دولت طالبان در کابل، پیامدهای مهمی برای همه همسایگان دارد. اما از میان همسایگان افغانستان، ایران منفی ترین پیامدها را متحمل می شود. برخلاف تندروها که همه تحولات منطقه را از لنز ضدآمریکایی می بینند، بیشتر ایرانیان، عمیقا درباره پیامدهای یک دولت طالبان برای امنیت داخلی، منافع اقتصادی و جایگاه منطقه ای ایران نگران هستند.
شعار سال: ۱. دولت طالبان در کابل، پیامدهای مهمی برای همه همسایگان دارد. اما از میان همسایگان افغانستان، ایران منفیترین پیامدها را متحمل میشود. برخلاف تندروها که همه تحولات منطقه را از لنز ضدآمریکایی میبینند، بیشتر ایرانیان، عمیقا درباره پیامدهای یک دولت طالبان برای امنیت داخلی، منافع اقتصادی و جایگاه منطقهای ایران نگران هستند.
۲. یک تهدید عمده امنیتی برای ایران، موج احتمالی شمار بیشتری از پناهندگان افغان است. تحریمهای آمریکا مانع آن میشود که ایران، از کمکهای بین المللی برای اداره پناهندگان برخوردار شود و این دشواریهای اجتماعی ایران را سنگینتر میکند. اما عدم پذیرش پناهندگان افغان هم، موجب تحریک آن دسته از افغانیهایی میشود که در ایران زندگی میکنند و این اواخر اعتراضاتی علیه طالبان برگزار کرده اند.
۳. طالبان هواخواهانی در استان سیستان و بلوچستان ایران با یک جمعیت سُنّی بزرگ، دارند که برخی از آنان به همان ایدئولوژی ضدشیعی سلفی - وهابی که از سعودیها الهام میگیرد، پایبندند، درست مانند طالبان. عبدالحمید، امام جمعه مسجد سُنّیان زاهدان، از طالبان حمایت کرده و از پیروزی آنان شادمان شده است.
۴. یک دولت طالبان میتواند از هواخواهانش برای فشار بر ایران استفاده کند. حتی میتواند شورشیان افراطی را در بلوچستان برانگیزد، همانها که در دهههای ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، مساجد را بمباران کرده، به پستها و نفرات نظامی حمله کرده و به دنبال باجگیری بودند. آنها از حمایت عربستان، اسراییل و پاکستان برخوردار میشدند.
۵. در حکومت طالبان، دولت اسلامی خراسان و شاید هم القاعده میتوانند حملاتی علیه ایران انجام دهند. حق آبه ایران از آبهای هلمند هم مشکل دیگری است که میتواند تهران را زیر فشار قرار دهد.
۶. امید ایران به تبدیل چابهار در خلیج عمان به یک هاب ترانزیتی هم میتواند با پسرفت روبرو شود اگر کاملا زمین نخورد. پاکستان، دیرزمانی است که از برنامههای ایران برای بندر چابهار ناخرسند است، هم به دلیل منافع کارسازی که به هندوستان میرساند و هم به دلیل رقابتش با بند گوادر پاکستان. اسلام آباد میتواند به کابل فشار آورد تا گوادر را جایگزین چابهار نماید.
۷. ایران ممکن است بخشی از صادرات لوکس خود به افغانستان را به سود کشورهایی همچون ترکیه و کشورهای عرب خلیج فارس از دست بدهد.
۸. دولت طالبان همچنین جایگاه منطقهای ایران را تضعیف خواهد کرد چرا که همه رقبای سُنّی تهران، از جمله عربستان و ترکیه، روابط بهتری با طالبان دارند. طالبان، ترکها را "برادر" خطاب میکند و ایران را تنها با عنوان "همسایه". اگر شرایط ایجاب کند، رقبای تهران میتوانند از طالبان برای فشار بر تهران استفاده کنند همانگونه که زمانی، عربستان این کار را کرد.
۹. برخلاف دهه ۱۹۹۰، گزینههای امروز ایران برای برخورد با افغانستان طالبانی، محدودتر است. در آن زمان، اتحاد شمال، یک چالش چشمگیر برای سلطه طالبان بود و نیز از حمایت هندوستان و روسیه برخوردار بود. ایران در رویارویی با طالبان تنها نبود. امروز هیچ ائتلاف معتبری علیه طالبان وجود ندارد.
۱۰. قدرتهای عمده جهان از جمله روسیه، چین، اروپا و آمریکا، خواهان تعامل با طالبان برای پایدارسازی افغانستان هستند. آنها همچنین امیدوارند که رفتار طالبان را آرام سازند و از گذر گفتگو، منافع خود را حراست کنند. ایران هم خواهان یک دولت پایدار در کابل است به شرط آنکه طالبان رویکرد دوستانهای در قبال ایران داشته باشد، اما این غیرمحتمل است
۱۱. اگر ایران درصدد حمایت از هر گروه ضدطالبانی بر آید، از حمایت دولتهای دیگر برخوردار نخواهد شد. به احتمال بیشتر، دولتهای منطقه و بازیگران بین المللی، ایران را متهم به بی ثبات سازی افغانستان خواهند کرد. خطر جدیتر این است که اگر ایران دخالت مستقیم تری در امور داخلی افغانستان داشته باشد، طالبان هم میتوانند با هواخواهانشان در ایران، تهران را به دردسر بیندازند.
۱۲. برخلاف برخی کشورهای عربی و ترکیه، ایران از ابزارهای اقتصادی و منابع مالی برای ملایم سازی رویکرد طالبان برخوردار نیست. تنها دارایی ایران، آن است که یک مسیر مناسب برای تجارت است و یک منبع ارزشمند انرژی. اما پاکستان، عربستان سعودی و قطر میتوانند در هر دو زمینه جایگزین ایران شوند. ایران همچنین به دلیل دشواریهای اقتصادی اش، نیازمند تجارت با افغانستان است
۱۳. تنها گزینه ایران، این است که طالبان را کمتر تحریک کند و طالبان را متقاعد سازد که یک رابطه رها از خصومت با تهران، به سود آنهاست
شیرین هانتر
پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از مجمع فعالان اقتصادی