شعار سال: «آیا گره‌های کور مشکلات این جهان با مذاکره و پیمان نامه‌های حقوقی حل می‌شود؟» سال گذشته که دونالد ترامپ یکطرفه از توافقنامه زیست محیطی پاریس خارج شد، سرمقاله نویس لوموند دیپلماتیک، با این تیتر سردرگمی و ابهام وضعیتی را توصیف کرد که با ریاست جمهوری ترامپ بر جهان حاکم می‌شود. مردی که سکان هدایت کشوری ابرقدرت را در دست گرفته درحالی که در منطق او پیمان نامه‌ها و موافقتنامه‌های بین‌المللی اهمیتی ندارد، برای امضاهای رهبران دنیا پای توافقنامه‌ها اهمیتی قائل نیست، فقط منطق زور و فشار را می‌فهمد و... اکنون که ترامپ برجام را هم کنار گذاشت و خروج یکطرفه امریکا از آن را اعلام کرد بار دیگر همین پرسش مطرح است که وزن و اعتبار موافقتنامه‌های بین‌المللی در وضعیت حاضر چقدر است؟ ارزش حقوقی آنها چیست؟ وضعیت حقوقی برجام پس از خروج امریکا چه می‌شود؟ و...

خروج امریکا از برجام نقض آشکار حقوق بین‌الملل است

دکتر حسین طالقانی- حقوقدان و استاد حقوق روابط بین‌الملل می‌گوید: برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک یک توافق چند جانبه بین‌المللی است که پس از ماهها مذاکرات فشرده و سال‌ها مذاکره غیر مستمر بین ایران و شش کشور روسیه، چین، آلمان، فرانسه، انگلیس و امریکا و با هماهنگی و همراهی کمیسر روابط خارجی اروپا به امضا رسید و طی قطعنامه 2231 شورای امنیت، به آن صحه گذاشته شد. این معاهده چندجانبه، از جمله محدود معاهداتی بود که شورای امنیت را مستقیماً درگیر خود نموده که حکایت از اهمیت آن برای کشورهای امضا کننده، شامل اعضای دائمی شورای امنیت دارد. برجام تعهدات ایجابی متعددی را بر دوش جمهوری اسلامی ایران نهاده است و این در حالی است که تعهدات طرف‌های مقابل بیشتر سلبی بوده و هزینه‌ای بر آنان تحمیل ننموده است. در معاهدات و قراردادهای بین‌المللی، کشورها تلاش می‌نمایند تا تعهدات برابری را در مقابل سایر کشورها بسپارند و از مزایای همسانی بهره ببرند. اگر کشور یا کشورهایی در معاهده‌ای از امتیاز بیشتری بهره‌مند باشند، تلاش می‌نمایند بر دوام آن معاهده بیفزایند تا مزایای مضاعف خود را حفظ نمایند. با توجه به اهداف سیاسی ناصواب کشور‌های غربی طرف قرارداد در برجام و با عنایت به امتیازات متعددی که در برجام به‌دست آورده بودند، دور از ذهن به نظر می‌رسید که چنین کشوری با هدف زیاده خواهی از معاهده برجام خارج و ادامه حیات آن را با خطر فروپاشی مواجه سازد.

وی افزود: قانون معاهدات 1969 وین نیز در تبیین معاهدات و حقوق و مزایای کشورهای عضو یک معاهده، به صراحت در ماده 18 خود کشورهای عضو یک معاهده را بشدت از پیمان شکنی منع می‌کند و اعلام می‌دارد(ماده 26)، معاهدات برای اعضا لازم الاجراست و اعضا باید آن را با حسن نیت اجرا نمایند. براساس قانون معاهدات وین، معاهدات نقش اساسی در شکل‌گیری حقوق بین‌الملل دارند و از اهمیت روزافزونی در توسعه همکاری های مسالمت‌آمیز برخوردارند. بنابراین، کشورها(مواد 45، 46 و 47) حق ندارند به بهانه‌های مختلف، از جمله قوانین داخلی، تغییر دولت و غیره، معاهدات را تعلیق یا از آن خارج شوند. کشورهایی چون ایالات متحده امریکا نمی‌توانند به بهانه‌هایی همچون اجبار و تهدید و تطمیع متمسک شوند یا خود را در موضع ضعف بپندارند و از معاهدات خارج شوند. تنها ابزاری که به کشورها اجازه می‌دهد تا از یک معاهده خارج شوند، نقض پیمان و خروج سایر کشورها از یک معاهده است(ماده60). بنابراین، امریکا با خروج از معاهده برجام دچار نقض آشکار قانون معاهدات وین و حقوق بین‌الملل شده است. اما برای جمهوری اسلامی ایران این حق را ایجاد کرده است تا در صورت تمایل از برجام خارج شود بدون اینکه عمل خلاف قانونی را مرتکب شود. امریکا با خروج از برجام، به‌طور قانونی نه تنها چیزی به‌دست نیاورده است، بلکه این فرصت قانونی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم نموده است تا حق خود در فعالیت های هسته‌ای را که در گذشته داشته است اعمال نماید. خروج امریکا از برجام، از نظر حقوق بین‌الملل، یک خطای استراتژیک محسوب می‌شود که به طمع باج خواهی صورت گرفته است. اما معلوم نیست که نتایج خوبی برای آن در بر داشته باشد. بی‌اعتمادی جامعه جهانی به بدعهدی و عملکرد خارج از عرف امریکا، ضرر مضاعفی است که متوجه امریکا شده است و این کشور را در رسیدن به توافق‌های بین‌المللی با کشورها دچار مشکل می‌سازد. بنابراین، بازنده اصلی در خروج از برجام امریکا و حامیان وی خواهد بود.

امضاکنندگان توافق متعهد به اجرای بندبند موافقتنامه هستند

دکتر داوود آقایی – حقوقدان و استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران- با بیان اینکه اعضای امضاکننده توافق متعهد به اجرای بند بند این موافقتنامه هستند، می‌گوید: در واقع کشورهای طرف قرارداد از زمانی که این توافقنامه امضا شد متعهد شدند و سپس در سایه تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل ضمانت اجرا پیدا کرد. این درحالی است که پشتوانه این قطعنامه، شورای امنیت است که در چارچوب فصل هفتم تدوین و تصویب شده است. در واقع اعتبار بسیار خوبی برای این توافقنامه است.

وی افزود: در توافقنامه‌های این چنینی به حتم دولت‌های عضو، به اجرای تمامی مفاد این توافقنامه و توافقنامه‌های مشابه دیگر متعهد بوده و هستند. بنابراین همه اعضا در این توافقنامه موظفند که به تعهدات خود عمل کنند. در غیر اینصورت هر کدام از دولت‌ها که مفاد این موافقتنامه را نقض کنند مسئولیت دارند. اما مکانیزمی که برای رسیدگی به اختلافات احتمالی در درون اصل برجام پیش‌بینی شده، این است که یک کمیسیون ناظر که متشکل از وزیران یا نمایندگان وزیران امور خارجه این هفت کشور امضاکننده توافقنامه است به شکایت دولتی که علیه دولت دیگر شکایت دارد رسیدگی می‌کنند و چنانچه به این جمع بندی رسیدند که از طرف یکی از اعضا یا دولت متشاکی خلف وعده و نقض عهدی صورت گرفته به او تذکر می‌دهند که از ادامه نقض عهد جلو‌گیری به عمل آورد و به رعایت دقیق مفاد این پیمان نامه یا توافقنامه باز گردد. اما اگر باز هم آن کشور اصرار داشت به ادامه نقض عهد، دولت شاکی می‌تواند علیه دولت متشاکی یا مسئول یا ناقض عهد به شورای امنیت شکایت کند.

اما نکته حائز اهمیت اینجاست به‌دلیل اینکه امریکا دارای حق وتو است و از این حق استفاده می‌کند، بالطبع در شورای امنیت علیه امریکا تصمیمی گرفته نخواهد شد. در واقع گذاشتن حق وتو برای همین منظور بود تا هیچ قدرت، دولت و گروهی از دولت ها نتوانند علیه دارندگان حق وتو تصمیم‌گیری کنند. بنابراین در عمل از این طریق هم راهی به جایی نخواهیم برد.

دکتر آقایی در ادامه با بیان اینکه خروج امریکا از برجام هرگز باعث بی‌اعتمادی نسبت به توافق‌ها و معاهدات بین‌المللی نخواهد شد، می‌گوید: زیرا نماینده دولت امریکا بیش از دو سال در مذاکرات شرکت کرده و بند بند این توافقنامه را دیده و امضا کرده و مورد پذیرش دولت امریکا قرار گرفته است و در نهایت در شورای امنیت تضمین شده که اجرا گردد. در واقع نقض و زیر پا گذاشتن برجام از سوی امریکا یک بد عهدی فاحش و بارز است. البته این کار امریکا نسبت به توافقنامه‌های بین‌المللی تا حدودی بی‌اعتباری ایجاد می‌کند، اما آنچه که بیش از همه مورد سؤال قرار می‌گیرد و بی‌اعتبار شناخته می‌شود خود دولت امریکا است؛ دولتی که مدعی است حافظ و پاسدار نظم و امنیت بین‌المللی است و وفادار به قواعد و مقررات حقوق بین‌الملل از جمله اصول پذیرفته شده در منشور سازمان ملل متحد. به‌طور قاطع و با صراحت و بدون هیچ دلیل و مدرک قانع‌کننده‌ای و بر خلاف نظر هم‌پیمانان خودش این عهد را می‌شکند و زیر پا می‌گذارد. در واقع این بی‌اعتباری محض برای امریکا است چرا که پیش از این هم درخصوص توافق پاریس نیز چنین عملی را انجام داده است.

این حقوقدان همچنین در خصوص اینکه چگونه می‌توان بد عهدی امریکا را پیگیری کرد، می‌گوید: دولت ایران نمی‌تواند این موضوع را از طریق حقوقی پیگیری کند اما می‌تواند پیگیری سیاسی کند اما متأسفانه در عمل راهی به جایی نمی‌برد. ایران امیدوار است که از طریق همکاری کشورهای اروپایی و چین به نتیجه برسد و این توافقنامه اجرایی شود ولی از آن طریق هم به نظرم امیدواری چندانی نیست، چرا که ایران از به نتیجه رسیدن پیگیری‌هایش مأیوس است. به نظرم چه این موضوع را دنبال کند چه نکند نتیجه یکی است. در واقع چشم‌انداز روشنی را در آینده برجام نمی‌بینم.

برجام توافق بسیار تاریخی در قرن بیستم

دکتر علاءالدین غروی- استاد روابط بین‌الملل دانشکده وزارت امور خارجه- نیز معتقد است: اینکه آیا امریکا می‌تواند یکسویه از برجام خارج شود در پاسخ باید گفت بله می‌تواند و هم‌اکنون هم با فرمانی که رئیس جمهوری امریکا صادر کرد به وعده‌اش عمل کرد و از برجام خارج شد اما این کارش با آثار و تبعاتی نیز همراه خواهد بود. نخست اینکه امریکا با این کارش یک لطمه‌ای به پرستیژ بین‌المللی خودش زده است، زیرا برجام یک معاهده نیست. در واقع در تعریف معاهده از نظر حقوق بین‌الملل نمی‌توانیم به برجام معاهده بگوییم چرا که این یک توافقنامه است که به امضای همه اعضای دائم شورای امنیت که امریکا هم جزو آن بوده، رسیده است. از سوی دیگر نیز آلمان به‌عنوان قطب بزرگ اقتصادی اروپا به نمایندگی از سایر کشورهای اروپایی و همچنین چین و روسیه این سند را امضا کرده‌اند.

اما دومین موضوع که بسیار مهم نیز است این است که برجام یک توافق بسیار تاریخی در قرن بیست و یکم است. به‌دلیل اینکه وقتی توافق صورت گرفت شورای امنیت شش قطعنامه ضد ایرانی و تحریم‌های بزرگ بین‌المللی را که در خصوص مسائل هسته‌ای علیه ایران تصویب شده بود ملغی کرد. بنابراین می‌توان گفت که برجام مورد تأیید حتی شورای امنیت هم قرار گرفت. در واقع شورای امنیت مهم‌ترین رکن ملل متحد است که قدرت اجرایی دارد و مجمع عمومی هم در کنارش هست اما مجمع عمومی تصمیماتش قدرت اجرایی ندارد فقط در حد توصیه است، اما وظیفه شورای امنیت در اساسنامه منشور ملل متحد حفاظت از سطوح بین‌المللی است. حال در چنین شرایطی وقتی امریکا از برجام خارج می‌شود در واقع اعتبار و حیثیت خودش را لکه دار کرده است و اگر توجه داشته باشید در پاسخ به خروج امریکا به غیر از اسرائیل و عربستان و امارات و چند نفر از کشورهای حامی ایالات متحده امریکا، اروپایی‌ها بشدت انتقاد کردند و هیچ کشوری از او حمایت نکرد.

وی افزود: همان‌طور که در جریان هستید از زمانی که ترامپ سر کار آمد امریکا سیاست یکجانبه گرایی‌اش را تشدید کرد و از توافق آب و هوایی پاریس و همچنین قراردادهای نفتی و از بسیاری توافقنامه‌های منطقه‌ای بیرون آمد. در واقع سیاست ترامپ این است که فقط و فقط امریکا را ثروتمند کرده و مشکلاتش را برطرف کند تنها به این دلیل که برای دور بعدی ریاست جمهوری رأی بیاورد و محبوبیت کسب کند اما از آن طرف برخلاف موازین بین‌المللی و به صورت یکجانبه‌گرایی رفتار می‌کند. در حالی که در دنیای امروز چنین رفتارهایی مطرود است اما امریکا فقط و فقط به‌خاطر منافع خودش یکجانبه‌گرایی می‌کند. برفرض در قضیه خروج امریکا از برجام ممکن است امریکا و برخی کشورهای دیگر در کوتاه مدت خوشحال باشند اما در درازمدت از نظر حقوق بین‌الملل و روابط بین‌الملل به‌ضرر امریکا خواهد بود.

دکتر غروی در ادامه در خصوص اقدام مناسبی که ایران در مقابل رفتار امریکا می‌تواند انجام دهد، می‌گوید: به اعتقادم هم‌اکنون رهبران اروپایی سیگنال های خوبی به ایران فرستاده و اعلام کرده‌اند که به برجام بشدت اعتقاد دارند و هیچ جای نگرانی نیست و از سوی دیگر در جلساتی که در کمیسیون اروپا تشکیل می‌دهند و کشورهای اتحادیه اروپا نیز تلاش بسیار می‌کنند تا جهت یافتن راهکار مناسب با وزیر امور خارجه ایران قرار ملاقاتی داشته باشند باید منتظر مانده و ببینیم اتحادیه اروپا همان‌طور که وعده می‌دهد از ما حمایت می‌کند یا خیر؟ زیرا در شرایط فعلی اروپا در حال یافتن ساز و کاری است که تحریم‌های امریکا آنها را هم هدف قرار ندهد. همان‌طور که شاهد هستید هنگامی که امریکا در زمان ریاست جمهوری ریگان، ایران را تحریم سخت نفتی کرد و حتی این تحریم‌ها در زمان ریاست جمهوری کلینتون ادامه داشت، اروپایی‌ها راه‌هایی پیدا می‌کردند تا خودشان را از حمایت از ایران معاف کنند. در واقع آنها با برخی شرکت‌های نفتی همکاری می‌کردند که امریکا اجازه می‌داد. بنابراین خیلی خوب می‌شود کشورهای اروپایی در قالب تصمیمات اتحادیه اروپا تمهیداتی بیندیشند که قوانین امریکا نتواند فعالیت‌های اقتصادی کشورهای دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. البته هم‌اکنون برخی رهبران اروپایی نیز به زبان آورده‌اند که ما باید خودمان تصمیم بگیریم و دیگر امریکا نباید برای ما تصمیم‌گیری کند. بنابراین اگر اتحادیه اروپا به همراه چین و روسیه به‌طور یکپارچه از برجام حمایت کنند و ما هم سیاست هایمان را طوری تنظیم کنیم که از این اختلاف بین امریکا و اروپا استفاده کنیم می‌توانیم بالطبع برنده باشیم. البته ناگفته نماند که حدود 40 سال است که با امریکا رابطه نداریم و تحریم‌هایش را هم چشیده و به نوعی به این شرایط عادت کرده‌ایم و در واقع توانسته‌ایم از عهده تحریم‌هایش بربیاییم، با خروج او از برجام خیلی دچار مشکل اساسی نمی‌شویم.

وی افزود: نمی‌توانم در یک جمله بگویم که آینده برجام را خوب یا بد می‌بینم. همان‌طور که گفتم آینده برجام در گرو هفته‌های آینده‌ است که وزیر امور خارجه کشور با وزیران خارجه اروپایی دیدار می‌کند و باید ببینیم در جلساتی که صحبت می‌شود چه قول‌هایی می‌دهند. نه اینکه فقط حرف بزنند و وعده دهند. باید قول بدهند که در پارلمان اروپا یا کمیسیون اروپا قانونگذاری کنند تا بتوانیم این تحریم‌ها را دور بزنیم یا اینکه تحریم‌ها در مورد ما از نظر حقوقی مؤثر نباشد. اگر اتحادیه اروپا بتواند چنین کاری را انجام دهد برای ما بسیار مهم است. به‌هر صورت ترامپ بعد از اینکه سرکار آمد وعده داده بود که از برجام خارج می‌شود و به وعده‌اش هم عمل کرد. در واقع مشخص بود که کارشکنی می‌کنند و نمی‌خواهند به برجام پایبند باشد. حال آنکه این کار در عمل صورت گرفته است و سایر کشورهای متعهد می‌گویند ما هستیم و با ما برجام را ادامه دهید. اما باید در پاسخ بگوییم صرف بودنتان مشکل ما را حل نمی‌کند باید برای این وضعیتی که امریکا ایجاد کرده و سیستم بانکی را تحریم کرده به‌طوری که سرمایه‌گذاران خارجی می‌ترسند در داخل ایران سرمایه‌گذاری کنند ساز و کاری بیندیشد و تصمیماتی بگیرد که امریکا نتواند برای آنها تعیین تکلیف کند. بالطبع برجام در گرو همین روزها و هفته‌های حساس است که باید ببینیم اروپایی‌ها حرف هایی راکه زده‌اند تا چه اندازه تبدیل به عمل می‌کنند. اگر به وعده‌های خود عمل کنند و سران اتحادیه اروپا در قالب تصمیمات اتحادیه اروپا، پارلمان اروپا، کمیسیون اروپا و شورای اروپا تصمیم بگیرند و بتوانند در مقابل امریکا بایستند آن موقع ما برنده هستیم.

دکتر غروی در ادامه در خصوص اینکه آیا ایران می‌تواند در دیوان عدالت بین‌المللی علیه امریکا شکایت کند اظهار داشت: ایران و امریکا یک قرارداد مودت در سال 1955 میلادی داشتند که موضوعات بسیار خوبی در عهد نامه وجود دارد. در واقع عهدنامه دوستی و مودت در قاموس دیپلماتیک یعنی عهد نامه‌ای است که دوستی ما زیاد است و با یکدیگر مودت داریم و در قالب آن می‌توانیم خیلی کارها انجام دهیم. امریکا در این عهد نامه قول داده بود که روابط دوستانه داشته باشد و عدم تعهد نداشته باشد اما در حال حاضر امریکا دارد علیه ایران اقدام می‌کند. بنابراین می‌توانیم به‌خاطر نقض مواد عهد نامه مودت 1955 که بین ایران و ایالت متحده امریکا بسته شده از امریکا شکایت کنیم. البته در مراجع قضایی بین‌المللی دیگر هم به‌دلیل دخالت در کودتای 28 مرداد از او شکایت کنیم. هم‌اکنون می‌توانیم شکایت جدیدی مبنی بر اینکه تصمیمات امریکا به کشور ما ضرر می‌زند و باید تاوان آن را دهد داشته باشیم. معتقدم که دیپلماسی ما باید با ظرافت عمل کند و در داخل کشور هم باید همدلی بین همه مسئولان و گروه‌ها باشد، چرا که در دیپلماسی می‌گوییم سیاست خارجی در ادامه سیاست داخلی است. یعنی هر چقدر در درون همبستگی داشته باشیم و متین و معقولانه برخورد کنیم بالطبع تأثیر بسیار زیادی در روابط ما با کشورهای دیگر دارد و امیدوارم که تصمیمات معقولانه‌ای داشته باشیم.

ضمانتی برای خروج اعضا از برجام پیش‌بینی نشده است

دکتر صابر نیاورانی- حقوقدان و استاد حقوق بین‌الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی- با بیان اینکه برجام معاهده بین‌المللی نیست بلکه یک توافق بین‌المللی چند جانبه است با تعهدات متقابل که کشور ما تمام تعهدات خود را تاکنون اجرا کرده است. لیکن ایالات متحده امریکا در اجرای آن تعلل کرده و در نهایت از آن خارج شده است، می‌گوید: نکته حائز اهمیت اینجاست که هیچ ساز و کار و ضمانتی برای خروج یکی از اعضا از برجام پیش‌بینی نشده و طبیعت این توافق چنین اقتضا می‌کرده است که چنین فرضی مورد مذاکره نباشد. در واقع ساز و کار حقوقی پیش‌بینی شده در برجام به‌طور کامل مشخص است و با خروج ایالات متحده تنها ساز و کار حقوقی درون برجام اقدام متقابل ایران است که در حال حاضر مد‌نظر نظام نیست. این حقوقدان افزود: برخی معتقدند که امکان طرح شکایت در دیوان بین‌المللی دادگستری نیز وجود دارد اما از دو منظر چنین امکانی وجود ندارد. نخست اینکه مبنای صلاحیت دیوان وجود ندارد زیرا دیوان به طور صرف در صورت وجود رضایت طرفین اختلاف، حق رسیدگی دارد و دوم اینکه ساز و کار رسیدگی به اختلاف در خود برجام تصریح شده است که با خروج ایالات متحده این مکانیسم قابل استناد نیست. اما آنچه که درخصوص آینده برجام از منظر حقوق بین‌المللی پیش‌بینی می‌شود این است که برجام توافق دو طرفه نبوده است و سایر طرف ها در صورت امکان می‌توانند به اجرای برجام ادامه دهند در غیر این صورت ایران نیز می‌تواند ادامه اجرای تعهدات خود را متوقف کند و در این صورت ممکن است سایر اعضا از مکانیسم درون برجام استفاده کنند.

دکتر نیاورانی در ادامه با بیان اینکه رویکرد دولت‌های ایالات متحده در دو دهه اخیر تا حدود بسیاری شبیه موضع آنها در مورد برجام بوده و هر جا که منافع دولت ایالات متحده امریکا اقتضا کرده است به توافق‌ها و معاهدات بین‌المللی پشت کرده است، می‌گوید: برای نمونه می‌توان به استرداد امضای ایالات متحده از اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری و توافقنامه تغییرات آب و هوایی پاریس اشاره داشت. واقعیت آن است که ایالات متحده با رویکرد یکجانبه‌گرایی لطمات بسیاری به اعتبار معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی وارد ساخته است و با این روند شاهد لطمات جبران‌ناپذیری به معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی از سوی سایر کشورها نیز خواهیم بود.

طالقانی: براساس قانون معاهدات وین، معاهدات نقش اساسی در شکل‌گیری حقوق بین‌الملل دارند و از اهمیت روزافزونی در توسعه همکاری های مسالمت‌آمیز برخوردارند. بنابراین، کشورها حق ندارند به بهانه‌های مختلف، از جمله قوانین داخلی، تغییر دولت و غیره، معاهدات را تعلیق یا از آن خارج شوند.

آقایی: کشورهای طرف قرارداد از زمانی که این توافقنامه برجام امضا شد متعهد شدند و سپس در سایه تصویب قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل ضمانت اجرا پیدا کرد. این درحالی است که پشتوانه این قطعنامه، شورای امنیت است که در چارچوب فصل هفتم تدوین و تصویب شده است. در واقع اعتبار بسیار خوبی برای این توافقنامه است

نیاورانی : نکته حائز اهمیت اینجاست که هیچ ساز و کار و ضمانتی برای خروج یکی از اعضا از برجام پیش‌بینی نشده و طبیعت این توافق چنین اقتضا می‌کرده است که چنین فرضی مورد مذاکره نباشد. در واقع ساز و کار حقوقی پیش‌بینی شده در برجام به‌طور کامل مشخص است و با خروج ایالات متحده تنها ساز و کار حقوقی درون برجام اقدام متقابل ایران است که در حال حاضر مد‌نظر نظام نیست

غروی : از زمانی که ترامپ سر کار آمد امریکا سیاست یکجانبه گرایی‌اش را تشدید کرد و از توافق آب و هوایی پاریس و همچنین قراردادهای نفتی و از بسیاری توافقنامه‌های منطقه‌ای بیرون آمد. در واقع سیاست ترامپ این است که فقط و فقط امریکا را ثروتمند کرده و مشکلاتش را برطرف کند تنها به این دلیل که برای دور بعدی ریاست جمهوری رأی بیاورد و محبوبیت کسب کند

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران ، تاریخ انتشار ------ ، کدمطلب: 467924 ، www.iran-newspaper.com