شعارسال: هنر نمایش دیگر منحصر به سالن‌های کوچک و تماشاخانه‌ها نیست. نمایش حتی از تئاتر خیابانی هم فراتر رفته است و مخاطبان نیز این گونه‌های جدید را پذیرفته‌اند. هنر محیطی از زیرشاخه‌هایی است که نمایش و تئاتر را نیز دربرمی‌گیرد. اما موضوع دیگری که همیشه باید به آن توجه داشت این است که نمایش، تئاتر و البته هنر‌های بصری دیگری مانند سینما صرفا توسط یک نویسنده و کارگردان و چند بازیگر به نتیجه و اجرا نمی‌رسد. افراد فنی هر اثر نمایشی یا سینمایی گاه از عوامل پشت و مقابل دوربین تعداد بیشتری دارند و این موضوع نشان از اهمیت امور فنی در هنر‌های بصری و نمایشی است. اما در میان امور فنی که بر ابعاد زیباشناسانه اثر تاثیر مستقیم و موثر دارند، نورپردازی یکی از مهمترین‌هاست. نور و نورپردازی چه در عکاسی و چه در سینما و تئاتر مقوله‌ای با اهمیت است تا آنجا که می‌تواند بر نوع کار، اتمسفر اثر و حتی کاراکتر‌ها و نوع شخصیت‌پردازی‌ها تاثیر مستقیم بگذارد.

نورپردازی در نمایش‌های کوچک و عظیم میدانی دارای اهمیت دو چندان است. باید تاکید کرد که چند سالی است نمایش‌های میدانی جای خود را در میان برنامه‌های فرهنگی کشور پیدا کرده اند و در مناسبت‌های مختلف شاهد آثار میدانی و پرپروداکشن هستیم. یکی از نمایش‌های میدانی که مدتی است در حال اجراست «جهان بانو» است. این اثر با تهیه‌کنندگی علی اسماعیلی و کارگردانی حسن بزرا در بوستان ولایت اجرا می‌شود و به بانوان مطرح و جریان ساز تاریخ می‌پردازد. در خلاصه این اثر آمده است: «جهان بانو، جهان بانوان است، بانوان آسمانی، از ازل تا حال. جهان بانو داستانی‌است نه تنها برای زنان، که درباره زنان برای شناخت ایشان ....» از دیگر عوامل این اثر نمایشی می‌توان به مرتضی پورحیدر (طراح صحنه و دکور)، یاسر یاراحمد (طراح جلوه‌های ویژه میدانی) و هاشم جوری (طراح گریم) اشاره کرد.

یکی از ویژگی‌های نمایش میدانی «جهان بانو» نورپردازی آن است که توسط عباس رحمانی‌پور به مرحله اجرا رسیده است. رحمانی‌پور سال گذشته چهار نمایش میدانی را نورپردازی کرده است. وی که بیش از سه دهه در سینما و تلویزیون به کسب تجربه پرداخته و جزو پیشگامان همکاری با نمایش‌های میدانی به حساب می‌آید، طی گفتگویی درباره فعالیت‌های خود و اهمیت نورپردازی در اجرا‌های میدانی گفت.

*سابقه فعالیت شما در زمینه نورپردازی به سال ۱۳۶۸ برمی‌گردد و در پروژه‌های متعدد سینمایی و تلویزیونی حضور داشته‌اید. چطور شد که در نمایش میدانی نیز ورود پیدا کردید؟

من از حدود سال ۱۳۶۸ وارد سینما شدم و علاوه بر نور در بخش تصویربرداری و فیلمبرداری نیز فعالیت داشته‌ام. تعداد فیلم‌هایی که کار کرده‌ام حدود ۸۰ اثر است. آشنایی من با نمایش میدانی نیز از سال ۱۳۸۵ و با نمایش میدانی «شب آفتابی» کاری از بهزاد بهزادپور بود. در ادامه از آن سال تا به امروز در نمایش‌های میدانی به عنوان طراح نور و مدیر نورپردازی نیز حضور داشته‌ام.

*در نمایش‌های میدانی نور عنصری تاثیرگذار در کار است. تا آنجا که قرار گرفتن نور‌ها و رنگ‌ها روی شخصیت‌ها و فضا‌ها می‌تواند مخاطبان را در جهت منظور کارگردان و سازندگان تفهیم کند. این کار قاعدتا ساده نیست و احتیاج به طراحی‌ها و تمهیداتی دارد. چطور توانستید طراحی نور در نمایش میدانی «جهان بانو» را به این مرحله برسانید؟

قاعدتا با کسب تجربه‌هایی که طی این سال‌ها به دست آورده ام کار را به سرانجام رساندم. در این راستا باید بگویم عمر نمایش میدانی کم‌تر از بیست سال است و بهزاد بهزادپور آغازگر آن بود. از آن زمان تا امروز که «جهان بانو» روی صحنه است تغییرات مختلفی در تمام زمینه‌ها ایجاد شده است. دوستان جدیدتر و نسل حرفه‌ای‌تری هم وارد این حرفه شده‌اند و در نتیجه این تلاش‌ها، می‌بینیم نمایش میدانی جهش بزرگ و تغییرات اساسی پیدا کرده است.

*با توجه به تجربیاتتان چه تعریفی از نمایش میدانی در ایران دارید.

نمایش میدانی در ایران جدید است و ترکیبی از سینما و تئاتر به حساب می‌آید. چون کار در فضای باز و به صورت زنده در مقابل تماشاگران اجرا می‌شود، کار بسیار سخت و در عین حال شیرین است. ما این تجربیات را طی سال‌های گذشته به دست آورده‌ایم. اگر به سال‌های قبل مراجعه کنید خواهید دید که کار نورپردازی در نمایش‌های میدانی به شیوه‌های دیگر صورت می‌گرفت و آن هم بستگی به امکانات داشت. امکاناتی که در زمینه نورپردازی امروز در اختیار ما قرار دارد بسیار با کیفیت‌تر از سال‌های گذشته است. قصه‌ها، روایت‌ها و کارگردانی‌ها نیز تغییر کرده و نسل جدید و شیوه‌های جدید وارد نمایش میدانی شده. البته بهتر است درباره کیفیت کار نورپردازی به صورت تخصصی اهل فن نظر بدهند که آیا کاری که ما انجام می‌دهیم خوب و با کیفیت بوده یا خیر.

*تفاوت طراحی نورپردازی در نمایش میدانی با کار‌های دیگر نمایشی مانند سینما، تلویزیون و تئاتر در چیست که از آن مقوله‌ای مهم و حساس می‌سازد. حتی می‌توان گفت نورپردازی یکی از مهمترین مولفه‌ها در نمایش‌های میدانی است.

تفاوت زیاد است. ما در نمایش میدانی با یک اجرای زنده طرف هستیم که نمی‌شود مانند فیلم در سینما و تلویزیون درون آن دست برد. در نمایش میدانی ترکیب رنگ‌ها بخشی از روایت قصه را برعهده دارند؛ و اینکه به رنگ‌ها نگاهی روان‌شناختی دارم و آن‌ها را دسته‌بندی می‌کنم. به عنوان مثال رنگ قرمز هم برای نشان دادن شر و هم شهادت به کار گرفته شده است. در واقع انتخاب رنگ‌ها مبتنی بر دیدی است که مردم درباره کارکرد و مفهوم آن‌ها دارند. سعی هم بر این است تا ترکیب رنگ‌ها برای تماشاگر قابل فهم و البته جذاب هم باشد.

*برداشتی که می‌گویید بسته به پیشینه ذهنی و اطلاعات تماشاچی نسبت به نور فرق دارد؟

تماشاگران نمایش‌های میدانی دو دسته هستند. یک دسته افراد خاص و تکنیکی‌اند که نوع کار انجام شده را تشخیص می‌دهند و دسته دوم مخاطب عام هستند. اما همین مخاطب عام با توجه به رشد فکری بالایی که دارند هم می‌توانند کیفیت کار را به خوبی تشخیص دهند. سعی شده با کمک رنگ بسته به قصه و آیتم‌هایی که وجود دارد با هماهنگی‌هایی که از طرف کارگردان صورت می‌گیرد، بتوانیم تاثیرگذاری بیشتری روی تماشاگر بگذاریم تا نوع روایت قصه نیز جذاب‌تر باشد.

*آیا نور در نمایش‌های میدانی می‌تواند جایگزین دکور‌های عظیم و پر هزینه باشد؟

باید در نظر داشته باشیم که نمایش میدانی در فضای باز اجرا می‌شود و قاعدتا در برخی جا‌های آن دکور وجود ندارد و صحنه در واقع خالی است. به عنوان مثال در بخشی از روایت «جهان بانو» که حضرت ابراهیم (ع) در بیابان است با نور و رنگ زمین را طراحی کرده‌ایم؛ تا آن فضای مورد نظر تداعی شود؛ طوری که ببیننده تا حدودی متوجه شود که آن فضا به عنوان مثال بیابان است. ترکیب رنگ‌ها به صورتی است که فضا‌های این چنینی را به وجود آورد و امیدوارم توانسته باشیم به درستی این کار را انجام دهم.

*نکته مهم در ساختار نمایش میدانی هماهنگی بین بخش‌های مختلف مانند نور، صدا، دکور، جلوه‌های ویژه میدانی وغیره بر اساس ریتم و ضرب‌آهنگ موسیقی است. برای آنکه در بخش طراحی نور و نورپردازی بتوانید به هماهنگی لازم برسید چه نکاتی را مدنظر قرار داده‌اید و چقدر برای آن تمرین شده است؟

همانطور که می‌دانید بازیگران نمایش میدانی، حرفه‌ای نیستند. بلکه سربازانی هستند که طی دوره‌هایی به آن‌ها آموزش‌های لازم داده شده است. قبل از اجرا جلساتی با هنرور‌ها و عوامل نور و صحنه گذاشته می‌شود تا بتوانند با عوامل هماهنگ شوند که خب این، کار ساده‌ای نیست. بازیگران تئاتر، نور را می‌شناسند، اما از بازیگر غیرحرفه‌ای نمی‌توان چنین انتظاری داشت. خوشبختانه قبل از اجرا با تمرین‌هایی که از طریق گروه کارگردانی با آن‌ها انجام می‌شود و تمرین‌هایی که تمام گروه‌ها قبل از اجرا باهم دارند؛ هماهنگی بوجود می‌آید.

*برای هر شب اجرا در بخش نورپردازی و رنگ‌ها چند نفر فعالیت می‌کنند؟

نزدیک به ۱۵ نفر دستیار‌های بنده هستند که بخشی از آن‌ها پشت صحنه مشغول کارند که باید به صورت زنده کار‌هایی مانند فیلترگذاری‌ها و جابجایی چراغ‌های سیار را پیش ببرند. اپراتور نور هم در اتاق فرمان حضور دارد. لازمه اپراتوری نور دقت، سرعت و صبوری است. قبل از شروع نمایش کار‌های بسیاری باید انجام شود تا تنظیم‌های نور به خوبی پیش برود. تعداد چراغ‌ها و امکاناتی که برای نمایش «جهان بانو» استفاده شده بسیار زیاد است. البته تمام گروه نیاز به دقت و سرعت عمل دارند؛ اما کار نور بسیار پر استرس و سخت است، چون تمام زحمات دیگر اعضای گروه به نور بستگی دارد. اگر اشتباهی پیش بیاید و جایی که لازم است نور روشن شود این اتفاق نیافتد ممکن است تمام زحمات دیگر همکاران هدر رود. در واقع نور کار را زنده می‌کند و می‌تواند فعالیت سایر عوامل را به تماشاگر نشان دهد.

*استقبال بالا از نمایش میدانی نشان از موفقیت این گونه هنری دارد. اما اگر در این عرصه دچار تکرار شویم این احتمال بسیار است که مخاطبان و علاقمندانش را از دست بدهیم. در این زمینه چقدر نورپردازی برای اجرای ایده‌های نو و خلاقانه کارآمد است؟

طی این سال‌ها تغییرات بسیار زیادی در تمام قسمت‌ها به ویژه در بخش نور وجود داشته و اگر کار‌های گذشته را دیده باشید، متوجه این تغییرات خواهید شد. به خوبی می‌توان پی برد در گذشته سیستم نورپردازی چه بوده و امروز از چه سیستم‌های پیشرفته نورپردازی استفاده می‌شود. خوشبختانه بخش تهیه و تولید این کار امکانات خوب و به روزی در اختیار ما قرار داده است. سال گذشته چهار نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح»، «جان‌فدا»، «روشنایی شب تار» و «جهان بانو» را روی صحنه بردیم. من به شخصه این چهار قصه را از لحاظ نورپردازی بررسی می‌کردم به نظرم کار‌های متفاوتی بودند. از این رو تغییرات زیادی انجام شده که پیشرفت خوبی است؛ اما هنوز هم جا دارد که بتوان با امکانات به روزتر کیفیت کار را بالاتر برد. این بسته به موضوعات مختلف از جمله زمان و سرمایه دارد.

*اگر ناگفته‌ای مانده درباره‌اش توضیح دهید.

نکته مهم دیگری که معمولا مغفول می‌ماند، توجه به پرسنل و نفراتی است که در این پروژه‌ها کار می‌کنند و تجربه به دست می‌آورند. آن‌ها آزمون و خطا‌ها را انجام داده‌اند و به پختگی رسیده‌اند و نباید رها شوند. این افراد نیرو‌های ماهر برای کار‌های خاص هستند. روی این افراد باید سرمایه‌گذاری شود و نباید از روی این موضوع به سادگی گذشت. توجه به این نکات کاری می‌کند تا خود به خود کیفیت‌ها و خلاقیت‌های تازه و جدید رو بیاید و مخاطب همچنان مشتاق دیدن نمایش‌های میدانی در آینده باشد.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایلنا، تاریخ انتشار: 7خرداد1402، کدخبر: 1361541، www.ilna.ir