شعارسال: چه مسائلی میتواند ایران و غرب را در دولت پزشکیان به هم نزدیک کند؟ آیا پزشکیان به سمت تنش زدایی با آمریکا حرکت خواهد کرد؟ روسیه و چین چه واکنشی نسبت به تمایل دولت پزشکیان نسبت به مذاکرات ایران و غرب خواهند داشت و پزشکیان چه رویکردی در مقابل روسیه و چین خواهد داشت؟
برای پاسخ به این سوالات با دکتر حشمت الله فلاحت پیشه، تحلیلگر روابط بین الملل گفتگویی کرده ایم. فلاحت پیشه در این زمینه معتقد است: «نوع شور و شوق انتخاباتی در ایران به شکلی بود که هر کسی اعم از بایدن و ترامپ در آمریکا به قدرت برسد به دنبال تنش زدایی با ایران باشد. یک درک علمی در این زمینه به ما میگوید که تنشهای اصلی آمریکا با روسیه و چین است و ایران نباید به عنوان خاکریز تنش بین آمریکا و روسیه چین قرار بگیرد. معنای این رویکرد نیز از دست دادن چین و روسیه نیست. به هر حال در شرایط کنونی روسیه به عنوان یک قدرت سیاسی و نظامی و چین به عنوان یک قدرت اقتصادی وسیاسی بزرگ در جهان شناخته میشود. این در حالی است که ایران نیز مناسبات خاصی با این دو کشور دارد و به همین دلیل دولت پزشکیان مخالف روابط راهبردی با چین و روسیه نخواهد بود. با این وجود پزشکیان تلاش خواهد کرد روابط با چین و روسیه را به شکلی جلو ببرد که در سایر زمینهها نقش تعیین کنندهای نداشته باشد». در ادامه ماحصل این گفتگو را میخوانید.
*مهمترین وجه متمایز کننده جلیلی و پزشکیان نوع نگاه به عرصه بین المللی و تحریمها بود. در حالی که پزشکیان توسط مردم انتخاب شده وی چه رویکردی در این زمینه در پیش خواهد گرفت؟
آقای پزشکیان بارها در مناظرههای انتخاباتی عنوان کردند که به دنبال بازگشت به اصول اساسی قانون اساسی در زمینه سیاست خارجی هستند که مبتنی بر عزت، حکمت و مصلحت است. این رویکرد زمانی مطرح میشود که ما در زمینه سیاست خارجی در وضعیت خوبی قرار نداریم و بلکه ضعفهای سیاست خارجی باعث شده که در شرایط کنونی سیاست خارجی ایران هزینه محور است و نه سود آور. در جهان امروز کشورهای مختلف در زمینه سیاست خارجی خود به شکلی عمل میکنند و موضع میگیرند که به نوعی برای آنها عائدی و سود داشته باشد. در بین کشورهای منطقه ترکیه وجود دارد که رویکردی در پیش گرفته که سیاستهای اعلامی اثری روی سیاست خارجی اش نداشته باشد. این در حالی است که در ایران برخی سیاستهای اشتباه گذشته در زمینه سیاست خارجی باعث شده ما در این حوزه در شرایطی قرار بگیریم که تنها هزینه میدهیم و کمتر سود به دست میآوریم. به همین دلیل پزشکیان به دنبال این است که تنشهای ایران با کشورهای جهان را به صفر برساند. این وضعیت به خصوص درباره کشورهای همسایه و منطقه وجود دارد. به نظر میرسد در وزارت خارجه دولت پزشکیان همه میزهای کشورهای منطقه به دنبال این هستند که تنشها را به صفر برسانند. از سوی دیگر در هر ارتباط بین المللی یک منافع اقتصادی شکل بگیرد که در نهایت عائدی نصیب کشور شود. در سطح کلانتر نیز این رویکرد تنش زدایی میبایست در راستای از بین بردن مسائلی شود که باعث به وجود آمدن تحریمهای بین المللی علیه ایران شده است.
*آیا این رویکرد تنش زدایی میتواند شامل کشورهایی مانند آمریکا نیز شود؟
بله؛ این نکته مهمی است و این اتفاق در آینده رخ خواهد داد. نوع شور و شوق انتخاباتی در ایران به شکلی بود که هر کسی اعم از بایدن و ترامپ در آمریکا به قدرت برسد به دنبال تنش زدایی با ایران باشد. یک درک علمی در این زمینه به ما میگوید که تنشهای اصلی آمریکا با روسیه و چین است و ایران نباید به عنوان خاکریز تنش بین آمریکا، روسیه و چین قرار بگیرد. معنای این رویکرد نیز از دست دادن چین و روسیه نیست. به هر حال در شرایط کنونی روسیه به عنوان یک قدرت سیاسی و نظامی و چین به عنوان یک قدرت اقتصادی وسیاسی بزرگ در جهان شناخته میشود. این در حالی است که ایران نیز مناسبات خاصی با این دو کشور دارد و به همین دلیل دولت پزشکیان مخالف روابط راهبردی با چین و روسیه نخواهد بود. با این وجود پزشکیان تلاش خواهد کرد روابط با چین و روسیه را به شکلی جلو ببرد که در سایر زمینهها نقش تعیین کنندهای نداشته باشد. این سخن به معنای این نیست که ایران برای تنش زدایی با غرب حتما باید به دو قدرت شرقی پاسخگو باشد. این رویکردی بودکه در سیاست خارجی دوت پزشکیان در رقابتهای انتخاباتی مطرح شد و مردم نیز به آن رأی دادند. برخلاف برخی که عنوان میکنند مناسبات ایران و چین در دولت پزشکیان کاهش پیدا میکند من معتقدم این مناسبات در دولت چهاردهم همچنان نیز گسترش پیدا خواهد کرد. با این وجود ایران مانعی را در مقابل خود برای تنش زدایی با غرب نیز نخواهد داشت. بخش مهمی از این موضوع نیز به تحریمها بازمی گردد. در موضوع تحریمها نیز کشورهای روسیه و چین نه تنها کمکی به ایران نکردند و بلکه بهرههای خاص خود را بردند. در سالهای اخیر ۹۱ درصد صادرات نفت ایران به چین است که با تخفیف صورت میگیرد.
*سخنگوی رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از پیروزی پزشکیان از آمادگی کشورهای اروپایی در زمینه آنچه وی تعامل حیاتی خواند سخن گفت. آیا این رویکرد میتواند نوید بخش فاز جدیدی از روابط ایران و کشورهای اروپایی باشد؟
اینکه کشورهای اروپایی در مقابل دولت پزشکیان چه موضعی خواهند داشت نیز حائز اهمیت است. کشورهای غربی در دو مقطع زمانی یعنی ریاست جمهوری آقای خاتمی و روحانی رویکرد تنش زدایی ایران را با واکنش منفی پاسخ داد و به همین دلیل تنش زدایی صورت نگرفت. در واقع این غربیها بودند که فرصت تنش زدایی با ایران را از دست دادند. هر چند ایران در جنک اوکراین رویکرد هوشمندانهای در پیش نگرفت و در نهایت نیز برجام فدای جنگ اوکراین شد. در آینده قرار نیست منافع ملی ایران فدای منافع دیگر بازیگران عرصه بین المللی شود و به همین دلیل فرصت سوزیهایی مانند آنچه در جنگ اوکراین صورت گرفت دیگر تکرار نخواهد شد. نکته دیگری که در زمینه مصلحت وجود دارد افای تی اف است. این در حالی است که پرونده افای تی اف در مجمع تشخیص مصلحت نظام خاک میخورد و برخلاف قانون درباره آن تصمیم گیری نکرد. این در حالی بود که مجمع تشخیص تنها سه ماه فرصت تصمیم گیری درباره افای تی اف را داشت، اما امروز که نزدیک به چهار سال از آن زمان میگذرد هنوز درباره آن تصمیم گیری نشده است. به اذعان رئیس قوه مقننه کشور ۳۰ درصد ارزش پول ملی ایران در مناسبات خارجی از بین میرود. یکی از مهمترین دلایل این موضوع قرار داشتن ایران در لیست سیاه افای تی اف است. هنگامی که ایران در لیست سیاه قرار دارد دولت نیز ناچار به پذیرش دلالی است و نفت ایران به صورت دلالی فروخته میشود و واردات به کشور نیز با همین روش صورت میگیرد. دلالان بزرگ داخلی و خارجی کاسبان تحریمها هستند. این در حالی است که یکی از شعارهای اصلی پزشکیان مقابله با کاسبان تحریمها بوده است.
*پزشکیان در زمینه تحقق شعارهای خود در زمینه سیاست خارجی با مخالفان و منتقدان جدی داخلی مواجه است که عمدتأ هوادار رقیب شکست خورده وی در انتخاباتی یعنی سعید جلیلی هستند. پزشکیان چگونه میتواند برای تحقق شعارهای خود از این چالش عبور کند؟
من معتقدم به اندازهای ظرفیتهای دست نخورده در زمینه سیاست خارجی در کشور وجود دارد که پزشکیان بدون اینکه فشار به مردم وارد کند میتواند به وعدههای خود در زمینه سیاست خارجی عمل کند. به عنوان مثال در هفته پایانی انتخاب احتمال افزایش قیمت بنزین توسط دولت پزشکیان یکی از مسائلی بود که هواداران رقیب وی روی آن مانور زیادی دادند و تا حدودی نیز اثرگذار بود. این در حالی است که هر گونه فشار اقتصادی به مردم پوست خربزهای زیرپای پزشکیان است که این وضعیت شامل افزایش قیمت بنزین نیز خواهد شد. اگر دولت چهاردهم تلاش کند با کاهش تحریمها و پذیرش کنوانسیونهای بین المللی سیاست خارجی ایران را از حالت هزینه محور بودن به سود آوری تبدیل کند نیاز به این وجود ندارد که به مردم فشار وارد کند. من معتقدم اگر پزشکیان وارد فاز افزایش قیمت بنزین شود از بسیاری جهات به خود و دولتش آسیب خواهد زد. اگر دولت آینده جلوی قاچاق سوخت را در مرزها بگیرد تاحدود زیادی میتواند این مشکل را حل کند. از سوی دیگر اگر پزشکیان در روز اول ریاست جمهوری خود یک دستورالعملی را به شرکتهای خودرو ساز ابلاغ کند که هیچ شرکتی اجازه ندارد خودروی با بالای سوخت ۶ لیتر در ۱۰۰ کلیومتر را شماره گذاری کند و هیچ استثنایی نیز برای این موضوع در نظر نگیرد. این اقدامات ظرفیتهای را به وجود میآورد که چندین برابر یارانه سوخت خواهد بود. پزشکیان وابسته به گروههای قدرت و ثروت نیست و این استقلال میتواند به وی کمک کند که به وعدههایی که در زمینههای مختلف و از جمله سیاست خارجی عملی کند.
شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از آرمان ملی، تاریخ انتشار: 28تیر1403، کدخبر:۱۱۲۹۰۳۵، https://www.armanmeli.ir