جمعه ۰۶ تير ۱۴۰۴ - 2025 June 27 
شعار سال: در این مطلب به قلم محمد طالب حیدری آمده است: طیف زبان کُردی در مناطق وسیعی از غرب ایران شرق ترکیه، شمال عراق و سوریه ده‌ها میلیون نفر گویش‌ور علاقه‌مند دارد.
زبان کُردی بر اساس همه بررسی های علمی و بر اساس شواهد زنده به زبان‌های ایرانی و در مقیاس بزرگ تر به زبان‌های هند و اروپایی تعلق دارد.
امروزه برخی از سیاست‌های مرموز در پی آن ست که این همبستگی ساختاری کُردی و زبان‌های ایرانی را انکار نماید؛ درک این امر که در پشت این فکر چه اهدافی نهفته است زیاد دشوار نیست ما کُردها در سرتاسر ایران‌زمین خود را بیگانه به‌حساب نمی‌آوریم؛ ایجاد ارتباط مکالمه‌ای برای یک نفر کُردزبان با مردم هر گوشه از کشور به آسانی و به صورت طبیعی و به‌سرعت میسر است و این امری عجیب نیست چون ساختار زبان کُردی و فارسی یکی است.
بیشتر واژه‌های اصلی و دستگاه شمارش، در دو زبان هم مانند آب، نان، دست، سر، آسمان، خاک، کوه، باد و باران یکی است؛ به همین دلیل امروزه کُردهای ساکن در کشورهای اطراف، ابتدا به ساکن در فارسی صحبت کردن به‌هرحال در نمی‌مانند و مقصود خود را بالاخره بیان می‌کنند.
اما بیان این مطلب به این معنا نیست که زبان کُردی و فارسی یکی است؛ این دو زبان طی چند هزار سال اخیر در دوشاخه متفاوت توسعه یافته‌اند و این امر یک فرایند طبیعی در بیشتر نواحی جهان است.
به عنوان مثال زبان‌های اروپایی مانند انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی همه بر پایه امتزاج زبان‌های لاتین و یونانی و گویش های بومی شکل گرفته‌اند و شاخه زبان‌های لاتین و انگلوساکسون و اسلاو از دل قرون بیرون آمده است.
طیف زبان کُردی را باید به‌عنوان یک میراث ارزشمند ایران‌زمین ارزشیابی کرد. در تمام دانشگاه‌ها و محافل آکادمیک، این رأی مجادله ناپذیر و مورد پذیرش است؛ بنابراین، این زبان را خارج از سیاست باید به عنوان یک میراث زنده فرهنگی موردحفاظت قرار داد.
در خصوص زبان کُردی و شاخه‌های اصلی آن کتاب‌ها و مطالب بسیار زیادی در دسترس همگان قرار دارد. اینجا قصد آن است که با نگاهی انتقادی وضعیت رسانه‌های نوشتاری و دیداری و شنیداری استان کردستان بررسی شود.
از صداوسیمای استان شروع کنیم به نظر می‌رسد در صداوسیمای استان اصولاً یک سیاست‌گذاری مدون در خصوص زبان کُردی ندارند. از رادیو سنندج انواع لهجه‌های مختلف شنیده می‌شود؛ غیر از کُردی استاندارد، امروزه به‌هرحال یا کُردی سورانی باید مبنا قرار گیرد یا کُردی بادینانی که در کشور ما و استان کردستان غالب مردم کُردزبان لهجه سورانی دارند و بحث کُردی شمال مگر برای بررسی مسائل فرهنگی قابل ملاحظه نیست اما مسئولین محترم رسانه‌ها در تعریف کُردی سورانی دچار اشتباه هستند.
کُردی سورانی عبارت است از یک خوشه وسیع مکالمه‌ای و محاوره‌ای که از جنوب دریاچه ارومیه شروع و در مهاباد و بوکان و سقز و تکاب و دیواندره و مریوان و بانه و سنندج و کامیاران و جوانرود و روانسر و ثلاث و باباجانی و سرپل ذهاب و قصر شیرین رواج دارد اما دارای شاخه‌های مکری و سنندجی است.
وسعت سنندج فرهنگی شامل گویشوران سورانی استان کرمانشاه و تکاب و بیشتر استان کردستان است در این ناحیه وسیع البته گورانی و گروسی هم در بخش‌هایی از ژاورود و پاوه و مریوان و کنوله و قروه و گهواره رواج دارد گروسی هم که دارای قدمت زیادی بوده و مختص منطقه بیجار است.
* تقلید ناشیانه مهم‌ترین افت زبان کُردی
خلق را تقلیدشان بر باد داد
ای دو صد لعنت براین تقلید باد
به نظرم چون مدیران و تصمیم‌سازان مانند مسئولین دانشگاه و صداوسیما و سردبیران نشریات محلی و برخی از خبرگزاری‌های کُردی نویس مانند کُردپرس خود با کُردی نوین آشنایی ندارند اولین کسی که به آنها مشاوره بدهد طرح اصلی برنامه را ریخته است؛ همچنان که در فارسی هر گویش‌ور فارس‌زبان قادر به درک ظرایف و نکات مهم زبان فارسی نیست و مثلاً بوستان سعدی را نباید انتظار داشت که بدون آموزش درک کند.
در کُردی هم این‌گونه است؛ هر رهگذری به حکم آنکه به یکی از لهجه‌های کُردی صحبت می‌کند نمی‌تواند یک کارشناس زبان کُردی باشد.
من تاب شنیدن بخش کُردی رادیو سنندج را به دلیل وفور غلط های زبانی ندارم. عده‌ای فکر می‌کنند با گوش دادن به رسانه‌های اقلیم کُردستان و یادگرفتن واژه‌هایی چون 'پاریزگا'، 'مهرجان'، 'لجنه'، 'موتمر'، 'دیبیت'، 'چر' و 'سلوگان' و 'دیالوگ' و 'ماتور' به دلیل ناآشنایی سنندجی ها با این واژه ها دیگر استاد زبان کردی شده‌اند.
ملاحظه می‌فرمایید، بیشتر واژه‌های فوق عربی و یا انگلیسی‌اند.
گاهی لغات مهجور و منزوی کردی هم دیده می‌شود؛ مانند 'چر' به معنی پر که باید این امر را به ناآگاهی و نابسامانی زبان کردی در اقلیم کردستان نسبت داد.
نسل جوان در اقلیم کردستان از تحصیلات منظم برخوردار نبوده و در بسیاری از موارد به طور ساده غلط های زیادی دارند مثلاً همین 'چر' چون با 'پر' هم‌وزن است بیشتر به‌جای پر و تند و زیاد بکار برده می شود.
این واژه ساختگی بوده و از طریق هم‌وزنی با پُر به داخل محاوره نشت کرده است؛ اما سردبیران کردی نویس ما که به نظرم بیشترشان به‌صورت اتفاقی به عالم نویسندگی و حتی استادی کردی در دانشگاه کردستان راه پیداکرده‌اند قادر به درک این موضوع نبوده و اصل را بر درستی تولیدات کردی اقلیم کردستان می گذارند.
در کشور ما به دلیل نعمت زبان فارسی زبان کردی از بسیاری از آفات وارده به کردی در عراق و ترکیه و سوریه خوشبختانه دورمانده است.
به تدریج کردهای سایر کشورها به اهمیت راهبردی زبان فارسی در درک بهتر زبان کردی پی برده و پی خواهند برد. این زبان فعلی کردی که سنگلاخی و پر از خار و خاشاک ساختاری عربی و انگلیسی و ترکی استانبولی است، زبان شیرین و روان و دلچسب کردی نیست.
خبرنگاری اهل اقلیم کردستان از یکی از رسانه‌های کردی در یک روز برفی به یکی از روستاهای مرز ایران و عراق رفته بود که با مردم در خصوص بارش برف مصاحبه نماید؛ هر کاری کرد نتوانست با تنها ساکنان آن کوخ که پیرزن و پیرمردی بودند ارتباط برقرار کند.
کجا ما آراسته باد را به جای جهت باد بکار می بریم؟ بسیاری از غلط های کردی در آن سوی مرز به دهه‌های بیست قرن بیستم بر می‌گردد که انگلیسی‌های اشغال‌گر در سلیمانیه کار مطبوعاتی می‌کردند و واژه‌های من‌دراوردی مانند سوروشت (سرشت) آراسته (هم به معنای پیشکش و هم به معنای جهت) و سپاس؛ و بدتر از همه این‌ها، رسم‌الخط بسیار بد جدید کردی را مانند ارمغانی بد به جای گذاشتند.
به راستی وقت آن رسیده است که بپرسیم ما چرا باید آسمان را ئاسمان و امپراطوری را ئیمپراتووری بنویسیم؛ مگر در فارسی و عربی که حروف صدادار را نمی‌نویسند با چه مشکلی مواجه شده‌اند. رسم‌الخط کردی سورانی به نظر بنده باید اصلاح شده و حتی‌المقدور ساده و به فارسی و عربی نزدیک شود.
امروزه این رسم‌الخط مانع مهمی در گسترش باسوادی در کردی شده است. لازم به توضیح است هر چند خط یک شکل است اما این شکل محتوا را محدود کرده و دست و پای آن را بسته است؛ نمونه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که ناچار به ساده‌سازی شکل شده‌اند.
پژوهشگران علم ریاضی مانند دکتر غلامحسین مصاحب معتقدند که ریاضی ایرانی و اسلامی بسیار پیشرفته تر از شاخه اروپایی خود بویژه در هندسه و جبر بوده است؛ اما به دلیل عدم بکارگیری نشانه‌های الفبایی در آن، لازم بود همه موارد را بصورت متن توضیح داد که این امر مانع توسعه و زایش علم ریاضی در زادگاه‌های آن یعنی هندوستان و ایران و شهر دولت‌های عربی شام و بغداد شد.
در پایان می‌توان به نقد مشخص مقالات نشریات از نظر زبان‌شناسی پرداخت؛ اما به چند نمونه از غلط های گویشی معمول در صدا و سیمای کردستان بسنده می‌کنم:
در کردی مثلا در تلفظ میوه‌ی پاییزی، 'ی' انتهای میوه را خفیف تلفظ می‌کنند. برادران و خواهران گوینده صدا و سیما انگار متنی فارسی را می‌خوانند؛ همچنین تلفظ صحیح ربط 'و' در کردی w است و نه v.
در بکاربردن افعال نیز اهمال زیادی به گوش می‌رسد؛ مثلا گفتن 'باران' یا 'به‌فر' دیت، غلط است و باید گفت باران یا به‌فر 'ئه‌باری' در اخبار کردی سیمای سنندج گفته شد که عزیزان؛ لاستیک خودروهایتان را به زنجیر چرخ برازننه‌وه! فعل 'رازانه‌وه' را برادر یا خواهر سردبیر؛ برای آرایش عروس به کار می‌برند، نه برای بستن زنجیر چرخ.
از غلط‌های مشهور در رسانه به کار بردن آدات جمع 'ها' به جای 'گل' است مثلا به جای آنکه بگویند 'هزینه گل می‌گویند: 'هزینه‌ها'! و این اشتباه بیشتر از گویندگان اهل شمال استان مانند سقز و بوکان و بانه رخ می‌دهد که در صدا و سیما مشغول به کارند و متاسفانه این غلط ساختاری را در زبان شیرین کردی نشر داده‌اند.
با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از خبرگزاري ایسنا، تاریخ انتشار: 12 دی 1395، کد مطلب: 82370265:www. isna.ir
