شعارسال: مسوول سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری استان در گفتگو با خبرنگار ضمن تبریک و گرامیداشت فرارسیدن روز ملی فناوری هسته ای اظهار کرد: با وجود اینکه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کشور آمریکا جهت توسعه و راه اندازی فناوری هسته ای در ایران پیشقدم بود و در آن زمان همکاریهایی بین ایران، امریکا، آلمان، فرانسه و دیگر کشورها در این حوزه انجام می گرفت، اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آمریکا اولین کشوری بود که دشمنی خود را آغاز کرد و با فعالیت انرژی هسته ای در ایران مخالفت کرد.

فاضل احدی افزود: زمانی که کشوری در راستای اهداف و برنامه های آمریکا فعالیت می کند هیچ مانعی برای آن کشور بوجود نمی آید، اما با استقلال یک کشور و پیشرفت آن دشمنی ها آغاز شده به نحوی که با وارد کردن فشار ابرقدرتها به دیگر کشورهای جهان مانع همکاری می شوند.

وی بیان کرد: دشمن که از پیشرفت کشور در زمینه انرژی هسته ای هراس داشت، اقدام به ترور دانمشندان هسته ای کشور کرد، در حالیکه شهدای هسته ای ایران نماد پیشرفت علم و آمیختگی علم، ایمان، شجاعت، خون و شهادت هستند و نخبگان جوان راه این شهیدان را ادامه داده و در راه پیشرفت روزافزون کشور تلاش می کنند.

احدی با اشاره به فعالیتهای سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری استان اردبیل اظهار کرد: انرژی هسته ای بخشی از فعالیتهای کشور است که استقلال و پیشرفت آن را به دنبال دارد و علاوه بر آن در حوزه های دیگر هم لازم است که کشور ما با بهره مندی از پتانسیل نخبگان و مخترعان توانمند شود و سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فناوری استان در راستای تحقق این هدف والا از هیچ گونه تلاشی دریغ نمی کند.

لازم به ذکر است۲۰ فروردین ماه سال ۱۳۸۵ خبر دستیابی ایران به فن آوری غنی سازی اورانیوم و راه اندازی یک زنجیره کامل غنی سازی در نطنز اعلام شد. در پی این خبر با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به پاس قدردانی از تلاش های افتخار آمیز دانشمندان جوان ایران اسلامی، بیستم فروردین ماه، مقارن با تکمیل چرخه سوخت هسته ای در تقویم رسمی ایرانیان روز ملی فن آوری هسته ای نام گرفت.

فناوری هسته ای چیست؟

فناوری هسته ای، به توانایی تبدیل اورانیوم موجود در طبیعت می گویند که از طریق شکافت اتم ها به اورانیوم غنی شده که دارای انرژی بسیار زیادی است به دست می آید. با شکافت هسته یا همان اتم اورانیوم، انرژی هسته ای به صورت حرارت و انرژی گرمایی آزاد می شود که از آن می توان برای تولید بخار آب و گرداندان توربین های تولید برق استفاده کرد.

اورانیوم یکی از چگال فلزات رادیواکتیو است که در طبیعت موجود است. این فلز در بیشتر مناطق چون: صخره ها، خاک، اعماق دریا و اقیانوس ها وجود دارد، به طوری که شاید میزان وجود و پراکندگی آن از طلا، نقره یا جیوه بیشتر است. این فلز به صورت اکسید و یا نمک های مخلوط در مواد معدنی مانند اورانیت یا کارونیت وجود دارد و از نظر رنگ؛ سفید نقره ای و قابل انعطاف است.

فعالیت‌های هسته‌ای قبل از انقلاب اسلامی

اولین تلاش‌های ایران برای دستیابی به فناوری هسته‌ای به دهۀ 1950 میلادی بازمی‌گردد. نخستین کشوری که ایران را به دستیابی به فناوری هسته‌ای ترغیب و این فناوری را به ایران منتقل کرد (ایالات متحده آمریکا)، نخستین مخالف جدی امروز ایران در تحقق فعالیت‌های هسته‌ای آن می باشد. اولین قدم جدی در زمینۀ استفاده از علوم و فناوری هسته‌ای در ایران در سال 1335 (1956( برداشته شد. در 14 اسفند 1335 (5 مارس 1957) موافقت نامۀ همکاری بین دولت ایالات متحده آمریکا و دولت ایران راجع به استفاده‌های غیرنظامی از انرژی اتمی امضاء گردید. این موافقت‌نامه که از طرف دولت ایالات متحده آمریکا رئیس کمیسیون انرژی اتمی این کشور آن را امضاء نمود، مشتمل بر یک مقدمه و یازده ماده است.

در سال 1353 سازمان انرژی اتمی ایران تشکیل شد و مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران تحت نظارت این سازمان قرار گرفت. هدف از تاسیس این سازمان، منظم ساختن برنامه هسته ای ایران بود. با نظری به فعالیت های هسته ای طی سال های 1353 تا 1357 مشخص می گردد ایران ارتباط خود را با کشورهای خارجی به ویژه فرانسه و آلمان در زمینۀ علوم و فناوری هسته ای توسعه داده و همان گونه که در بالا به آن پرداخته شد، قراردادهای مختلفی نیز منعقد گردید. متعاقب تأسیس سازمان انرژی اتمی و انعقاد موافقت‌نامه های همکاری هسته ای، فعالیت های هسته ای ایران با تحولی چشمگیر مواجه گردید. تعداد نیروهای شاغل در سازمان به شدت افزایش یافت به نحوی که در سال 1357 به بیش از 400/4 نفر بالغ گردید. علاوه بر این، ده ها کارشناس جهت فراگیری علوم و آموزش های لازم به عنوان بورسیه به خارج از کشور اعزام گردیدند. در این زمینه، عمدتاً کشورهای آمریکا، انگلستان، آلمان غربی، فرانسه، کانادا، ایتالیا و بلژیک محل آموزش کارشناسان ایرانی بودند

اصلی ترین و پرهزینه ترین هدف هسته ای در قبل از انقلاب اسلامی، ایجاد نیروگاه های اتمی بود. موسسۀ تحقیقاتی استانفورد که یک موسسۀ آمریکایی بود، در این دوره مطالعه ای را انجام داد که براساس آن ایران تا سال 1995 به بیست هزار مگاوات برق هسته ای نیاز دارد. گفتنی است ایران در سال 1974 قراردادی با موسسۀ استانفورد منعقد کرد که طی آن این موسسه وابسته به دانشگاه استانفورد، مجری تحقیق و ارائه چشم اندازی میان مدت در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و صنعتی برای توسعۀ ایران شد. موسسۀ استانفوردنهایتاً در یک مطالعه 20 جلدی که به ایران ارائه کرد، پیشرفت صنعتی و اقتصادی ایران را متکی به تولید 20 هزار مگاوات برق تا سال 1995 و راه اساسی‌ تولید این مقدار برق را از طریق تأسیس نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران قلمداد کرد.

از 1353 تا 1357، قرارداد یا قولنامه ساخت هشت نیروگاه اتمی بین سازمان انرژی اتمی و پیمانکاران خارجی به امضاء رسید.

نیروگاههای اتمی ایران شامل نیروگاه اتمی بوشهر(دو واحد)؛ نیروگاه اتمی کارون (دو واحد)؛ نیروگاه اتمی اصفهان (دو واحد) و نیروگاه اتمی ساوه (دو واحد) می باشد.

فعالیت‌های هسته‌ای بعد از انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم شاه، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت همچنان به عضویت و پایبندی خود به NPT، موافقت نامۀ پادمان و اساسنامۀ آژانس ادامه دهد. با وجود این حسن نیت، سرنوشت خوبی در انتظار قراردادهای هسته‌ای ایران نبود. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشورهای غربی اجرای موافقت‌نامه‌ها و قراردادهای خود از جمله ساخت نیروگاه بوشهر را به حالت تعلیق درآوردند. شرکت زیمنس، حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر نشد و سایر کشورهای غربی و آمریکا نیز از انتقال هرگونه تجهیزات و فناوری هسته‌ای به جمهوری اسلامی ایران خودداری کردند. کشورهای طرف قرارداد فناوری صلح آمیز هسته ای ایران در قبل از انقلاب اسلامی مثل آلمان، فرانسه، انگلیس و … نسبت به اجرای قراردادهای منعقده که قانونی و تحت نظارت آژانس بوده و حتی مبالغ آن را نیز دریافت کرده بودند، استنکاف نمودند. این کشورها حتی از فشار به کشورهای دیگر مثل چین و روسیه که پس از انقلاب اسلامی همکاری های مؤثری را در حوزۀ هسته ای با ایران آغاز نموده بودند، فروگذار نکردند. این موضوع، حاکی از اعمال یک سیاست و استاندارد دوگانه و تبعیض آمیز در عرصۀ جهانی است و مؤید این است که کشورهای مزبور تا زمانی که کشوری در راستای منافع و اهداف آنان حرکت نماید با هیچ مانعی مواجه نخواهد شد. اما با در پیش گرفتن سیاست استقلال سیاسی و اقتصادی و همچنین عدم وابستگی، همین کشورها با بهانه های مختلف از هر نوع همکاری طفره رفته و تعهدات خود را نیز زیرپا می گذارند. این کشورها حتی فراتر از این رفته و در اجرای سیاست استقلال و خودکفایی ملی نیز ایجاد مانع می کنند

برنامۀ هسته ای جمهوری اسلامی ایران عمدتاً در چهار محور متمرکز شد که در این بخش به آن‌ها پرداخته می شود.

رآکتورهای هسته ای

رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی

این دسته از رآکتورهای هسته ای به عنوان اساسی ترین گام به سوی فعالیت ها و فناوری هسته ای محسوب می شوند. این رآکتورها اولین تبلور تحقق فناوری هسته ای به شمار می روند و پایۀ رشد سایر فناوری های هسته ای و غیر هسته ای نظیر آزمون مواد و مراحل صنعتی آن‌ها قرار گرفته اند. این ارزش وقتی عینیت بیشتری به خود می گیرد که پی می بریم تقریباً تمامی کاربردهای انرژی هسته ای به جز تولید برق، مستقیماً از رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی صادر می شوند.

راکتورهای هسته ای تحقیقاتی شامل رآکتور تحقیقاتی تهران، رآکتور تحقیقاتی صفر قدرت آب سنگین، رآکتور تحقیقاتی مینیاتوری، رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک می باشد.

رآکتورهای هسته ای تولید نیرو

از مهم‌ترین برنامه های کلان جمهوری اسلامی ایران در توسعۀ هسته ای، تولید برق هسته ای است. ساخت و توسعۀ نیروگاه های اتمی براساس نیاز کشور طبق مصوبۀ مجلس شورای اسلامی در سال 1384 بر مبنای تولید 000/20 مگاوات برق هسته ای تا سال 2020 طراحی شده است. در سال 1353 قرارداد اولیۀ طراحی و ساخت دو واحد نیروگاهی در بوشهر با قدرت هر واحد 1300 مگاوات بین سازمان انرژی اتمی و شرکت KWU آلمان منعقد گردید. با پیروزی انقلاب اسلامی، اجرای این پروژه متوقف گردید. در دی ماه 1373 قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد گردید و در سال 1377 بار دیگر قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت که طی آن تکمیل نیروگاه به صورت کلید در دست به شرکت اتم استروی اکسپورت روسیه محول شد.

چرخۀ سوخت هسته ای

برنامۀ کلان دیگر در توسعۀ هسته‌ای ایران، خودکفائی در زمینۀ تولید سوخت هسته‌ای با توجه به تصمیم ساخت انواع نیروگاه‌های اتمی است. فعالیت های چرخۀ سوخت هسته ای شامل اکتشاف و استخراج اورانیوم، فراوری ترکیبات اورانیوم، غنی سازی اورانیوم و ساخت مجموعۀ سوخت می باشد.

پروژۀ ساغند یزد نمود عینی فعالیت در زمینه استحصال اورانیوم از منابع طبیعی است. تأسیسات موجود در این کارخانه، اورانیوم را از عمق 350 متری استخراج کرده و سپس در منطقۀ اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می کند. آن چه در اصفهان تحت عنوان پروژۀ UCF انجام می گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF6)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است. UF6 خوراک اصلی کارخانه غنی سازی در نطنز می باشد. برای تولید میلۀ سوخت نیز کارخانۀ ZPP در اصفهان در حال ساخت می باشد..

توسعۀهسته‌ای درپزشکی،صنعت وکشاورزی

جمهوری اسلامی ایران در کنار برنامه ریزی عملیاتی برای ایجاد نیروگاه و تولید سوخت هسته ای، با ایجاد مراکز و آزمایشگاه های مختلف تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی دراستفادۀ صلح آمیز از انرژی هسته ای در حوزه های مختلف اهتمام کامل ورزیده است. بخشی از مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی در این حوزه هاعبارتنداز :

- تولیدرادیوایزوتوپ های مختلف؛ تولیدرادیوداروهای مختلف؛ تولیدانواع کیت های رادیودارویی؛ تولیدگندم موتانت وغیرموتانت،جو موتانت و غیرموتانت و پنبۀ موتانت؛ اصلاح گونه های کشاورزی با استفاده از روش های هسته ای؛ پرتودهی برای جلوگیری از ضایعات کشاورزی؛ انجام پژوهش جهت تهیۀ واکسن دامی با استفاده از روش های هسته ای؛ تولید نوارها و غلاف های پلیمری قابل انقباضی حرارتی؛ تولیدسیستم شمارش هسته‌ای با آشکارساز گایگر؛ تولید مولد پالس هسته‌ای؛ تولید دزیمتر جیبی و دزیمتر دیجیتال دستی؛ استریلیزاسیون محصولات بهداشتی؛ تولید انواع لیزرهای مورد نیاز؛ نشت یابی در لوله های انتقال نفت با استفاده از تکنیک کاربرد ردیاب های پرتوزا؛ طراحی و ساخت لامپ های نوری (بتالایت) برای کاربردهای مختلف؛ طراحی و ساخت سیستم هسته ای برای اندازه گیری خاکستر زغال سنگ جهت نشان دادن میزان مصرف ذغال سنگ در صنایع کشور.

رادیوایزوتوپ ها

امروزه رادیوایزوتوپ ها به طور گسترده ای در رشته های مختلف علمی و فنی مورد استفاده قرار می گیرند. تحقیق و توسعه در زمینه دستیابی به فناوری تهیه و تولید رادیوداروها، کیت های رادیودارویی، رادیوایمونواسی و نیز چشمه های پرتوزا برای کاربردهای صنعتی، پزشکی و کشاورزی همواره به عنوان اهداف سازمان انرژی اتمی ایران مدنظر بوده اند. رادیوداروها برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می شوند. چشمه های پرتوزا در صنعت کاربردهای بسیاری از قبیل رادیوگرافی گاما، کنترل کیفی جوشکاری و نیز انجام تست های غیرمخرب داشته و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. فعالیت های تحقیقاتی و تولیدی در زمینۀ رادیوایزوتوپ ها در ایران بیشتر در دو مرکز تحقیقات هسته ای تهران و مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج انجام می شود.

شتاب دهنده ها

به منظور کشف مشخصات ساختمان پیچیده اتم و دسترسی به هستۀ آن، لازم است اتم به وسیلۀ دستگاه های شتاب دهنده در معرض تابش ذراتی با انرژی بالا قرار گیرد. ذرات حاصل، در پژوهش ها و مطالعات مسائل فیزیک اتمی و هسته ای و نیز تولید رادیوایزوتوپ های خاص به کار می روند.

پرتوفراوری گاما

کاربردهای پرتوفرآوری گاما به منظور سترون کردن محصولات پزشکی، پرتودهی مواد غذایی و اصلاح و تغییرات خواص مواد پلیمری سبب گردید تا سازمان انرژی اتمی نسبت به راه اندازی یک مجموعۀ پرتو دهی با عنوان مرکز تابش گاما در سال 1362 اقدام نماید. این مرکز ضمن دارا بودن امکانات ارائۀ خدمات پرتودهی، قابلیت اعمال کنترل کیفی فرایند و نیز توانمندی اجرای پروژه های تحقیق و توسعه در زمینه های مختلف پرتوفرایند را داراست. سیستم پرتودهی مرکز تابش گاما، یک سیستم پرتودهی نیمه صنعتی است که جهت سترون سازی و خدمات پرتو دهی به شرکت های تولید کنندۀ لوازم یک بار مصرف پزشکی، دارویی و مواد غذایی طراحی شده است.

پسمانداری هسته ای و نظام ایمنی هسته ای

پسمانداری هسته ای: تولید انرژی هسته ای و کاربرد روزافزون رادیونوکلایدها در مراکز مختلف پزشکی، تحقیقاتی و صنعتی سبب تولید پسماندها می شود. چگونگی کنترل و دفع این پسماندها یکی از مسائل بسیار پیچیده و مهم در زمینۀ کاربرد فناوری هسته ای و هدف اصلی پسمانداری هسته ای می باشد. نظر به اهمیت موضوع پسمانداری هسته ای و به ویژه با توجه گسترش فعالیت های تولید برق از انرژی اتمی و راه اندازی نیروگاه بوشهر، طرح جامع پسمانداری در سال 1380 در سازمان انرژی اتمی با یک نگرش کلی به آینده و درک زیرساخت های ضروری جهت ایجاد تأسیسات پسمانداری تهیه شد. در سال 1382 استراتژی ملی پسمانداری که هدف آن ارائۀ راهبردهای کلان در مدیریت پسماندها می باشد، تهیه گردید. براساس دو طرح مذکور، پسماندهای حاصل از مراکز چرخۀ سوخت هسته ای در همان مراکز جمع آوری، آمایش و تثبیت شده و پسماند تثبیت شده جهت دفن نهایی به واحد پسمانداری تحویل می گردد. همچنین در سال 1382 به منظور مدیریت پسماندهای مراکز تحقیقاتی، درمانی و صنعتی واحد مرکزی پسمانداری طراحی و ساخته شد که در حال بهره برداری می باشد

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری علم و فناوری، تاریخ انتشار: 22فروردین1397، کدخبر: 61413: www.stnews.ir