شعار سال: عماد افروغ جامعه شناس و پژوهشگر اصولگرا در گفت و گویی به تشریح دلایل انتخاب سید عباس صالحی وزیر سابق ارشاد به عنوان جانشین مرحوم دعایی پرداخت و گفت: من فکر می‌کنم اگر حکم رهبری حکایت از توجه به سلایق مختلف و تکثر در جامعه دارد، به این دلیل است که جامعه ایران قطبی نیست، بلکه به لحاظ جامعه شناختی طیفی است. متأسفانه گروه‌های سیاسی متوجه این معنا نیستند و هر از چند گاهی می‌خواهند آن را قطبی کنند و این کار دست جامعه می‌دهند.

تحلیل شما از حکم رهبری به آقای صالحی، مدیرمسئول جدید روزنامه اطلاعات، و تأکید ایشان بر باز کردن فضا برای حضور همه اندیشه‌های سیاسی کشور، چیست؟

نباید بحث را ساده کرد، واقعیت‌ها را نادیده گرفت و نگاهی خیالی و فانتزی داشت. آنچه که من از حکم مقام معظم رهبری به آقای دکتر سید عباس صالحی فهم کردم، توجه به ضرورت گفتگو است؛ و ما تا وقتی موضوع گفتگو و مبانی فلسفی و معرفتی گفتگو را نشناسیم و درک نکنیم، یک برخورد سطحی و ژورنالیستی مصطلح و حتی مبتذل با گفتگو خواهیم داشت.

وقتی گروه‌های ما متوجه اهمیت و فضیلت گفتگو شدند و وجوه روانشناختی، فلسفی و معرفتی آن را درک کردند، آن وقت ما می‌توانیم بستری را برای گفتگو فراهم کنیم. مادامی که برخورد‌های جناحی و سیاسی با گفتگو می‌شود و پای عمل که می‌رسد تمام کسانی که ادعای گفتگو دارند، عملا ضد منطق و چرایی و ضرورت گفتگو عمل می‌کنند، و چینشی ضد گفت و گویی فراهم و منویات خودشان را دنبال می‌کنند، ما نمی‌توانیم بگوییم تکثر و اهمیت گفتگو را فهم کرده ایم.

در این پیام اهمیت تکثر در جامعه و گفتگو مطرح می‌شود؛ متأسفانه ما از هر دو دور هستیم. هر جناحی هم که بگوید من اهل تکثر و گفتگو هستم، من باورم نمی‌شود. من همه جناح‌ها را از نزدیک شناخته ام و دیده ام که ممکن است حرفش را بزنند، اما این حرف مَحملی است برای اینکه منویات سیاسی و جناحی خودشان را دنبال کنند. در واقع فهم مضمون و پیام رهبری یک منش و تفکر فراجناحی می‌خواهد.

اصلا این تفکر کثرت گرا با جناح سازگار نیست؛ البته به شرط و شروطی می‌تواند با جناح هم سازگار باشد. من نمی‌گویم کسی جناح نداشته باشد، اما بفهمد که در جامعه فقط ما با «فرآیند تفکیک» روبرو نیستیم، بلکه با «فرآیند انسجام و وحدت» نیز روبه رو هستیم. یک جامعه نمی‌تواند صرفا با تقسیم بندی‌های جناحی و سیاسی پیش برود؛ به اسم اینکه ما می‌خواهیم حافظ تکثر باشیم نمی‌توانیم فقط از این تقسیم بندی‌ها استفاده کنیم.

در کنار تکثر، ما «وحدت» هم می‌خواهیم. یعنی به رغم اینکه باید گروه‌های متکثر را به رسمیت بشناسیم، باید به آن‌ها تنبه دهیم که یک چیزی هم به نام وحدت وجود دارد و آن وحدت را تعریف کنیم. در پیام رهبری هم بحث وحدت مطرح شده و بحث نظام، انقلاب و سخنگویی کسانی وسط آمده که به جز این روزنامه و شاید روزنامه‌های مشابه دیگر، تریبونی نداشتند. بنابر این، بحث‌ها را به بحث‌های سیاسی تقلیل ندهیم و سعی نکنیم از بحث‌های خوب تکثر، وحدت و گفتگو بار دیگر یک دام جناحی پهن کنیم؛ این حرف بنده است.

کارنامه، پرونده و گذشته افراد مشخص است. متأسفانه گذشته افراد ما را به اینجا رسانده است. یعنی اگر آن‌ها انقلاب، جامعه و وجه متکثر جامعه را درک می‌کردند، این حال و روز ما نبود. شما کدام دوره را سراغ دارید که آقایان حاکم شوند و فضا را در حد توانشان یکدست نکنند که حالا از یکدست شدن انزجار می‌طلبند؟! من خودم بحث کرده ام و نوشته ام که متأسفانه در هر زمانی شاهد یکدست کردن امور بوده ایم. یک زمانی سعی می‌کردند قوه مقننه و مجریه را یکدست کنند و یک زمانی سایر قوا را هم می‌خواستند و می‌خواهند یکدست کنند.

مشکل اینجا است که ما هنوز به مضمون و روح این حکم پی نبرده ایم و جایی نمی‌بینیم که چنین درک حاصل شده باشد. یعنی کجا من باید سراغ بگیرم که چنین تفکری یا یک چنین جریانی دارد مانور می‌دهد؟! کجا باید جست و جو کنم؟! در صدا و سیما باید جست و جو کنم؟! در کدام روزنامه؟! واقعیت این است که ما متناسب با بافت و ماهیت جامعه، انقلاب و ضرورت توجه به تکثر در عین وحدت و گفتگو عمل نکرده ایم. حالا که برخی می‌خواهند از طریق این حکم باب گفتگو را باز کنند، توجه داشته باشند که اصلا مبانی فلسفی و معرفتی گفتگو چیست.

مبانی فلسفی اش این است که دقت کنیم حقیقت واحد است. بدین معنا که حقیقتی خارج از من وجود دارد، اما معرفت‌ها نسبی است؛ بنابر این امکان خطادار بودن معرفت ما نیز هست. ولی چون حقیقت خارج از ما وجود دارد و معرفت نسبی است، معرفت‌ها به یک میزان از حقیقت برخوردار نیستند؛ پس باید گفتگو کنیم تا به آن حقیقت بیرون از معرفت ما برسیم. این منوط به این است که بپذیریم ممکن است ما هم خطا کنیم و بیش از اینکه بخواهیم دیگری را قانع کنیم باید خودمان قانع شویم، چون ممکن است خطا در معرفت ما باشد.

کدام گروه این طور است؟! کدام گروه می‌پذیرد که ممکن است خطایی هم در معرفت و برداشتش وجود داشته باشد و از طریق گفتگو به حقیقت خارج از معرفت خودش و دیگران برسد؟! من واقعا این را نمی‌بینم. ممکن است یک بازی‌هایی بشود، اما واقعیت این است که من به این بازی‌ها قانع نیستم. یک آمادگی روان شناختی، اخلاقی و حتی معنوی بالایی می‌خواهد که انسان بفهمد ممکن است اینجا اشتباه کرده باشد؛ و با این ذهنیت که ممکن است اشتباه کرده باشد، به رغم اینکه ممکن است تأکیدی هم بر معرفت خودش داشته باشد، وارد گفتگو شود و اگر منطق، حجت و استدلال بالاتری دید را بپذیرد.

با توجه به شناختی که از آقای دکتر صالحی دارید، نظر شما در خصوص انتخاب ایشان برای مدیرمسئولی روزنامه اطلاعات چیست؟

من سالیان سال است که با آقای صالحی حشر و نشر داشته ام؛ چه زمانی که ایشان نشریه‌ای را در قم اداره می‌کرد و من یادداشت‌ها و مقالاتی می‌فرستادم، چه زمانی که ایشان عضو هیأت امنای دانشگاه باقرالعلوم (ع) بودند و هستند و من هم عضو هیأت امنای این دانشگاه هستم، چه زمانی که ایشان معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودتد من عضو شورای نظارت بر نشر کتاب و هیأت تخصصی ذیل این شورا بودم و ما جلسات مستمر هفتگی و شاید هم ماهانه داشتیم، چه زمانی که ایشان عضو شورای فرهنگ عمومی بودند و بنده هم عضو بودم و زمانی هم که ایشان وزیر بودند عضویت من در شورای فرهنگ عمومی تداوم داشت، کاملا ایشان را می‌شناسم. آن مناعت طبع، افتادگی، خضوع، خشوع، سواد فلسفی و آگاهی لازم برای مسئولیت‌هایی که ایشان بر عهده داشتند، واقعا خاص و زبانزد بود. من چیزی خلاف متانت، خضوع و بینش لازم برای چنین مسئولیتی از ایشان سراغ ندارم. یعنی واقعا تعجب کردم که چه انتخاب خوبی و اگر به من می‌گفتند چه کسی را پیشنهاد می‌کنی شاید به فکرم خطور نمی‌کرد که رهبری روی این برادر عزیز انگشت بگذارند.

من ایشان را از هر حیث می‌شناسم و بار‌ها هم گفته ام در زمانی که ایشان معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند و جلساتی با هم داشتیم، واقعا خیلی زیبا و ظریف کار کردند و بحث ممیزی کتاب را روال‌مند کردند. در واقع مصوباتی داشتند که دیگر باید از برخورد‌های سلیقه‌ای پرهیز شود. ایشان با همفکری و مشارکت اعضای شورا نظارت بر نشر کتاب سازوکاری را تعبیه کرده بودند که اگر ضمن بررسی‌های کتاب اتفاقی بیفتد، در یک کمیته تخصصی بررسی شود و اعضا کتاب را بخوانند و داوری کنند. آن کمیته تخصصی همیشه سعی می‌کردند تا جایی که امکان پذیر هست به نفع مؤلف داوری کنند.

هنوز در ذهنم هست و بار‌ها هم گفته ام که ایشان در معاونت فرهنگی توفیق بالایی داشت. در دوره وزارتشان هم ما چندان ارتباطی نداشتیم؛ جز از طریق همین شورای فرهنگ عمومی. به هر حال ایشان رئیس این شورا بود و بنده هم عضو حقیقی این شورا بودم.

توصیه و پیشنهاد شما به ایشان چیست؟

پیشنهاد من به ایشان این است که مشی اخلاق متعادل و همه سو نگر مرحوم حجت الاسلام و المسلمین دعایی را دنبال کنند، اما سعی کنند به این مشی عمق ببخشند و آن را بسط بدهند. من فکر می‌کنم اگر حکم رهبری حکایت از توجه به سلایق مختلف و تکثر در جامعه دارد، به این دلیل است که جامعه ایران قطبی نیست، بلکه به لحاظ جامعه شناختی طیفی است. متأسفانه گروه‌های سیاسی متوجه این معنا نیستند و هر از چند گاهی می‌خواهند آن را قطبی کنند و این کار دست جامعه می‌دهند.

به ایشان پیشنهاد می‌کنم به ماهیت و بافت متکثر جامعه ایران توجه بیشتری کنند و یک مقداری به بحث «گفتگو»، نه در صورت بلکه در معنا، و ضرورت فلسفی، معرفتی و اجتماعی آن توجه بیشتری کنند و ان شاء الله ما شاهد باشیم که این روزنامه محملی برای تضارب آراء و آزاد اندیشی شده؛ ولی به معنای واقعی نه به معنای صوری و ابزاری. صاحبان آراء مختلف آنجا گفتگو کنند و در حین گفتگو اشکالات و نواقص خودشان را متوجه شوند. در واقع در بستری از مسالمت، محبت، دوستی و پاسداشت حقیقت، قرار نیست در این گفتگو‌ها کسی دیگری را منکوب و گفتگو را قطع کند.

به تعبیر مک اینتایر ما در گفتگو دو شرّ داریم؛ یکی «قطع» و دیگری «سرکوب» است. باید این دو شرّ را کنار بگذاریم و آقای صالحی بستری برای گفتگو‌های سالم و سازنده فراهم کنند. این توصیه‌هایی است که من می‌توانم متناسب با حکم رهبری و ضرورت توجه به وجه متکثر جامعه ایرانی و ضرورت گفتگو داشته باشم.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، تاریخ انتشار:۲۲ خرداد ۱۴۰۱، کد خبر: ۱۳۳۷۳۹، www.didbaniran.ir