شعار سال: بلایی که جهش 246درصدی نرخ ارز در سال‌های 90و 91بر سر معیشت خانوارهای ایرانی آورد و به افت شدید قدرت خرید آنها منجر شد، تازه داشت در اواخر سال 95جبران می‌شد تا قدرت خرید ایرانیان به وضعی که در سال 1390داشت برسد اما رشد 150درصدی نرخ ارز از میانه‌های سال 96به این‌طرف، و همچنین تند شدن آهنگ رشد تورم از خردادماه امسال به این سو دوباره معادله‌ها را برهم زد و بحران آفرید؛ به‌گونه‌ای که اگر تا سال 1400هیچ تنش دیگری در اقتصاد ایران رخ ندهد، در این چشم‌انداز مصرف‌کنندگان ایرانی به قدرت خرید سال 90بازمی‌گردند.

رابطه 39ساله

بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 58با افزایش 170درصدی حداقل دستمزد کارگری، رابطه معقولی میان دستمزد و معیشت در ایران برقرار شد اما در سال‌های بعدی از یک‌سو به‌واسطه توقف افزایش دستمزد و از سوی دیگر با بالا رفتن نرخ تورم، دوباره شکاف بین قدرت خرید مردم و هزینه معیشت، دهان گشود. اما از حوالی سال 69، دوباره افزایش دستمزد در محدوده نرخ تورم در دستور کار دولت قرار گرفته و شکاف میان دستمزد و رشد عمومی قیمت کالا و خدمات کم شد بااین‌وجود در مقاطع مختلف، با جهش نرخ ارز و رشد یکباره نرخ تورم، بار دیگر قدرت خرید جامعه ایرانی افت کرده است.
در وضعیت فعلی، میان حداقل دستمزد و نرخ تورم شکاف عمیقی وجود ندارد اما مسئله اینجاست که میان حداقل دستمزد و هزینه معیشت فاصله جدی وجود دارد و پس از جهش نرخ ارز، دستمزدها نمی‌توانند گرهی از معیشت خانوارها باز کنند.زیرا آمارهای مراکز کارگری نشان می‌دهد قدرت خرید مصرف‌کنندگان در ماه‌های اخیر 50درصد کاهش یافته است.

تغییر ترکیب سبد خانوار

بررسی دوره‌های مختلف سنجش قدرت خرید مردم در مقابل رشد قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوار، حاکی از این است که بیش از عقب‌ماندگی دستمزد از نرخ تورم، پرش قیمت ارز زمینه‌ساز وقوع بحران در معیشت مردم بوده و جامعه را هم از نظر مالی و هم از نظر روانی تحت‌فشار قرار داده است زیرا سبد معیشتی خانوارها به‌تدریج تغییر کرده و اثرگذاری جهش نرخ ارز بر معیشت افراد تشدید شده است.

کارشناسان چه می‌گویند؟

وحید شقاقی شهری، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی می‌گوید: جهش 246درصدی نرخ ارز در سال‌های 90و 91عملاً ارزش و قدرت خرید نقدینگی مردم را به یک‌سوم کاهش داده و تورم 15و 35درصدی را در این دو سال به اقتصاد ایران تحمیل کرده به‌گونه‌ای که در سال 95تازه قدرت خرید مردم داشت به سال 1390می‌رسید اما جهش دوباره نرخ ارز در 9‌ماه اخیر دوباره خانوارها را به قبل از سال 90بازگرداند.

شقاقی شهری تغییر سبد معیشت را یکی از دلایلی اعلام می‌کند که باعث شده معیشت خانوارهای ایرانی با تنش‌های ارزی اقتصاد فشار بیشتری را متحمل شود. او معتقد است: تغییر تدریجی عادت مصرفی مردم و الگوی مصرف جامعه باعث شده سبد معیشت خانوارها در دهه 90یا دهه 60، 70و حتی 80تفاوت فاحش داشته باشد اما الگوی مصرف را نمی‌توان به‌راحتی تغییر داد و دولت برای کنترل اوضاع، چاره‌ای جز حمایت‌های یارانه‌ای جدی از کالاهای اساسی و دارو نخواهد داشت.


دهه کاهش ارزش پول ملی

اقتصاد ایران در سال‌های 90و 91و سال‌های 96و 97دوره‌های سخت جهش نرخ ارز را تجربه کرده است. عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی دهه 90را دهه کاهش ارزش پول ملی و کاهش قدرت خرید مردم ایران لقب می‌دهد و می‌گوید: تخلیه اثرات تورمی جهش اخیر قیمت ارز در اقتصاد ایران یک تا 1.5سال زمان می‌برد و هر چه را خانوارها رشته‌اند، پنبه می‌کند تا جایی که اگر امروز را پایان تنش‌های ارزی بدانیم، شاید قدرت خانوارهای ایرانی در سال 1400به وضعیت سال 90بازگردد.
شقاقی شهری می‌افزاید: در طول سه سال باقی‌مانده تا 1400، افت قدرت خرید باعث سرخوردگی افراد شده و کاهش شدید تقاضای مصرفی خانوارها و تعویق در تحقق آرزوها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی آنها را در پی خواهد داشت که عملاً به رکود اقتصادی دامن می‌زند. به عقیده او، در این وضعیت خانوارهای مجبورند کمربندها را محکم‌تر کنند، تن به ریاضت اقتصادی بدهند و انضباط مالی را جدی‌تر بگیرند. برخی خانوارها نیز مجبور می‌شوند بدهی‌های جدید ایجاد کنند که این مسئله نیز مدیریت هزینه‌های معیشت در سال‌های آینده را سخت‌تر خواهد کرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 27 مرداد 97، شماره: 27351