این موارد را شاهد نیستیم.
۸- ضوابط عجیب در امر دانش بنیان شدن شرکت ها. به عنوان مثال یک فروشگاه اینترنتی معروف که دستاورد تکنولوژی کم خاصی هم ندارد دانش بنیان میشود یا فلان پلتفرم تاکسی اینترنتی که توان علمی خاصی نداشته، اما طیف گستردهای از حمایتها مانند معافیتهای مالیاتی و تسهیلات بانکی ارزان و خاص بهرهمند میشوند.
اما از آن عجیبتر دانش بنیان شدن شتابدهنده هاست که هر شرکتی میتواند با ایجاد یک فضای اشتراکی (Co work) دانش بنیان شود. یعنی یک شرکت با یک چند صفحه پرپوزال و نوع خاصی از چیدمان صندلیها میتواند مجوز دانش بنیانی را اخذ کند.
۹- ترویج فرهنگ سرمایه داری در شتابدهندهها نصب عکس و ترویج زندگی چهرها های سرمایه داری جهانی به خصوص آمریکا در شتابدهندهها که عدم نظارت معاونت علمی و حتی ترویج و حمایت آن باعث گسترش إن در مراکز نوآوری و شتابدهندهها شده است. این موارد فقط مرور اجمالی آسیبهای نادیده این حوزه است که ضروری است در دولت سیزدهم بر عملکرد محفل خاص دانشگاه شرفیهای حاضر در زیست بوم کارآفرینی و نوآوری کشور داشته باشد.
همچنین طرح جهش تولید دانش بنیان که با اختیارات وسیع قصد دارد امتیازها و امکانات خاص را برای قشر محدودی از شرکتهای خصوصی فراهم نماید امروز در مجلس شورای اسلامی با اعمال نظر سورنا ستاری و یکی از اعضای محفل دانشگاه شریفیها در هیات رئیسه مجلس در حال بررسی است باید باتوجه به گزارشهای مرکز پژوهشها و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور جلوگیری از این طرح را ضروری میکند.
شعارسال، بااندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرنامه دانشجویان ،تاریخ انشار:۶ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر:۴۰۳۰۸۸، iusnews.ir