يکشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۳ - 2024 June 16 
رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۴۰۱، را ((تولید دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین)) نام‌گذاری کردند، تولیدی که دارای دو خصوصیت باشد: یکی اینکه اشتغال‌آفرین باشد، یکی اینکه دانش‌بنیان باشد. تولید دانش‌بنیان، متّکی به دانش، دانش جدید و پیشرفت‌های علمی، و تولیدی که اشتغال‌آفرین باشد.
شعار سال: حالا توسعه تولید دانش بنیان یک تکلیف و هم یک اجبار است. نقشه راه حماسه اقتصادی و حماسه علمی را رهبری معظم تعیین فرمودند و بر همه ما تکلیف است که عملیاتی و اجرایی کنیم و شرایط جهانی اقتصاد هم ایجاب می‌کند برای عقب نماندن از جریان توسعه پایدار به سمت توسعه تولید دانش بنیان برویم، پس اجبار هم است.
اقتصاد دنیای امروز بر پایه نوآوری، خلاقیت و استفاده از دانش به ویژه دانش اطلاعات و ارتباطات استوار است و چنین اقتصادی را اقتصاد مبتنی بر دانش یا تولید دانش بنیان می‌گویند.
امروزه توسعه علمی تولید و دانش بنیان مقدم بر حتی فناوری است، چون علم و دانش، جریان پایداری از ظرفیت و مزیت تولید فناوری و ثروت را تشکیل می‌دهد و فناوری فقط یک برش مقطعی از جریان تولید دانش است.
پیشرو بودن اقتصاد‌های دانش محور و گرفتار شدن اقتصاد‌های سنتی در سازکار‌های تولیدی غیربهینه، امری بدیهی محسوب می‌شود و از ویژگی‌های اقتصاد سنتی می‌توان به آسیب پذیری بالای تولید آن در برابر شرایط منفی محیط بین المللی مانند تحریم اشاره کرد.
تاکنون بشر چندین انقلاب اقتصادی را پشت سر گذاشته است؛ ابتدا انقلاب کشاورزی به وقوع پیوست و نسل تازه از اقتصاد شکل گرفت. در این اقتصاد؛ نیروی پیشران، نیروی کار است، اندازه اقتصاد کوچک و منبع ایجاد ثروت، زمین بود.
در اقتصاد بعدی هم نیروی پیشران موتور بخار است، اندازه اقتصاد بزرگ‌تر شد و به شکل اقتصاد‌های منطقه‌ای درآمد. در این دوره منبع ایجاد تولید علاوه بر زمین، منابع طبیعی، زغال سنگ و... صنعت هم است و منابع انسانی تا حدودی تخصص دارد و آموزش دیده است.
انقلاب اقتصادی بعدی هم در اواخر قرن نوزدهم و قرن بیستم است که انقلاب صنعتی شکل گرفت.
در این دوره نیروی پیشران تولید، موتور الکترونیکی است، اقتصاد‌های منطقه ای- بین المللی شکل گرفت.
نیروی انسانی برای فعالیت بیشتر از فکر خود استفاده می‌کند تا قدرت دست.
اما اواخر قرن بیستم و قرن بیست ویکم که در آن قرار داریم، انقلاب بعدی شکل گرفت و مبتنی بر اطلاعات و فناوری اطلاعات بوده است یعنی روندی پیوسته از فناوری ارتباطات و اطلاعات دارد که انقلاب فناوری اطلاعات نام گرفت و که هرکس اطلاعات بیشتری دارد، در تولید هم موفق‌تر است و قدرت اطلاعات امروزه نیز همچنان پیشران است.
اندازه اقتصاد، جهانی شده و منبع ایجاد تولید و ثروت، دانش است و رقابت و کیفیت تولید هم جهانی است.
منبع تولید در این دوره‌ها از زمین به منابع طبیعی، انرژی و دانش تغییر شکل می‌دهد و منابع انسانی هم به نیرو‌های دانشی تبدیل می‌شود.
پایان ناپذیری و زاینده بودن دانش سبب شده است نقش تعیین کننده‌ای در شکل گیری آینده ملت‌ها ایفا کند و بنیاد تمدن اقتصادی جدید بشری را هم تشکیل می‌دهد.
تولید دانش بنیان هم تکلیف و هم اجبار است
البته کشور‌های پیشرفته تلاش می‌کنند دانش و اطلاعات را نزد خود به عنوان سرمایه نگاه دارند و آنچه را با دست و مواد خام و مواد واسطه‌ای تولید می‌شود به دیگران واگذار می‌کنند که مبارزه با دانش هسته‌ای صلح آمیز ایران از همین گونه رفتار‌ها برای ایجاد انحصار مطلق در تولید و علم است.
اما امروزه دانش همچنین ثروت و نیز وسیله تولید و رونق تولید و تکثیر آن محسوب می‌شود و محسوب خواهد شد.
تولید دانش محور دیگر اقتصاد لوکس و تشریفاتی نیست بلکه جزو رکن‌های پایدار نظام‌های اقتصادی است و جوهره سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران و همه برنامه‌های توسعه ایران اسلامی را از برنامه هفتم تا برنامه هفتادم توسعه و پیشرفت تشکیل خواهد داد.
توسعه تولید دانش بنیان، انگیزه متمایزی می‌خواهد
برای تولید دانش بنیان باید نظام اقتصادی و انگیزشی بالا و مناسب ایجاد کنیم و انگیزه لازم برای فعالیت و تولید دانش و نیز توزیع و کاربرد دانش وجود داشته باشد.
برای رسیدن به تولید دانش بنیان، داشتن نیروی انسانی ماهر و محقق و پژوهشگر نیاز است.
در توسعه فعالیت‌های پژوهشی هم مهم‌ترین اصل، تخصیص بهینه منابع است. باید به سه پرسش پاسخ دهیم: چه چیزی را، چگونه و برای چه کسی باید تحقیق و دانش تولید کنیم؟ وقتی یک کشور دارای اقتصاد دانش بنیان قوی است، به معنای آن است که می‌تواند از موجودی دانش دنیا هم به خوبی استفاده کند و به این ترتیب از منابع خود نیز به بهترین شکل ممکن استفاده می‌کند.
اگر فاصله تحقیق وپژوهش و دانش با محیط‌های صنعتی و تولیدی نوین حذف شود، امکان اینکه به موجودی دانش دنیا بیفزاید و از موجودی دانش دنیا به شکل بهتری استفاده کند، فراهم خواهد شد.
داشتن یک نظام نوآوری و ابداعی، پویا و کارا متشکل از بنگاه ها، مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها به منظور دستیابی به دانش جهانی و تطبیق آن با نیاز‌های محلی و خلق فناوری‌های نوین هم ضروری است.
در این دانشگاه‌ها ابتدا ابداع و اختراع شکل می‌گیرد و در مرحله بعد این ابداعات و اختراعات تجاری سازی می‌شود.
نیاز دیگر، برخورداری از زیرساخت‌های اطلاعاتی پویا شامل زیرساخت‌های تسهیل کننده ارتباطات، انتشار و پردازش اطلاعات- یا داشتن یک محیط مناسب برای تولید دانش بنیان است.
البته عوامل سنتی تولید نیز مهم است، اما دانش عامل اساسی رشد، ایجاد ارزش جدید و تدارک پایه‌ای برای موفقیت در عرصه رقابت است.
تحقیق و پژوهش ماده اولیه و زیربنایی برای تولید و اقتصاد دانش بنیان است که اثربخشی زیادی در بخش‌های تولیدی، صنعتی، فناوری و توزیعی و برنامه ریزی دارد و شاخص زنده بودن و پویایی و هوشمندی نظام‌های اقتصادی است.
پژوهش و تولید دانش بنیان برای کشوری که در افق چشم انداز خود جایگاه یک کشور پیشرفته و برتر در منطقه را قرار داده است، از اولویت‌های اساسی به شمار می‌رود و دستیابی به تولید دانش بنیان و تجاری سازی نتایج تحقیق و دانش یکی از راه‌های لازم برای نیل به این جایگاه است.
برترین شاخص توسعه یافتگی امروزه به نظم تولیدی پژوهش محور اختصاص دارد و نسل‌های نوین و تازه نظام اقتصادی متناسب با میزان ثروت دانایی محور تبیین می‌شود.
کشور توسعه یافته کشوری است که درصد بیشتری بر موجودی دانش دنیا بیفزاید و مقدار بیشتری از دانش تولید شده را در قالب فناوری‌های نوین و مدرن، در صحنه تولید عملیاتی کند.
اگر اقتصادمان به سمت تولید دانش بنیان حرکت نکند، به طور قطع از حرکت به سمت توسعه در دنیا، عقب خواهیم ماند.
به همین خاطر، ناب‌ترین منبع رشد را در مسیر رشد اقتصاد دانش بنیان، تحقیق و پژوهش تشکیل می‌دهد به شرط اینکه با حذف فاصله زمانی و مکانی تحقیق با بستر‌های اجرایی بلافاصله به ارتقای بهره وری تولید منجر شود.
کاربردی کردن و تجاری سازی نتایج و یافته‌های پژوهشی باعث افزایش هوشمندی رقابت و تولید می‌شود.
اقتصاد ایران هم برای تثبیت نقش تمدن سازی نوین خود در جهان و احیای همه مزیت‌های نسبی و مطلق اقتصادی خود نیاز دارد که نهضت توسعه اقتصادی دانش بنیان را به فرایندی پایدار و گفتمان ملی تبدیل کند.
اسماعیل محمدی
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۳۹۳۵۳۱، www.iribnews.ir
برگزیده ها