شعارسال:حرف و حدیث درباره ترکیبات استفاده شده در مواد غذایی همیشه وجود داشته‏‎است. هر روز در فضای مجازی اطلاعیه و خبر داغی منتشر می‎شود که تولیدات یک شرکت و کارخانه را زیر سؤال می‏برد. به تازگی درباره ترکیبات به‌کاررفته در بستنی‏ها و محصولات لبنی ادعاهای زیادی در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی منتشر شده ‏است. حرف‏هایی که اگر درست باشد، باید در یخچال‎هایمان را به‌روی هر بستنی و محصول دیگر لبنی ببندیم.

در تیتر یادداشتی که در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود، این جمله هشداردهنده به چشم می‌خورد: «محصولات خوکی در خوراکی و بستنی کودکان ماست‌» و سپس، انگشت اتهام به سمت مسوولان می‏رود: «حکومت اسلامی موظف است در بهداشت و سلامت مواد مصرفی مردم نیز نظارت دقیق داشته باشد و نسبت به حلال بودن خوراک مردم حساسیت نشان دهد.»

در ادامه این یادداشت، ماجرا پیچیده‌تر می‌شود: «شاهدیم بعضاً مواد غذایی شبهه‌ناک و حرام نیز وارد بازار مسلمین و اغذیه کودکانمان می‎شود. پس از خبرهایی مبنی بر واردات ژلاتین خوکی توسط تولیدکنندگان مواد غذایی، شاهدیم که سال‎ها از مواد ممنوعه‎ای مانند (471 E) در کارخانه‌های اغذیه استفاده می‌شود .به‌عنوان نمونه شرکت‎های معتبر لبنیاتی -که سال‎ها سفره مردم به روی محصولات آنان گشوده است- بدون ملاحظه موارد اخطاری خود کشورهای تولیدکننده -که از اجتناب مسلمانان از آنها گفته‎اند- به واردات و استفاده از محصولاتی که از گوشت و چربی خوک و حیوانات غیر ذبح شرعی ساخته شده‌اند؛ مبادرت می‎کنند .به‌عنوان مثال (471 E) یکی از مواد پرکاربرد صنایع غذایی و بهداشتی کشور است که سایت «غذا» در انگلیس -که نسبت به استانداردهای محصولات E فعال است- اذعان کرده در این نوع محصول علاوه‌بر روغن‎های گیاهی و حیوانی کاربرد گوشت و چربی خوک قابل حذف نیست که مسلمانان از آن اجتناب می‎کنند. جالب است بدانید گفته‌شده است محصولات E که مواد تشکیل‌دهنده آن رمزآلود است در کشورهای اروپایی و آمریکا مصرفش ممنوع است .توضیح سایت فود درباره ترکیبات E471 :(pork = گوشت «چربی» خوک).» خواندن همین خبر کوتاه، فکر هر مسلمانی را مشغول می‏کند که نکند این موضوع حقیقت داشته‏باشد.

این E عجیب

این حق هر کسی است که بداند، مواد غذایی‌ای که مصرف می‏کند از چه چیزی تشکیل ‌شده است. هر کسی بارها در قسمت ترکیبات مواد غذایی، به لیست مواد آشنا و غیر آشنا برخورده است. یکی از ترکیبات ناآشنا، گروه مواد غذایی E هستند که عموماً با سه تا چهار رقم در کنارشان مشخص می‏شود. نزدیک به 50 تا 60، E مختلف در مواد غذایی وجود دارد که هر یک از آنها نشان‌دهنده مواد خاصی هستند. خانواده E مشخصه غذایی، محصولات و افزودنی‎های حیوانی هستند. به‌طور خاص مواد افزودنی E471 مونو و دی‎گیریسیلید اسیدهای چرب (گلیسرول مونواسترید، گلیسرول دیسترید) است. E471 برای بالا بردن ارزش غذایی استفاده می‏شود و ترکیبی از چندین فرآورده چربی حیوانی است که مجموعه آنها باعث هضم بهتر غذا می‎شود. E471‌ها در بستنی‎ها دیده می‏شوند اما آیا ترکیبات E471 خطرناک‌اند؟ آن‌طور که می‌گویند ترکیبات E471 به هضم غذا کمک می‌کند، بنابراین باوجود لفظ روغن، انرژی زیادی ندارد و باعث چاقی نمی‎شود. گلیسرول مونواسترید موجود در E471 به همان اندازه چربی پوست صورت ‎می‏تواند برای کسی خطرناک باشد، یعنی تقریباً هیچ خطری ندارد. بحث‎های زیادی درباره گروه E که گروه فرآورده‏های حیوانی معروف هستند وجود دارد. یکی از آنها نگرانی‏های گیاهخواران و وگن‎هاست. آنها معتقدند که نیابد از مواد غذایی‌ای که گروه غذایی E دارد، استفاده کرد. واقعیت اما این است که E471 عموماً ترکیبی از چربی گیاهی است، هرچند که از چربی حیوانی هم استفاده می‏شود، اما نه به‌طور کامل، چربی حیوانی بخش ناچیزی از ترکیبات E471 را دارد. این البته به این معناست که گیاهخواران و وگن‏ها نمی‏توانند از مواد غذایی‌ای که حاوی E471 است، استفاده کنند اما مساله مهم‏‎تری که بسیاری از کاربران مسلمان در سایت‏های اطلاعات مواد غذایی درباره E471 می‌پرسند، درباره حلال بودن آن است. پاسخ بسیاری از دانشمندان حوزه غذا و مقالات مربوط به E471، یکسان است. در هیچ‌یک از جمله‏های مقالات علمی و نظر دانشمندان، به‌طور خاص اشاره‎ای به گوشت خوک نشده است، همه تأکید به حلال بودن E471 دارند.

به‌ خاطر بازاریابی

آقای «احسان آزاده» کارشناس مواد غذایی است. او حالا، در حال نگارش مقاله‏ای با مضمون تصورات غلطی است که درباره مواد غذایی در فضای مجازی و در محافل علمی رواج دارند. او درباره E471 می‎گوید: «این ترکیبات، از چربی حیوانی است. غالب چربی موجود در این فرآورده غذایی، از چربی‏های خوک تأمین می‎شود. در کشورهای اروپایی محصولاتی که با برچسب E471 تولید و به فروش می‏رسند، مشخصاً از ترکیبات چربی خوک استفاده می‏کنند.» اما سؤال اینجاست که محصولات حاوی E471 که در ایران و کشورهای مسلمان به فروش می‏رسند هم حاوی چربی خوک‏اند؟ احسان آزاده، شبهه استفاده از این محصولات در ایران را رد می‏کند: «اما در ایران این اتفاق نمی‏‎افتد. در ایران همچین مساله‎ای نیست. محصولاتی که در ایران تولید می‎شوند، از چربی گاوی استفاده می‏کنند.» کارشناس مواد غذایی دلیل تصور مردم به استفاده از چربی خوک در محصولاتی ترکیبات E471 دارند، می‏گوید: «E یک شاخصه اروپایی است و در آنجا از چربی خوک استفاده می‏شود. برای مردم هم جاافتاده است که تولیدکنندگان از چربی خوک استفاده می‏کنند؛ اما در حقیقت این‌طور نیست. مثل قضیه روغن پالم که دو نوع روغن پالم وجود دارد، یک روغن از هسته پالم و یک روغن از گوشت پالم است. کاربرد روغنی که از هسته پالم گرفته می‎شود، در لوازم آرایشی است. آن روغن سرطان‎زاست. روغنی که در صنایع غذایی استفاده می‎شود و در بسیاری از محصولات هم کاربرد دارد، از گوشت آن است. درمورد ترکیبات E471 هم همین مساله وجود دارد.» آقای آزاده، دلیل وجود این تصورات را تنها در یک چیز می‏داند: «این مسائل پیش آمده به این دلیل است که درباره مواد غذایی و ترکیبات آن، حروف اختصار هر یک از محصولات غذایی و حتی استفاده‏های آن، درست اطلاع‌رسانی نمی‎شوند. اگر در ایران از چربی خوک برای محصولی استفاده شود، حتماً از تولید آن محصول جلوگیری می‏شود. قبل از ورود محصولی به بازار، محصولات غذایی بازرسی و ترکیبات آن بررسی می‎شود. این شایعات واقعیت ندارند. یک استاندارد وجود دارد که در صنعت غذایی ما استفاده می‎شود.»

همه شایعات دیگر

به جز حرف‌وحدیث‌هایی که درباره ترکیبات E471 این روزها پخش‌شده، در زمان‏های مختلف درباره محصولات دیگری هم این حرف‎ها وجود داشته است. پیش‌تر حرف‏های زیادی درباره پاستیل و کاکائو وجود داشته است. حرف‏ها و نظرات آن‎قدر محکم بوده‏اند که حتی باعث شده، طرفداران آنها را به شک بیندازد. اغلب محصولاتی که درباره آنها صحبت می‏شود، محصولاتی هستند که وارداتی‏اند و در ایران تولید نمی‎شوند و کارخانه ‏های آنها اغلب، در خارج از مرزهای ایران قرار دارند؛ اما آیا واقعاً در ایران محصولی وارد می‎شود که برای تولید از ترکیبات ممنوعه استفاده کند؟ آزاده تعریف می‏کند: «درباره پاستیل‎ها من هم شنیده‏ام که در پاستیل‏ها ژلاتین خوک به‌کاررفته است یا شکر شکلات‏ها آن مثلاً از شراب تولید می‎شود. این‎ها در ایران وجود ندارد.» دلیل کارشناس مواد غذایی کاملاً مشخص است. او به قوانین صادرات اشاره می‏کند: «وقتی‌که در بسته‌بندی محصولی که صادرشده است، برچسب حلال می‎خورد، پس باید طبق همان موازین هم عمل کند. یک قانونی در اتحادیه اروپا وجود دارد که جزو قوانین آن است.

اگر این قانون اجرا نشود، آن محصول از کارخانه‎های کشورهای عضو اتحادیه اروپا به کشورهای مسلمان صادر نمی‎شود.» او قوانین وضع‌شده در اتحادیه اروپا را این‌طور توضیح می‏دهد: «طبق این قانون، حتماً باید استانداردهای کشورهای مسلمان در تولید، بسته‏بندی و ترکیبات محصول رعایت شود.» احسان آزاده درباره باورهایی که درباره واردات این محصولات بین مردم وجود دارد، می‏گوید: «در مورد ژلاتین پاستیل‏ها، غالب تولید و مبدأ اولیه تولید آن ژلاتین خوک است. به خاطر همین قضیه، وقتی در مغازه‏ها مردم پاستیل وارداتی می‏بینند، فکر می‏کنند که ژلاتین خوک دارد.

در مورد همبرگر یا کالباس هم همین قضیه وجود دارد. پایه آنها هم گوشت خوک بوده است. گوشت خوک را با مواد مخصوصی که به آنها زده می‎شد، در دمایی می‏گذاشتند که تبدیل به کالباس و سوسیس می‎شده است. اصلاً «هم» یعنی گوشت خوک، غالب تولیدات هم در خارج از ایران گوشت خوک است، برای آنها خوش‌طعم است. ولی وقتی‌که به ایران و کشورهای مسلمان‎ صادر می‎شود، باید اول ‌از همه یک برچسب حلال داشته باشد و دوم اینکه استانداردهای کشور ایران را داشته باشد.» او درباره جایگزین‏های محصولات وارداتی به ایران می‏گوید: «در ایران برای ژلاتینی که جهت تولید پاستیل‏ها استفاده می‏شود از مغز گاو استفاده می‏کنند. برای همبرگر و سوسیس و کالباس‏ها هم از جایگزین استفاده می‏شود، مثلاً از گوشت گاو یا گوشت‏های دیگر استفاده می‏کنند.» کارشناس غذایی دلیل به‌وجود آمدن شایعات در صنعت غذایی کشور را عدم اطلاع‎رسانی می‏داند: «این مسائل به مردم گفته نمی‏شود؛ بنابراین این‎ها منبع استفاده بعضی از آدم‎ها می‎شود. همبرگر، پاستیل، کالباس و سوسیس، می‎شوند منبع استفاده افراد سودجو و آنها می‎گویند که این واردات را نخرید، چون پاستیل ژلاتین خوک دارد، حالا چی را بخرید، بیایید از شرکت ما خرید کنید و با شعار تولید ملی، محصولاتشان را به فروش می‏رسانند. کسی نمی‏گوید که تولید ملی نخرید، اتفاقاً بخرید، خیلی هم خوب است ولی یک استفاده ابزاری و تبلیغاتی از اخباری که به اطلاع مردم نرسیده است و از ناآگاهی مردم سوءاستفاده می‏کنند، نباید انجام شود. آنها از این شایعات استفاده می‎کنند. برای مردم سند هم می‏آورند این سندها را هم از کشورهای اروپایی می‏آورند. ولی تا برند حلال درست و اصولی اجرا نشود، اتحادیه اروپا اجازه‎ای برای صادرات نمی‎دهد.»

آقای آزاده تعریف می‏کند: «در ایران شاید خیلی‎ها بگویند که این قضیه انجام می‎شود، ما به چشم خودمان دیده‎ایم که فلان محصول مثلاً با گوشت خوک تولید می‎شود، بله شاید انجام شود. ما در ایران اقلیت‎های مذهبی داریم. بعضی از محصولات در کارخانه‎ها که البته تعداد و تولیداتشان هم خیلی کم است، اجازه دارند در حد خاصی، برای آن اقلیت محصولی را تولید کنند وگرنه بقیه محصولات دیگر، این اجازه را ندارند.

همه محصولات غذایی که به ویترین مغازه‏ها پا می‏گذارند باید از زیر نگاه تیزبین بازرسان مواد غذایی بگذرند. سازمان غذا و دارو از سازمان‏های مرتبط و زیر نظر وزارت کشور است. این سازمان متولی بررسی غذاهاست. تدوین و ارائه سیاست‌ها، برنامه‌ها و خط‌مشی‌های دارویی، غذایی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی، بیولوژیک، شیر خشک، تجهیزات، تعیین، تدوین و اعلام ضوابط، ویژگی‌ها و مقررات مربوط به واردات، صادرات، تهیه، تولید، انبارش، حمل‌ونقل، توزیع، عرضه و انهدام مواد، تعیین، تدوین و اعلام ضوابط و ویژگی‌های مربوط به ارزیابی و کنترل بر برنامه‌ها و خدمات واحدهای دارویی، غذایی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی، صدور، تمدید و لغو موقت و دائم پروانه مؤسسات تولیدی، وارداتی، نگهداری، حمل‌ونقل، عرضه و توزیع دارویی، تولیدی مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی، صدور پروانه‌ها و مجوزهای بهداشتی ساخت و ورود مواد، فراورده‌ها و اقلام یادشده، تعیین شرایط صدور، تمدید، لغو موقت و دائم مجوزها و پروانه‌های آزمایشگاه‌های کنترل غذا و دارو، همه از وظایف سازمان غذا و داروی کشور است. برای بررسی صحت این شایعات به‌طور خاص، باید با یکی از مسوولان این سازمان صحبت می‏‎‌شد تا صحت‌وسقم این اتفاق بررسی شود. تلاشی که البته به‌جایی نرسید. نه روابط عمومی سازمان و نه هیچ‌ یک از کارشناسان حاضر به پاسخگویی نبودند. حرف کارشناسان سازمان غذا و داروی کشور این است که درباره ترکیبات مواد غذایی باید مطالعه شود و به‌طور خاص درباره E471 باید تحقیق کنند. آنچه ریز وظایف سازمانی آمده‎، البته خلاف این‎هاست. تعیین، تدوین، اعلام ضوابط و ویژگی‌های مربوط به ارزیابی و کنترل بر برنامه‌ها و خدمات واحدهای دارویی، غذایی و آشامیدنی به‌طور خاص جزء وظایف این سازمان ذکر شده است.

شعارسال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی مشرق، تاریخ انتشار 11مهر 96،کدخبر: 781551، www.mashreghnews.ir