شعار سال: اجرای شبکه‌های پایین‌دست آب‌رسانی سدهای جنوب سیستان و بلوچستان آن‌قدر طولانی شده که آب پشت سدها یکی پس از دیگری خشک می‌شوند و به روستاها نمی‌رسند. سیستان و بلوچستان ۲۰ سال است با یک خشک‌سالی همه‌جانبه و کم‌سابقه دست‌وپنجه نرم می‌کند که امسال این خشک‌سالی به اوج خود رسیده و به گفته مسئولان سازمان هواشناسی، خشک‌سالی ۱۰۰ درصد مساحت این استان را در برگرفته است. رئیس گروه تحقیقات هواشناسی اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان می‌گوید: ۱۰۰ درصد گستره سیستان و بلوچستان از سال گذشته دچار خشک‌سالی در درجات متوسط، شدید و بسیار شدید شده است. الله‌بخش ریگی می‌افزاید: خشک‌سالی این مدت در ۵۵ درصد از گستره سیستان و بلوچستان شدید، در ۳۴ درصد بسیار شدید و در ۱۱ درصد متوسط گزارش شده است. این خشک‌سالی همه‌جانبه تبعات بسیار سنگینی را برای مردم به‌ویژه در بلوچستان به وجود آورده است؛ از خسارت‌های میلیاردی به بخش کشاورزی تا خشک‌شدن چاه و قنات و جیره‌بندی آب مردم در شهرهای جنوب و از همه مهم‌تر خطر شیوع بیماری‌های عفونی در روستاها.

تخریب زمین‌های کشاورزی و ضرر میلیاردی کشاورزان چابهاری

خشک‌سالی شاید در یکی از مناطقی که بیش‌تر رخ‌نمایی کرده چابهار باشد، به‌ویژه آن‌که بندر چابهار با وجود اهمیت راهبردی، پایین‌ترین شاخصه دسترسی به آب بهداشتی و آشامیدنی را در کشور داراست و شاخص دسترسی به آب که در کشور به‌طور میانگین ۹۰ درصد و در چابهار حدود ۲۳ درصد است. بیش از ۴۰۰ روستای شهرستان چابهار نیز با جمعیتی بیش از ۱۷۰ هزار نفر فاقد لوله‌کشی آب آشامیدنی هستند و به‌صورت سقایی و تانکری آب‌رسانی می‌شوند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان چابهار می‌گوید: خسارت به بخش کشاورزی چابهار براثر خشک‌سالی‌۲۰ ساله بیش از ۲۶۳ میلیارد تومان برآورد شده است. غلامحسین بامری با بیان این‌که خشک‌سالی انواع باغ‌های موز، انبه، لیمو، نخیلات و انواع باغ‌های میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری را نابود کرده است، می‌افزاید: خشک‌سالی خسارات جدی را به باغ‌های موز شهرستان چابهار وارد کرده، به‌طوری که بر اثر خشک‌سالی بیش‌از یک هزار و ۳۰۰ هکتار از باغ‌های موز و انبه چابهار از میان رفته؛ علاوه‌بر آن بر اثر خشک‌سالی سه هزار و ۹۰ هکتار از اراضی باغی کشاورزی و شش هزار هکتار زمین‌های زراعی شهرستان چابهار نیز نابود شده است. وی تصریح می‌کند: این خسارت‌های خشک‌سالی درحالی است که در سال‌های آبی با زیرکشت رفتن ۱۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی، باغی و زراعی بیش از ۲۴ هزار نفر در بخش کشاورزی شهرستان چابهار مشغول به کار می‌شوند. خلیل‌الله درخشان، دبیر خانه کشاورز شهرستان چابهار، نیز پیش‌تر گفته بود: بیش از دو هزار نفر در بخش باغ‌ها و شش هزار نفر در بخش زراعت منطقه باهوکلات چابهار شغل خویش را از دست داده‌اند و با خسارت بیش از ۵۰ میلیارد تومانی روبه‌رو شده‌اند.

سد «پیشین» شهرستان سرباز بی‌فایده برای مردم خشکید

این خشک‌سالی‌ بی‌سابقه خسارت‌های جبران‌ناپذیری را هم به شهرستان سرباز، شهرستانی مرزی با جمعیتی عمدتاً روستانشین و کشاورز‌زاده وارد کرده است. تأثیر جبران‌ناپذیر خشک‌سالی بر سرباز زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم پرآب‌ترین رودخانه فصلی سیستان و بلوچستان نیز در این شهرستان واقع است و تنها امید مردم روستانشین سرباز نیز همین رودخانه است. فرماندار شهرستان سرباز می‌گوید: سرباز جمعیتی قریب به ۲۰۰ هزار نفر و وسعت ۱۱ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع دارد که ۹۵ درصد مساحت آن کوهستانی و صعب‌العبور است. حمیدالدین یوسفی گفت: ۸۰ درصد جمعیت سرباز در دوطرف حاشیه رودخانه بزرگ ۳۱۳ کیلومتری سرباز زندگی می‌کنند و تقریباً ۱۰۰ درصد نیاز آبی شهرستان سرباز نیز از همین رودخانه تأمین می‌شود. وی تصریح می‌کند: از مجموع ۶۳۵ روستا و آبادی دارای سکنه در سرباز تنها ۱۴۳روستا دارای شبکه آب آشامیدنی هستند که ۸۰ درصد این شبکه نیز فرسوده است. همچنین ۲۸ روستا به‌صورت سقایی و با سهمیه تنها ۱۵ لیتر در روز آب‌رسانی می‌شوند و ۴۶۴ روستای دیگر نیز در نوبت آب‌رسانی سیار هستند. به گفته فرماندار سابق سرباز، عمده نیاز آبی روستاهای فاقد شبکه و فاقد آب‌رسانی سقایی از رودخانه بزرگ سرباز تأمین می‌شود که امیدواریم این رودخانه با بارش‌های فصلی و خدادادی پرآب شود، چراکه ما در سرباز غیر از این رودخانه منابع آب قابل‌توجه دیگری در پایین‌دست نداریم و سنگ کف در این منطقه بالاست و گاه با خشکی چاه‌ها و کاهش آبدهی مواجه هستیم. امید فرماندار سرباز به بارش‌های خدادادی برای پرآب شدن رودخانه سرباز و حل مشکلات جمعیت مرزنشین عمدتاً روستایی سرباز در حالی است که چند روز پیش از زبان معاون فرماندار خبر آمد که سد «پیشین» شهرستان سرباز که در این شرایط با آب ذخیره خود تنها امید روستاییان شهرستان سرباز و بخش بزرگی از چابهار بود، براثر خشک‌سالی‌های پی‌درپی خشک شد. مجیب حسنی، معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری شهرستان، سرباز گفت: هم‌اینک حجم آب سد پیشین کمتر از ۲۵ میلیون مترمکعب است که ۱۸ میلیون مترمکعب آن رسوب و غیرقابل بهره‌برداری است.

سد پیشین در حالی خشک می‌شود که قرار بود با احداث شبکه پایین‌دست آب آشامیدنی آن به بیش از ۹۷ هزار نفر از مردم ۲۰۷ روستای سرباز و شرق چابهار آب‌رسانی و این ‌روستاها را بعد از سال‌ها محرومیت و آب‌رسانی سقایی، از نعمت آب برخوردار کند. سد پیشین در حالی به امید روستانشینان برای دسترسی به آب آشامیدنی بعد از سال‌ها محرومیت و آب‌رسانی سقایی تبدیل‌شده بود که احداث شبکه پایین‌دست آب آشامیدنی و کشاورزی آن آن‌قدر طولانی شد که این سد خشکید. سد پیشین در دهه ۷۰ احداث شد؛ اما عملیات اجرایی شبکه پایین‌دست آن مهرماه ۹۶ آغاز شد؛ ۲۰ سال بعد، مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفت: طرح ایجاد شبکه زهکشی کشاورزی و آشامیدنی پایین‌دست سد ۱۷۵ میلیون مترمکعبی «پیشین» شهرستان سرباز که طرح مطالعاتی آن از سال ۷۶ آغازشده و مهرماه ۹۶ عملیات اجرایی آن آغاز شده است، هم‌اکنون حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبار تکمیلی برای بهره‌برداری از آن نیز حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است.

آب سد «زیردان» تا خشک نشده رهاسازی شود

سد پیشین و طرح آب‌رسانی آن‌یکی از دو پروژه آب‌رسانی به روستانشینان جنوب سیستان و بلوچستان بود که خشک شد. پروژه دوم آب‌رسانی از سد «زیردان» رودخانه «کاجو» شهرستان قصرقند است که آن‌هم در نبود اعتبار آن‌قدر طولانی شده که در حال خشکیدن است. سد زیردان در سال ۹۰ به‌بهره‌برداری رسید و عملیات احداث شبکه پایین‌دست آن نیز از سال ۸۴ آغازشد که آن‌هم مثل سد پیشین به دلیل عدم هم‌زمانی بهره‌برداری از سد و شبکه پایین‌دست مقدار زیادی آب سال‌هاست در پشت این سد گیر افتاده و در حال خشک‌شدن است. مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفته: آب‌رسانی به ۷۱ هزار نفر در ۲۶۱ روستای شهرستان چابهار و قصرقند از سد ۲۰۷ میلیون مترمکعبی زیردان از سال ۸۴ آغاز شده و هم‌اکنون ۵۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. تاکنون برای این طرح بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه شده و حدود ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر برای بهره‌برداری از آن لازم است. سد «زیردان» هم‌زمان با افتتاح آن در سال ۹۰ به دلیل بارندگی خوبی که در آن سال اتفاق افتاد پرآب شد؛ اما در سال‌های اخیر باآن‌که مقدار زیادی آب را پشت خود نگه‌داشته بود؛ اما با وجود خشک‌سالی با رهاسازی آب آن مخالفت می‌شد. شوراها و مسئولان محلی بارها در سال‌های اخیر خواستار رهاسازی آب پشت سدهای «زیردان» و «پیشین» با توجه به خشک‌سالی همه‌جانبه شدند که مورد مخالفت قرار گرفت و تنها بخشی از آن به‌صورت دوره‌ای رهاسازی شد. حال سد «پیشین» خشک شده و سد «زیردان» هم در حال خشک شدن است. نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی پیش‌تر بابیان این‌که سد زیردان بیش از ۷۰ میلیون مترمکعب آب دارد، خواستار رهاسازی حداقل ۳۰ میلیون مترمکعب از آن شد و گفت: هم‌اکنون در حالی مقدار زیادی آب در پشت سد زیردان بلااستفاده مانده است که روستاهای پایین‌دست این سد در شرایط بحرانی قرار دارند. عبدالغفور ایران‌نژاد افزود: بیش از ۸۰ درصد دام‌های سبک و سنگین روستانشینان پایین‌دست این سدها به دلیل خشک‌سالی‌ها از میان‌رفته‌ و میلیاردها تومان ضرر به زمین‌ها و محصولات کشاورزی روستانشینان وارد شده است. وی اظهار کرد: بارها درخواست کردیم که به دلیل زمان‌بر شدن اجرای شبکه‌های پایین‌دست و قرار گرفتن روستاها در شرایط بحرانی به سبب خشک‌سالی، مقداری از آب پشت این سدها رهاسازی شود که با آن مخالفت شد. معاون شرکت حفاظت از منابع آب سیستان و بلوچستان نیز پیش‌تر و قبل از خشک‌شدن سد «پیشین» در پاسخ به انتقادها از رهاسازی آب پشت سد «زیردان» گفته بود: سد پیشین به دلیل عدم بارندگی در شرایط بحرانی است؛ اما آب پشت سد زیردان به دلیل بارندگی‌های سال ۹۰ شرایط نسبتاً خوبی دارد؛ اما نمی‌توانیم آب آن را رها کنیم، چرا که آب پشت سد زیردان برای تأمین آب آشامیدنی دو سال مردم این منطقه در نظر گرفته‌شده است (پس از به بهره‌برداری رساندن شبکه پایین‌دست سد زیردان).

شوراها و دهیاران برای رهاسازی آب «زیردان» همکاری نمی‌کنند

در شرایطی که پیشین خشکیده، نواهای دیگری به گوش می‌رسد. فرشید میربلوچزهی، مدیر امور آب شهرستان چابهار، می‌گوید: از اواخر سال گذشته آمادگی خویش را برای رهاسازی آب سد زیردان به مسئولان و اهالی پایین‌دست و به‌ویژه فرمانداری چابهار اعلام کردیم؛ اما متأسفانه مردم و به‌ویژه شوراها و دهیاران روستاهای بخش «پلان» همکاری لازم را برای تقسیم عادلانه آب ندارند و در این باره با مشکل و چالش جدی مواجه هستیم. وی می‌افزاید: متأسفانه عده‌ای از مردم با ساخت بیش از ۴۰ تا ۵۰ بند خاکی در کف و مسیر رودخانه در محدوده بخش «پلان» اجازه نمی‌دهند آب به مردم روستاهای پایین‌دست بخش «دشتیاری» برسد و این ظلم بزرگی به مردم محروم و بی‌آب منطقه «دشتیاری» است.

مدیر امور آب شهرستان چابهار تصریح می‌کند: چنانچه بندهای خاکی ساخته‌شده تخریب شود، با حجم آب کمتر از ۱۰ میلیون مترمکعب نیز می‌توان تمامی هوتگ‌‌ها و زمین‌های دیم منطقه پلان را آبگیری کرد و با افزودن مقداری بر حجم آب، آن را تا محدوده دشتیاری رساند. میربلوچزهی با بیان این‌که عده‌ای از مردم معتقدند آب سد زیردان باید به تمام روستاهای پایین‌دست تا محدوده «کلانی» دشتیاری برسد، می‌افزاید: زمین‌های محدوده روستاهای «کلانی» ارتفاع زیادی دارند و اگر تمام آب ذخیره‌شده در پشت سد زیردان نیز رها شود، تا آن‌جا نخواهد رسید.

عدم استفاده صحیح از آب و نگهداری آب‌ در پشت سدها سبب نابودی اکوسیستم منطقه شده است

شرکت آب در حالی عدم به بهره‌برداری رسیدن شبکه‌های پایین‌دست را دلیل عدم رهاسازی آب سد زیردان عنوان می‌کند که تا قبل از خشک‌شدن پیشین بارها داد و فریادهایی از مسئولان محلی و شوراهای اسلامی برای رهاسازی آب سد زیردان بلند شده بود که به آن توجهی نشد. خالد بادپا، عضو شورای «نوبندیان» چابهار، گفته بود: منطقه «دشتیاری» در سال‌های نه چندان دور زیستگاه حیات‌وحش منطقه بود و حتی در بعضی از فصل‌های سال شاهد پرندگان مهاجری بودیم که به این منطقه کوچ می‌کردند. وی افزود: بی‌تدبیری و عدم استفاده صحیح از آب و نگهداری آب‌ در پشت سدها سبب شد کل اکوسیستم منطقه نابود شود و حیات‌وحش و انواع پرندگان منطقه منقرض شوند. رئیس شورای اسلامی بخش «پلان» و عضو شورای اسلامی شهرستان چابهار نیز گفت: مردم روستاهای پلان و دشتیاری مجبورند هر تانکر ۱۲ هزار لیتری آب را ۸۰ تا ۱۲۰ هزار تومان خریداری کنند که آن‌هم معلوم نیست بهداشتی باشد و صرف این هزینه برای افراد کم‌درآمد بسیار سخت است و برای برخی خانواده‌ها نیز امکان‌پذیر نیست. شه‌بخش گرگیج اضافه کرد: اگر ۲۵ میلیون مترمکعب آب هر شش ماه از سد زیردان رهاسازی شود، بیش از ۳۰۰ روستا مشکل بی‌آبی نخواهند داشت و علاوه بر تأمین آب آشامیدنی آب کشاورزی به‌صورت دیم هم تأمین می‌شود. وی گفت: هم‌اکنون بیش از ۸۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره‌شده در پشت سد زیردان (زمان گفته‌ها تا قبل از بحرانی‌شدن اوضاع سد) بدون هیچ استفاده‌ای در حال تبخیر شدن است، ولی به دلایل نامعلومی برای استفاده کشاورزی و آشامیدنی رهاسازی نمی‌شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 25 اردیبهشت 97، کد مطلب: 44136، www.sabzineh.org