شعار سال: هفتم آذرماه، سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور پس از وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی، جهادکشاورزی، میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، بانک مرکزی، وزارت آموزش‌وپرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان امور اداری و استخدامی و سازمان برنامه‌وبودجه برای انجام نظارت ستادی به وزارت علوم رفت و گزارشی از عملکرد بخش‌های مختلف مجموعه آموزش عالی شنید. ماحصل حضور چندساعته رئیسی مجموعا در ۱۴ دستور خلاصه و توسط غلامحسین اسماعیلی رئیس دفتر رئیس‌جمهور به وزیر علوم ابلاغ شد. هرچند اصل حضور و نظارت موردی رئیسی در وزارتخانه‌ها و مجموعه‌های اجرایی اتفاق مثبتی است، اما پشتوانه کارشناسی دستورات اخیر و البته نحوه تصمیم‌گیری درخصوص مسائل کلان آموزش عالی با وجود شورا‌های مختلف نظیر شورای سنجش و پذیرش -که با مشارکت دستگاه‌های مختلف تشکیل می‌شود- پیش از هرچیز مبهم و محل سوال است.

۱- سامانه نان به صندوق عتف متصل می‌شود

نخستین دستور رئیس‌جمهور به تقویت تحقیقات دانشگاهی تقاضامحور مربوط می‌شود. بر این اساس، وزارت علوم موظف شده اقدامات لازم جهت شناسایی و ثبت نیاز‌ها و مزیت‌های استانی و ملی در سامانه نان را با همکاری سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت کشور انجام دهد. سامانه نظام ایده‌ها و نیاز‌ها یکی از سامانه‌های اخیرا راه‌اندازی‌شده وزارت علوم در دولت سیزدهم است که به‌منظور حمایت از پژوهش‌ها و تحقیقات نیازمحور راه‌اندازی شد و زمینه‌ای برای ارتباط نیاز‌های مختلف با تحقیقات و مراکز تحقیقاتی است. قرار است وزارتخانه با انجام اقداماتی نظیر تقویت صندوق عتف و اتصال سامانه نان به این صندوق هدایت بخشی از بودجه‌های پژوهشی دستگاه‌ها به این صندوق و تقویت نظام‌های انگیزشی لازم برای هدایت دانشجویان اعضای هیات‌علمی و دانشگاه‌ها و مراکز آموزش، عالی پژوهشی و فناوری به‌سمت نیاز‌ها و مزیت‌های استانی و ملی اثربخشی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پژوهشی و فناوری در حل مسائل کشور را افزایش دهد.

۲- پنج شاخص جدید برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها

داستان رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در کشور ما، لااقل در همین دهه اخیر قصه مفصلی دارد. پس از افت‌وخیز‌های گوناگون پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به‌تازگی برای دومین سال متوالی رتبه‌بندی از دانشگاه‌ها ارائه کرد. اما حالا با دستور رئیس دولت قرار است پنج شاخص جدید برای ارزیابی دانشگاه‌ها موردتوجه قرار گیرد و اعتبارات دولتی هم براساس آن‌ها تقسیم شود. آن‌گونه که در نامه اسماعیلی تصریح‌شده قرار شده به‌منظور شناسایی نقاط ضعف و اصلاح عملکرد دانشگاه‌ها وزارت علوم تحقیقات و فناوری جهت سنجش رتبه دانشگاه‌ها براساس کلان معیار‌های اشتغال‌پذیری، اثربخشی در تحقیقات مرجعیت، علمی بالندگی فرهنگی و سلامت اجتماعی و انتشار نتایج این رتبه‌بندی به‌صورت عمومی و نیز برای خانواده‌ها اقدامات لازم را انجام دهد و همچنین براساس نتایج رتبه‌بندی نقاط قوت و ضعف عملکردی دانشگاه‌ها را شناسایی و برای جهت‌دهی به اعتبارات دولتی امتیازات استخدامی و حمایت‌های زیرساختی دولت براساس نتایج رتبه‌بندی اقدامات لازم را با همکاری سازمان برنامه‌وبودجه و سازمان اداری و استخدامی در دستور کار قرار دهد.

۳- کارورزی‌ها و کارآموزی‌ها افزایش خواهد یافت

بخش دیگری از مباحث مطرح‌شده در جلسه نظارت ستادی به کیفیت آموزش‌ها و مساله اشتغال فارغ‌التحصیلان اختصاص داشته است. از همین رو به‌منظور افزایش میزان اشتغال دانش‌آموختگان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موظف شده اقدامات لازم جهت افزایش کمی و کیفی واحد‌های درسی قابل‌ارائه در صنعت و میدان عمل از قبیل کارورزی‌ها و کارآموزی‌ها را انجام دهد.

۴- هیات‌امنای دانشگاه‌ها پاسخگو می‌شوند؟

موضوع اداره دانشگاه‌ها با محوریت مسائل مربوط به هیات‌امنا هم از دیگر مباحث جلسه مذکور بوده و بر همین اساس باید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سازوکار‌های مسئولیت‌سپاری و پاسخگوسازی هیات‌امنای دانشگاه‌ها نسبت به عملکرد دانشگاه را تدوین و در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کند. این سازوکار‌ها به‌نحوی تعیین می‌شود که اعضای هیات‌امنا ضمن برخورداری از اختیارات، کافی از میان افراد شایسته مسئولیت‌پذیر نسبت به بهبود عملکرد دانشگاه و معتقد به گره‌گشایی دانشگاه از کشور انتخاب شود. البته مبتنی‌بر تصریح رئیس‌جمهور در تعیین اعضای هیات‌امنای دانشگاه‌ها، شایسته‌گزینی بر همسویی با مواضع سیاسی دولت اولویت بالاتری دارد.

۵- ادغام علمی-کاربردی کلید خورد؟

اما یکی از مهم‌ترین بند‌های دستورات اخیر رئیس‌جمهور به تعیین تکلیف واحد‌های بدون متقاضی دانشگاه‌های دولتی نظیر علمی کاربردی و پیام نور اختصاص دارد. براساس بند پنجم وزارت علوم تحقیقات و فناوری با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌منظور ساماندهی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی فاقد تقاضا، مراکز علمی-کاربردی را به‌عنوان واحد‌های دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای و دانشگاه‌های پیام نور را در دانشگاه‌های دولتی مرکز استان بازتعریف و ساماندهی خواهد شد. البته تاکید شده در این ساماندهی از اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های پیام نور به‌نحو مناسبی استفاده شود. این اتفاق را شاید باید آغازی بر ادغام دو مجموعه آموزش‌های فنی کشور دانست که بار‌ها درخصوص آن گمانه‌زنی شده بود.

۶- خط قرمز روی دوره‌های آموزشی دستگاه‌ها

موضوع دیگری که گمانه مطرح‌شده در بند قبل را تقویت می‌کند، تصریح چندباره رئیس‌جمهور بر ممنوعیت برگزاری دوره‌های آموزشی توسط دستگاه‌های اجرایی است. پیش از این دستور، رئیسی در جلسه شورای اداری هم تاکید کرده بود که مصوبه ممنوعیت برگزاری دوره‌های آموزشی در دستگاه‌های اجرایی با قوت دنبال شود. این درحالی است که رئیس دانشگاه علمی-کاربردی بر احیای مراکز دولتی تاکید ویژه‌ای داشته و تابستان امسال هم از دستور رئیس‌جمهور به شورای عالی اداری برای بررسی و بازگرداندن مراکز منحل شده دولتی علمی-کاربردی خبر داده بود. اما براساس بند ۶ دستورات رئیس‌جمهور و به‌منظور ایجاد عدالت در جذب دانش‌آموختگان و تقویت اعتماد دانشجویان و خانواده‌ها به نظام آموزش عالی، وزارت علوم با همکاری سازمان اداری و استخدامی باید مصوبه ممنوعیت برگزاری دوره‌های دانشگاهی توسط دستگاه‌های اجرایی را با جدیت و بدون ملاحظه چانه‌زنی‌ها و فشار‌ها به‌صورت کامل اجرا کند و هیچ استثنائی قائل نشود.

۷- تقویت توان پارک‌ها در اشتغال و فروش

مسائل مربوط به پارک‌های علم‌وفناوری هم از دیگر موارد مطرح‌شده در نشست رئیسی با مدیران وزارت علوم بوده است. این را می‌توان از هفتمین دستور او استنباط کرد که براساس آن وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری باید سازوکار‌های لازم برای ارتقای توان پارک‌های علم‌وفناوری و مراکز رشد در افزایش اشتغال دانش‌بنیان و فروش و صادرات خدمات و محصولات دانش‌بنیان را ایجاد کند. هرچند جزئیات بیشتری از این سازوکار‌ها و چگونگی آن بیان نشده است.

۸- برنامه جذب دانشجوی خارجی بازبینی می‌شود

وزارت علوم تحقیقات و فناوری موظف شده برنامه جذب دانشجویان بین‌المللی را با همکاری وزارت امور خارجه به‌صورت تحولی بازبینی کند. این حرکت به‌منظور توسعه دیپلماسی علمی صورت می‌پذیرد و می‌تواند نتایج مثبتی در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی درپی داشته باشد.

۹- دانشگاه، مسئولیت اجتماعی و یک اتفاق تکراری؟

مسئولیت‌پذیری دانشگاه‌ها سوژه دیگری است که قرارشده وزارت علوم با انجام اقدامات لازم و طراحی نشان ملی مسئولیت اجتماعی برای اعطا به دانشگاه‌های موفق نهضت ملی مسئولیت اجتماعی و فرهنگی دانشگاه‌ها را در نظام آموزش عالی ایجاد کند تا ویژگی‌های امیدواری به آینده، درک اجتماعی و فرهنگی و رشد همه‌جانبه دانشجویان و اهتمام به حل مسائل جامعه تقویت شود. شبیه به همین اقدام در دولت دوازدهم به شکلی دیگر صورت گرفت. ایده شبکه ملی جامعه و دانشگاه که خردادماه ۹۷ به شکل رسمی ابلاغ شد و براساس آن روسای ۳۱ دانشگاه مراکز استانی به‌عنوان رئیس شبکه ملی جامعه و دانشگاه منصوب شدند. با این‌حال هیچ‌گاه گزارش روشنی از نتایج شکل‌گیری این شبکه منتشر نشد. سوال مشخص اینجاست که آیا اقدام مشابه دولت سیزدهم -که بیش از مدل قبلی هم‌رنگ و بوی نمایشی دارد- می‌تواند دانشگاه در انجام مسئولیت اجتماعی خود تقویت کند؟

۱۰- دانشگاه‌ها راوی پیشرفت شوند

دستور دیگر رئیس‌جمهور به حوزه روابط عمومی وزارتخانه و وجه رسانه‌ای مراکز آموزش عالی اختصاص دارد که بی‌گمان آن را باید یکی از خلأ‌های فعلی دانشگاه‌ها دانست. اتفاقات اخیر دانشگاه‌ها هم این چالش بیش از گذشته عیان شد. حالا رئیسی به مجموعه وزارت علوم تکلیف داده که به‌منظور مقابله با تخاصم دشمنان در تضعیف و انکار دستاورد‌های کشور دانشگاه‌ها -که مهد علم‌آموزی و عالم‌پروری و موتور این پیشرفت بوده‌اند- راویان پیشرفت کشور در عرصه‌های مختلف مانند صنایع پیشرو فضایی دفاعی هسته‌ای زیستی و فناوری‌های نوین و پیشرفته شوند. او تاکید کرده پیشرفت‌ها در افکار عمومی و رسانه‌ها روایت شود.

۱۱- تاکید بر بازپرداخت پس از اشتغال دانشجویان

رئیس‌جمهور همچنین دستور داده به‌منظور افزایش بهره‌وری در هزینه‌کرد منابع در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پژوهشی و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با همکاری سازمان برنامه‌وبودجه روش‌های تامین برخی از این هزینه‌ها از طریق صندوق‌ها را موردبررسی قرار دهد، به‌نحوی‌که این صندوق‌ها بتوانند وصول وجوهی را که به دانشجویان اعطا می‌کنند پس از اشتغال ایشان آغاز کنند، در این صورت از محل بهره‌وری تخصیص منابع می‌توان سایر هزینه‌های تحصیلی دانشجویان را نیز تحت پوشش قرار داد.

۱۲- صندوق‌های سرمایه‌گذاری در راه دانشگاه‌ها؟

به‌منظور پیشگیری از تکرار برخی تخلفات و انحرافات ناشی از توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در نهاد‌های بخش دولتی و عمومی غیردولتی و نیز جلوگیری از ایجاد مشکلات مالی و منابع انسانی برای دانشگاه‌ها، وزارت علوم مکلف‌شده با بازبینی و بررسی مجدد مستندات ارائه‌شده تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را با همکاری دفتر هیات‌دولت اصلاح کند.

۱۳- نسخه جدید برای دانشگاه‌های نیرو‌های مسلح

برمبنای دستورات ابلاغ‌شده رئیس‌جمهور، وزارت علوم با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدامات لازم را برای هدایت و نظارت و تنظیم‌گری یکپارچه دانشگاه‌های نیرو‌های مسلح در نظام آموزش عالی صورت خواهد داد تا تمرکز وزارت علوم بر هدایت و نظارت موسسات و دوره‌های آموزشی وزارت علوم تقویت شود.

۱۴- بهره‌وری دانشگاه دغدغه رئیس‌جمهور

دستور آخر هم به حوزه بهره‌وری دانشگاه اختصاص دارد و قرارشده سازمان برنامه‌وبودجه و وزارت علوم برای ارتقای اثربخشی دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور، اعتبارات و هزینه‌های مالی و انسانی مجموعه‌های آموزش عالی از حیث بهره‌وری موردسنجش قرار گیرد. البته این دستور فقط به‌منظور بررسی داده نشده و باید سازوکار‌های پیشنهادی ارتقای این مساله هم ظرف یک‌ماه آماده و ارسال شود. البته رئیس دفتر رئیس‌جمهور تاکید کرده که برنامه اجرایی و زمان‌بندی تحققات دستورات مدنظر باید ظرف یک‌ماه آماده شود، مهلتی که تقریبا نیمی از آن گذشته است.
 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: 4 دی ۱۴۰۱، کدخبر: 76621، farhikhtegandaily.com