شعار سال: قرارداد‌های صنعتی را باید مهم‌ترین میانبر دانشگاه‌ها برای کسب درآمد‌های کلان دانست؛ میانبری که از یک‌سو راه نجات مراکز آموزش عالی برای جبران کمبود منابع مالی دولتی‌شان به شمار می‌روند و از طرف دیگر مسیری نسبتا ارزان قیمت‌تر برای بخش‌های مختلف صنعتی و دستگاه‌های اجرایی برای رسیدن به راهکار علمی و عملی. شاید در این میان تصور شود که دانشگاه‌های پایتخت همیشه دست برتر را برای عقد چنین قرارداد‌هایی دارند؛ اما واقعیت این است که دانشگاه‌های مطرح مراکز استانی هم توانسته‌اند طی سال‌های اخیر جای خود را در میان فعالان صنعتی و غیرصنعتی باز کنند؛ تا جایی که نمی‌توان نام برخی از دانشگاه‌ها مانند فردوسی مشهد، صنعتی اصفهان، شیراز و... را در این حوزه نادیده گرفت.

دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم که چند سالی می‌شود دست به انتشار گزارش‌های مربوط به این حوزه می‌زند، اخیرا هم با انتشار گزارش عملکرد سال ۱۴۰۱ این حوزه تلاش کرده تا بتواند تصویری از آنچه در طول یک سال گذشته در این حوزه اتفاق افتاده را به نمایش بگذارد. هر چند که بار هر بار بررسی این گزارش می‌توان به ایرادات تازه‌ای رسید که شاید ملموس‌ترین آن را بتوان در املا‌های نصفه و نیمه در نام دانشگاه‌های آورده شده و کپشن‌های اشتباه در نمودار‌ها دانست، تا جایی که به نظر می‌رسد حدس زدن نام کامل برخی از دانشگاه‌ها برعهده مخاطب گذاشته شده است. «فرهیختگان» در تاریخ ۲۱ فروردین‌ماه امسال با انتشار گزارشی با عنوان «۷۳ درصد از اساتید در پروژه‌های صنعت و جامعه مشارکت ندارند» به بررسی سهم اساتید در جذب و اجرای قرارداد‌های صنعتی پرداخت و در گزارش پیش‌رو نیز به بررسی وضعیت دانشگاه‌های مختلف در جذب این قراردادها، سهم مراکز رشد و واحد‌های فناور و همچنین سهم این مبالغ به نسبت بودجه مراکز آموزشی قید شده در گزارش وزارت علوم پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

رشد ۲۴ درصدی تعداد قرارداد‌های جاری دانشگاه‌ها

بد نیست در ابتدای گزارش مروری داشته باشیم به سهم و مبلغ قرارداد‌های منعقدشده با بخش‌های مختلف صنعتی و جامعه. سال گذشته ۱۰ هزار و ۸۳۵ مورد قرارداد درحال اجرا در مراکز آموزشی و پژوهشگاه‌ها به امضا رسیده بود که با نگاهی به ۸ هزار و ۷۱۰ مورد قرارداد در سال ۱۴۰۰، با رشد ۲۴ درصدی همراه بوده است. در این میان سهم قرارداد‌هایی که روند اجرای آن‌ها به اتمام رسیده بود هم از هزار و ۹۱۳ مورد در سال ۱۴۰۰ به ۲ هزار و ۸۳۷ قرارداد در سال گذشته رسیده که نشان‌دهنده رشد ۴۸ درصدی در اتمام این پروژه‌هاست. همچنین تعداد پروژه‌هایی با عمر ۵ سال هم در این بازه زمانی با کاهش ۲ درصدی همراه بوده و از هزار و ۹۵۷ مورد در سال ۱۴۰۰ به ۳ هزار و ۸۶۲ پروژه رسیده است. همچنین دانشگاه‌ها در همین بازه زمانی یک‌ساله قیدشده در گزارش وزارت علوم، توانسته بودند ۱۳۱ میلیارد تومان در سال گذشته و ۱۲۹ میلیارد تومان هم در سال ۱۴۰۰ به‌صورت وقف به منابع مالی خود اضافه کنند که نشان از رشد ۱.۵۵ درصدی در این حوزه دارد.



رشد ۵۵ درصدی رقم کل بودجه دانشگاه‌ها در یک سال.

اما آنچه همیشه درباره دانشگاه‌ها محل حرف و حدیث زیادی بوده، کل بودجه‌ای است که دولت به آن‌ها تخصیص می‌دهد. رقمی که برای سال گذشته ۲۶ هزار و ۵۷ میلیارد و ۹۹۷ میلیون تومان تعیین شده بود، درحالی‌که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۱۶ هزار و ۶۸۲ میلیارد تومان و ۸۰۶ میلیون تومان رسید که به معنی رشد ۵۵ درصدی بودجه این بخش است. در این میان، اما آنچه عجیب به نظر می‌رسد این است که تعداد آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها در سال گذشته ۹ هزار و ۴۳۲ بود، درحالی‌که در سال ۱۴۰۰ در مجموع ۱۴ هزار و ۶۱۳ آزمایشگاه و کارگاه در این مراکز فعال بودند که به معنی کاهش ۳۵ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها در این حوزه است.

کاهش ۲۷ درصدی تفاهمنامه‌های همکاری دانشگاه‌ها

دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در حوزه تعداد تفاهمنامه‌های همکاری منعقدشده با دستگاه‌های اجرایی و صنایع هم با ریزش قابل‌توجهی همراه بوده‌اند، به‌طوری که آن‌ها در سال گذشته توانستند ۸۱۱ قرارداد را به امضا برسانند، اما این میزان در سال ۱۴۰۰ به هزار و ۱۲۵ مورد اعلام شده بود؛ یعنی در عمل حجم تفاهمنامه‌های به امضا رسیده ۲۷ درصد کاهش یافته بود. روند نزولی همکاری‌ها به همین جا ختم نشد، بلکه تعداد همایش‌ها و رویداد‌های مشترک برگزار شده با دستگاه‌ها و صنایع هم از هزار و ۲۳۶ مورد در سال ۱۴۰۰ به هزار و ۱۸۶ مورد در سال گذشته رسید که به معنی ریزش ۴ درصدی در این حوزه است.

شیرازی‌ها؛ رتبه اول تعداد همایش‌ها

جالب اینجاست که در جایگاه نخست بیشترین تعداد برگزار شده همایش‌ها هم به نام هیچ کدام از دانشگاه‌های تهرانی به ثبت نرسیده است. به‌طوری که دانشگاه شیراز با ۸۰ همایش در جایگاه اول قرار دارد، بعد از آن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با ۶۰ همایش در رتبه دوم جا خوش کرده است. اما رتبه سوم هم به دانشگاه رازی با ۴۴ همایش و درنهایت سکوی چهارم به دانشگاه تهران رسیده که توانسته در یک سال گذشته ۲۵ همایش را برگزار کند.

هر استاد امیرکبیر حداقل یک پیشنهاد پژوهشی ارائه کرد

یکی از موضوعات مهم در بحث برقراری ارتباط میان دانشگاه‌ها با صنایع و دستگاه‌های اجرایی، ارائه پیشنهاد پژوهشی از سوی آنهاست. در این میان دو دانشگاه پایتخت‌نشین، بیشترین پیشنهاد پژوهشی را به صنایع و دستگاه‌های اجرایی داشته‌اند؛ به‌طوری‌که صنعتی امیرکبیر ۷۴۰ پیشنهاد و علم‌وصنعت با ۴۴۶ پیشنهاد در رتبه اول و دوم قرار دارند. با در نظر گرفتن تعداد استاد دانشگاه امیرکبیر که بیش از ۵۰۰ نفر در سایت این دانشگاه ذکر شده به‌صورت میانگین به‌ازای هر استاد حداقل یک پیشنهاد پژوهشی ثبت شده است. بعد از آن کردستان است که توانسته طی سال گذشته ۳۱۶ پیشنهاد پژوهشی را برای حل معضلات دستگاه‌ها و صنایع ارائه کند؛ اما موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که ببینیم دانشگاه تهران به‌عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه کشور تنها ۲۴۰ پیشنهاد پژوهشی را به دستگاه‌ها ارائه کرده و در کنار آن دانشگاه گیلان با ۲۹۵ مورد قرار دارد.

۸۰۰ میلیون آورده به ازای هر واحد فناور امیرکبیری

یکی از اصلی‌ترین مولفه‌ها در اجرایی‌سازی پروژه‌های صنعتی و غیرصنعتی، مراکز رشد و واحد‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری هستند و هر‌چه دانشگاهی بتواند میزبان بیشتری از این مراکز باشد، مسیرش برای گرفتن چنین پروژه‌هایی هم تسهیل خواهد شد. در این حوزه دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس و فردوسی مشهد به‌ترتیب با ۲۲۰، ۱۷۱ و ۱۶۶ مرکز در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. بعد از آن دانشگاه شهید بهشتی با ۱۴۹ واحد قرار دارد؛ اما وقتی بخواهیم این مراکز را از لحاظ تعداد قرارداد‌های منعقد شده ملاک عمل قرار دهیم، باید عنوان کرد دانشگاه تربیت مدرس با ۲۵۰ میلیارد تومان قرارداد در‌حال اجرا توسط واحد‌های مستقر خود در رتبه اول قرار دارد. بعد از دانشگاه امیرکبیر با ۸۰ میلیارد تومان و شهید بهشتی با ۱۳۰ میلیارد تومان قرار گرفته‌اند. دانشگاه گلستان هم با ۱۰۰ میلیارد قبل از دانشگاه تبریز با ۹۰ میلیارد تومان در میان برترین‌ها قرار گرفته است. یعنی در عمل جای دو دانشگاه صنعتی امیرکبیر و تربیت مدرس که به ترتیب از حیث تعداد واحد فناور اول و دوم قرار داشتند، در بحث مبلغ قرارداد‌ها جابه‌جا شده است. اما در همین بخش هم وقتی بحث نسبت به میان می‌آید، دانشگاه صنعتی امیرکبیر است که توانسته به ازای هر واحد فناور و یا مرکز رشد خود ۸۱۸ میلیون تومان قرارداد در‌حال اجرا داشته باشد، بعد از آن هم دانشگاه شهید بهشتی با ۷۲۵ میلیون تومان قرارداد به ازای هر واحد فناور و مرکز رشد قرار دارد. دانشگاه صنعتی شیراز هم با ۶۶۷ میلیون تومان و دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی هم با ۳۵۱ میلیون تومان در رتبه‌های بعدی قرار گرفته است.

قرارداد‌های پژوهشی دانشگاه تهران؛ تنها ۳ درصد از کل بودجه

اگر بخواهیم نگاهی به سهم مبلغ جذب‌شده قرارداد‌های ارتباط با جامعه و صنعت ۳ دانشگاه برتر کشور یعنی تهران، صنعتی‌شریف و علم‌وصنعت و مقایسه آن با میزان منابع عمومی اختصاص داده‌شده به این دانشگاه‌ها در سال گذشته داشته باشیم، باید بگوییم که دانشگاه صنعتی‌شریف با ۵۱ میلیارد تومان، دانشگاه تهران با ۵۸ میلیارد تومان علم‌وصنعت با ۷۲ میلیارد تومان توانسته‌اند، از این طریق کسب درآمد داشته باشند. درمقابل اگر میزان منابع عمومی که این دانشگاه‌ها در سال ۱۴۰۱ از دولت دریافت کردند را ملاک قرار دهیم، باید عنوان کرد که دانشگاه صنعتی‌شریف ۴۴۳ میلیارد و ۳۷۳ میلیون تومان، دانشگاه تهران یک هزار و ۶۴۹ میلیارد و ۳۸۹ میلیون تومان اعتبار و دانشگاه علم‌وصنعت هم با ۴۶۵ میلیارد و ۸۵۲ میلیون تومان از قانون بودجه عمومی سال گذشته را در قالب منابع عمومی دریافت کرده‌اند. به عبارت دیگر سهم درآمد‌های دانشگاه صنعتی‌شریف به‌نسبت منابع عمومی اختصاص‌یافته به آن ۱۲ درصد، دانشگاه تهران ۴ درصد و علم و صنعت ۱۶ درصد بوده است، این نشان می‌دهد که هنوز این دانشگاه‌ها که در زمره مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور قرار می‌گیرند، به‌شدت به بودجه دولتی وابسته‌اند.

البته اگر بخواهیم کل بودجه این دانشگاه‌ها را در نظر بگیریم، باید عنوان کرد دانشگاه تهران در سال گذشته تنها ۳ درصد از کل بودجه ۲ هزار و ۳۵۲ میلیارد تومانی خود را درآمد داشته است. رقمی که برای دانشگاه صنعتی‌شریف ۷ درصد و درنهایت برای علم‌وصنعت ۱۲ درصد می‌شود.

دانشگاه زابل برای هر قرارداد ۷ تن از پرسنل را به کار گرفت

البته در این گزارش می‌توان دانشگاه‌ها را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار داد که یکی از آن‌ها هم تعداد پرسنلی است که هر کدام از مراکز آموزشی برای اجرایی‌سازی پروژه‌ها به کار گرفته‌اند. بر این اساس دانشگاه شیراز با ۳ هزار و ۴۳۸ پرسنل در رتبه اول کشور قرار دارد و بعد از آن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با هزار و ۶۸۰ پرسنل و تهران با هزار و ۳۰۹ پرسنل در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. دانشگاه فردوسی مشهد هم توانسته به‌عنوان یکی دیگر از دانشگاه‌های مراکز استانی با به‌کارگیری ۸۳۵ پرسنل در قرارداد‌های درحال اجرا به رتبه چهارم برسد؛ اما دانشگاه علم و صنعت تنها ۸۳۰ پرسنل را برای این مساله به کار گرفته بود و همین مهم آن را در جایگاه پنجم کشوری قرار داده است. با این حال وقتی بحث نسبت تعداد پرسنل در قرارداد‌ها به میان می‌آید، دانشگاه زابل که برای هر قرارداد ۷ پرسنل را به کار گرفته، در صدر جدول می‌نشیند. این میزان در دانشگاه هنر اصفهان با ۶.۸۲ نفر و دانشگاه صنعت نفت به ۵.۴۴ نفر می‌رسد. دانشگاه جندی‌شاپور هم ۴.۶۰ نفر را برای هر قرارداد به کار گرفته است؛ جالب اینجاست که در میان برترین‌ها هیچ کدام از دانشگاه‌های تهرانی حضور ندارند.


وضعیت قرارداد‌های مراکز رشد دانشگاه‌ها چگونه است؟

گزارش منتشر‌شده از سوی وزارت علوم، دانشگاه‌ها را از حیث تعداد قرارداد‌های در‌حال اجرا در مقایسه با تعداد واحد‌های فناور مستقر در پارک‌های علم و فناوری و یا مرکز رشد وابسته به دانشگاه‌ها هم مورد بررسی قرار داده که در این میان دانشگاه دولتی یاسوج توانسته ۲۱ قرارداد را در این مراکز جذب کند و بر همین اساس در رتبه اول قرار دارد. بعد از آن دانشگاه علم و صنعت با ۱۷ قرارداد و دانشگاه شیراز با ۱۶ قرارداد در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته است. در این میان، اما دانشگاه تهران توانسته سهم بیشتری را از نسبت مبلغ قرارداد‌های در‌حال اجرا در مقایسه با مبلغ قرارداد‌های مراکز رشد داشته باشد. به عبارت دیگر میزان مبلغ کل قرارداد‌های این دانشگاه به نسبت هر قراردادی که با مراکز رشد آن بسته شده ۲۸۸ میلیون تومان است، بعد از آن دانشگاه فردوسی مشهد با ۱۹۳ میلیون تومان و دانشگاه شیراز با ۱۵۷ میلیون تومان قرار دارد. دانشگاه صنعتی سهند تبریز هم با ۱۵۰ میلیون تومان بعد از پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران با ۱۵۴ میلیون تومان قرار دارد.

(نمودار ۶۹ و ۷۰ صفحه ۱۶۳)

شریفی‌ها ۱.۱۱ برابر از کل بودجه‌شان، قرارداد در‌حال اجرا داشتند

نکته جالب در گزارش منتشر‌شده از سوی وزارت علوم، نسبت مبلغ قرارداد‌های ارتباط با جامعه و صنعت درحال اجرا به بودجه کل دانشگاه‌ها است، بخشی که در آن دانشگاه صنعتی شریف با ۱.۱۱ برابری مبلغ قراردادهایش به نسبت کل بودجه‌اش، رتبه اول را کسب کرده است. بعد از آن دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان است که حجم قرارداد‌های آن به نسبت کل بودجه‌اش ۰.۹۶ برابر است. با این حال دانشگاهی مانند صنعتی امیرکبیر که انتظار می‌رفت حجم قرارداد‌های آن با توجه به ماهیت این دانشگاه، رقم قابل توجهی باشد، اما رقم قرارداد‌های آن ۰.۸۹ برابر از کل بودجه‌اش بوده است. بعد از آن دانشگاه تربیت مدرس با ۰.۶۵ و دانشگاه صنعتی اصفهان با ۰.۶۰ قرار دارد. البته باید به این مساله توجه شود که این به معنی آن نیست که این دانشگاه‌ها توانسته‌اند در سال گذشته چنین درآمدی را به‌دست آورند، بلکه این میزان قرارداد‌های منعقد شده است و قطعا تا زمان وصول مبالغ آن‌ها زمان قابل توجهی لازم است. از طرف دیگر برخی از این قرارداد‌ها هیچ‌گاه به مرحله پایانی و پرداخت مبلغ تعیین‌شده به دانشگاه هم نمی‌رسند. همچنین در گزارش منتشر‌شده از سوی وزارت علوم دو دانشگاه علم و صنعت و شهید بهشتی را در کنار پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله قرار داده و نسبت مبلغ قرارداد‌های آن‌ها را به بودجه کل‌شان هم در ۴ سال گذشته مورد ارزیابی قرار داده است. بر این اساس دانشگاه علم و صنعت در سال ۹۸، کل مبلغ قراردادهایش ۰.۵ برابر از کل بودجه‌اش بود که این میزان در سال ۹۹ به ۱.۱۷ رسید، اما این روند نزولی شد تا این دانشگاه در سال ۱۴۰۰، رقم کل مبالغ قراردادهایش ۰.۹۳ برابر از بودجه‌اش قرار دارد و این میزان در سال گذشته باز هم ریزش کرد و به ۰.۰۷ رسید. دانشگاه شهید بهشتی هم فراز و فرود‌هایی را در این مسیر تجربه کرد. به‌طوری‌که در سال ۹۸، کل رقم قرارداد‌های این دانشگاه فقط ۰.۴۵ برابر از بودجه‌اش را شامل می‌شد که برای یک‌سال بعد به ۰.۵۷ برابر رسید. خوشبختانه شهید بهشتی‌ها توانستند روند رو به رشد را در سال ۱۴۰۰ هم حفظ کنند و میزان قرارداد‌های منعقد شده آن‌ها ۰.۷۱ برابر از کل بودجه‌شان را شامل می‌شد، اما این میزان در سال گذشته کاهش و به ۰.۴۲ برابر رسیده بود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار:۱۱ فروردین ۱۴۰۱، کدخبر: ۷۹۶۰۱، farhikhtegandaily.com